1905.az

მამუკ აბეგიანი: ცნობილი ლიტერატურათმცოდნე,  ენათმეცნიერი, ფოლკლორისტი: „… სად არის სომეხი ხალხის ფესვები,  აქ როგორ ,საიდან და  რა გზით ჩამოვიდნენ… ჩვენ ამის დამადასტურებელი რაიმე   ნათელი მტკიცებულება არ მოგვეპოვება“. («Исmopия apмянcкoй лиmepamypы», Epeвan, 1975).

აქაზიმი , ცნობილი ისტორიკოსი: „პირველი სომხური დინასტიის  წარმომადგენელები ისტორიული პირები კი არ არიან,არამედ , მოგონილი  ზღაპრების  გმირებია. მოვსეს ხორენასი მეხუთე საკუკნეში კი არა არამედ  მეშვიდე საუკუნეში მცხოვრები ცრუ  ისტორიკოსია.“ «Apмянская история»,Париж, 1919).

გარაგასიანი: „ სომხების წარსულის შესახებ  რაიმე ისტორიული  ან და  მითოლოგიური ინფორმაცია  არ მოგვეპოვება.  ქრისტიანობის  მიღების შემდეგ  მათ აიკსა და ნოესთან ნათესაობის შესახებ  მითი შეთხზეს .  ვითომდაც , ის იაფეთის შვილიშვილი და  ნოეს  შვილის  თორგომის შთამომავალია. უძველეს ისტორიკოსთა ერთი ნაწილი  ებრაულ წყაროებში მოხსენებულ  თორგომის სახელს  სომხეთის ერთი ნაწილივით, ოჯახივით,  როგორც  თორგომის შთამომავლებივით მოიხსენიებს. ამის შესახებ პირველად ხორენ მოვსეს აქვს  მოხსენიებული . .“«История восточного вопроса», Лондоh, 1905).

ბასმაჩიანი: „სომხებისა და სომხეთის  შექმნის ისტორია ბნელით არის მოცული.ეს ტერიტორია  უძველესი დროიდან  პამირის  მიწებიდან  ჩამოსული   ინდიქუშის ემიგრანტებით იყო დასახლებული.სომხებს ,როგორც რომაელებს, ბერძნებს , ირანელებს და სხვა ხალხებს  მითიური გმირები ჰყავთ. და რადგანაც ეროვნული ისტორიკოსების მოყვანილი დეტალები ფაქტებს არ ეფუძნება,მათ ადგილს  ზღაპრული  პერსონაჟები იკავებენ.„(«Новая история армян», Пapuж, 1917).

ნ.პასტერმაჯიანი, სომეხი ისტორიკოსი: „ სომხური ისტორია   ჰაიკანისა და  მისი ხალხის  სომხეთში  ჩამოსვლას ჩვენს წ.ა. .2200 წელს განაკუთვნებს და  ჩვენს წ.ა. 800 წლამდე  ერთმანეთის შემცვლელი რელიგიური ლიდერებისა და მეფეების სიას გვიჩვენებს.. თანამედროვე მეცნიერება ამ სიცირუეს არ ადასტურებს .ხალი, ინდივიდებისაგან განსხვავებით თავიაანთი ხნოვანების  გაზვიადებისკენაა მიდრეკილი …“

გევორქ ასლანი:„  ჩვენ უნდა  ვაღიაროთ ,რომ მოსე ხორენასს თავისი  მოთხრობები სირიის ზღაპრებიდან აქვს აღებული ან და სომხეთში მოხეტიალე  ურუფისტებისაგან გაუგონია და ისინი თავის ნაწარმოებებში ოსტატურად აღუსახავს. მას სირიული და ირანული წყაროები აქვს გამოყენებული. ის , იასენხენის  ებრაელების  ბრძოლებისაგან  ფრაგმენტებს , ეიზებენის ეკლესიის ისტორიას  მალალესისაგან იღებს და  ისაკუთრებს.“(Г.Aслaн «Исторический Этюд о население Армении», Париж., 1909).

ბ. იშხანიანი:„ „სომხების სამშობლო – „დიდი სომხეთი„ სწორედ რომ „მცირე აზიაა„ (Б. Ишханян, «Hаpodнocmu Kaвказa», 1916).

ბ. იშხანიანი:„  ყარაბაღში მცხოვრები   სომხების ერთი ნაწილი  უძველესი ალბანელების შთამომავლები არიან ,– ადგილობრივი მოსახლეობაა,მერე ნაწილი კი  თურქეთიდან და ირანიდან  განდევნილი ლტოლვილები არიან,   აზერბაიჯანის მიწები მათთვის  დევნისა და შევიწროვებისაგან დასაცავად თავშესაფარი  იყო. “ (Б.Ишханян,«Hapodнocmu Kaвказa», 1916).

მასალები ქამრან იმანოვის “Армянские ина(о)родные сказки”, ბაქო -2008და  ისრაფილ აბბასოვის “Азербайджанские истины в армянских источниках”, ბაქო  2008 წიგნებიდან არის აღებული.

უძველესი ისტორიული წარმოდგენით, სომხების მიერ დიდ სომხეთად მიჩნეული ნამდვილი სამშობლო რუსეთის  საზღვრებს გარეთ , უფრო სწორად მცირე აზიაში მდებარეობა.

ეს გახლავთ  1920 წლის 20 ივლისს  საფრანგეთის  კავკასიის საკითხებში   მთავარი კომისრის  დამიენ დე მარტელის მიერ  საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრისადიმი გაგზავნილი  წერილია.

ახლანდელი სომხეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები აზერბაიჯანელების დეპარტაციის თარიღი 1820-1988 წლებს მოიცავს .

აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა უშიშროების საბჭოს სხდომაზე მთიანი ყარაბაღის ზონაში არსებულ ვითარებაზე განცხადება გააკეთა.   “სომხეთმა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ მორიგი შეიარაღებული პროვოკაცია განახორციელა”, – განაცხადა ალიევმა.   მისი თქმით, აზერბაიჯანმა “მტერს თავისი ადგილი მიუჩინა და ღირსეულად უპასუხა”.