Վերլուծություն

1852 թ. «Հայկական նահանգ»-ում հաշվառման մեջ են գտնվել 81,749 մահմեդականներ և 25,131 տեղի հայեր

az ermenilerin gelisi

1929 թ. սկզբին գրաֆ Պասկևիչ-Էրիվանսկիի կարգադրությամբ կոլեգիական ասեսոր Ի. Շոպենը հայկական նահանգում կամերալ մարդահամար է անցկացրել: Այդ մարդահամարի ձեռագրի տեսքով 20 հատորից բաղկացած արդյունքները տրվել են 1852 թ. հրատարակված՝ «Հայկական նահանգի Ռուսական կայսրության կազմի մեջ մտցնելու ժամանակաշրջանի պատմական հուշարձան» խորագրով աշխատության մեջ: Ըստ Ի. Շոպենի, Հայկական նահանգում եղել է 752 գյուղ: Դրանցից 521-ը Իրավանի գավառում, 179-ը՝ Նախչըվանի գավառում, 52-ը՝ Օրդուբադի շրջանում: Պատերազմի արդյունքում նահանգի տարածքում 359 գյուղ, այդ թվում Իրավանի գավառում 310 գյուղ, Նախչըվանի գավառում 42 գյուղ, Օրդուբադի շրջանում 6 գյուղ ավերվել է, բնակիչները փախստական են դարձել: Ուրեմն ավերված ու քանդված գյուղերի հետ մեկտեղ, Հայկական նահանգում եղել է ընդամենը 111 գյուղ: Ի. Շոպենի հաշվառումների համաձայն, մինչև խանությունների գրավվելը, Հայկական նահանգի տարածքում ապրել է մոտ 23,730 ընտանիք (Իրավանի գավառում 17,000 ընտանիք, Նախչըվանի գավառում 4,600, Օրդուբադի շրջանում 2,130 ընտանիք), միջին հաշվով, յուրաքանչյուր ընտանիքում 5 մարդ հաշվելու դեպքում, դա կազմում է 118,650 մարդ: Մարդահամարի արդյունքներով նահանգում հաշվառման մեջ եղել են 81,749 մահմեդականներ և 25,131 տեղի հայեր: Այդ մարդահամարի դրական կողմն այն է, որ առանձին բնակավայրերում ցույց է տրվում Իրանից և Թուրքիայից վերաբնակեցված հայ ընտանիքների թիվն ու նրանցով բնակեցված բնակավայրերը:

1848 թ. վերացվում է Հայկական նահանգը: Նրա փոխարեն ստեղծված Իրավանի գավառը ներառվում է Վրացա-Իմերեթական նահանգի կազմում: 1849 թ. ստեղծվում է՝ Իրավանի, Ալեքսանդրոպոլի, Նախչըվանի, Օրդուբադի և Նոր Բայազետի գավառներից բաղկացած Իրավանի նահանգը և մինչև 1917 թվականը այդ կառույցը մնում է անփոփոխ:

Վագիֆ Արզումանլի, Նազիմ Մուստաֆա «Պատմության սև էջերը», Բաքու, 1998 թ. էջ 18-24):

Բ. Իշխանյան. «Ղարաբաղում ապրող հայերի մի մասը բնիկներ, հին ալբանների հետնորդներն են, իսկ մնացած մասը Թուրքիայից ու Իրանից եկած փախստականներ են»:

5othp71l2m4

Մանուկ Աբեղյան-հայտնի գրականագետ, լեզվաբան, բանասեր, ակադեմիկոս. «…հայ ժողովրդի արմատները որտեղ են, երբ,  ինչպես, որտեղից և ինչ ճանպարհներով են եկել այստեղ… Մենք այդ մասին ստույգ  և պարզ ապացույցներ չունենք»: «Հայ գրականության պատմություն» Երևան, 1975 թ.):

Գիտնականները մերկացնում են հայկական կեղծիքները

ertytt

Ռուսաստանի հովանավորության ներքո ցանկացած  գործեր իրականացնող հայերը, չնայած Կովկասում  որպես եկվոր ժողովուրդ լինելուն, այս հնագույն ու հարուստ տարածաշրջանում հիմնավորվելու, պետություն ստեղծելու համար դիմել են ամեն տեսակ խարդախության, բանսարկության ու խարդավանքի:

Մինչև ռուսական նվաճումները հայերն այստեղ երբեք մեծամասնություն չեն կազմել

Эриванское ханство boyuk

Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի բոլորովին անմիտ, գիտական ու պատմական փաստերի հետ ոչ մի առնչություն չունեցող հայտարարության մեջ ասվում է, որ Ղարաբաղի բնակչությունը իբր հազարամյակներ ի վեր բաղկացած է եղել «միայն հայերից», իսկ «թուրք-մահմեդական» քոչվոր ցեղերը միայն XVIII-րդ դարի երկրորդ կեսերից են սկսել բնակվել այստեղ:

Պասկևիչ. «Փախստականների մեծամասնությունը, հատկապես աղքատները ձգտում էին դեպի Ղարաբաղ…»

paskevich-ivan-fedorovich

Ռուսաստանի՝ Իրանից հայերի վերաբնակեցման հիմնական նպատակներից մեկը էր՝ «քրիստոնեականացնել», ավելի ճիշտ «հայկականացնել» Ադրբեջանի գավառները: 19-րդ դարի 30-կան թթ. սկզբներին Անդրկովկասի «վարչական կառուցվածքը» որոշելու համար այդ տարածքներ ժամանած սենատորներ Պ.Ի. Կուտայսովը և Յ. Ի. Մեչնիկովը նույնպես այդ նպատակն էին հետապնդում: Նրանք «այդ երկրի բնակչությանը ուղղափառ կրոնի ճառագայթներով լուսավորելու և կենարար խաչը իսլամական փլատակների վրա բարձրացնելու» համար առաջարկում էին՝ «այդ տարածքների բնակիչներին ստիպել ռուսերեն խոսել, մտածել ու զգալ »:

Սամուել Վիմս. «Ռուսները հանուն իրենց աշխարհաքաղաքական շահերի՝ ժողովրդագրական փոփոխություններ են կատարել Կովկասում»

samuel weems

…Ռուսաստանը 1826 թվականից սկսել է Կովկասը միացնել իր տարածքներին: Այդ ժամանակվա ռուսական փաստաթղթերի համաձայն, Ղարաբաղում ապրել է 90 հազ. մարդ: Այնտեղ կար մեկ մեծ քաղաք և 600 գյուղ ու նրանցից միայն 150-ում են հայեր ապրել: Իսկ 19-րդ դարի վերջերին  տեղի բնակչության մեծ մասին բռնությամբ վտարելուց հետո, հայերը դարձան այդ տարածքի հիմնական բնակիչները: 1828-1830 թթ. ռուսների կողմից այդ հողերում 130 հազարից ավել հայեր վերաբակեցնելու և տեղի բնակիչիների տներն ու հողերը նրանց տրամադրելու հիմնական պատճառն այն էր, որ նրանք գիտեին, որ հայերը աջակցելու են  Ռուսական  կայսրությանը: