Պատմական վաղեմության առումով հայերի մեծ Հայաստան համարվող իրական հայրենիքը գտնվում է Ռուսաստանի սահմաններից հեռու, ավելի ճիշտ Փոքր Ասիայում: Ինչ վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերին, ապա նրանց մի մասը հետապնդումներից ու հարձակումներից փրկվելու համար Ադրբեջանում ապաստան գտած Իրանից և Թուրքիայից ժամանած փախստականներն են:
Վ. Իշխանյան «Կովկասյան ժողովուրդներ» 1916 թ. էջ 18:
* * *
Եթե չլիներ 1828 թ. հայտնի «Թուրքմենչայի» պայմանագիրը, եթե չլինեին Գրիբոյեդովը և Աբովյանը, ռուս զինվորները, ապա այսօր չէին լինելու ժամանակակից քաղաքների ու գյուղերի վերածված հարյուրավոր նորաստեղծ հայկական օջախները…Միայն վերջին տասնամյակում (60-70-ական թթ.) 200 հազարից ավել հայ է վերաբնակվել Հայրենիքում:
Զորի Բալայան «Օջախ» էջ 120. 192.273:
***
Հայերի անցյալով հետաքրքրվող պատմաբան Կարագաշյանը գրում էր, որ «հայերի անցյալի մասին չկան պատմություն ու տարեգրություն համարվող տեղեկատվություններ»:
Կարագաշյան «Արևելյան հարցի պատմություն» Լոնդոն, 1905թ.
***
Հայ գրող և գիտնական Նայբանդյանը նույնպես հաստատելով գրում էր. «հայ ազգը հանգրվանել է Տիգրիս և Եփրատ գետերի հոսանքի երկայնքով ձգվող տարածքներում: Իսկ այդ տարածքների բնիկները (հեթերը, հուրրիները, ուրարտացիները) բարձր զարգացում ունեցող ժողովուրդներ էին:
Նայբանդյան Վ.Ս. «Հայ գրականություն» Մ. 1976 էջ 7:
***
Հայ գիտնական Մանուկ Աբեղյանը ավելի զարգացնելով այդ միտքը, հայերի խավար անցյալի մասին եկել էր հետևյալ եզրակացության. «Հայ ժողովրդի ծագումը, նրանք ինչպես և երբ, որտեղից և որ ճանապարհներով են եկել այս վայրերը, հայ լինելուց առաջ և հետո որ ցեղերի հետ են հարաբերություններ ունեցել, նրանց կրոնի ու էթնիկական կազմի վրա ով և ինչպիսի՞ ազդեցություն է ունեցել:
Մեր ձեռքի տակ չկան այս հարցերը հաստատող վստահելի ապացույցներ»:
Մանուկ Աբեղյան «Հայ գրականության պատմություն» Երևան, 1975 թ. էջ 11:
