Հարգելի Գլխավոր քարտուղար, պարոն դոկտոր Բուտրոս Բուտրոս Գալի. 

Ես մեկ անգամ ևս սրտանց ողջունում եմ ձեզ Ադրբեջանում: Շնորհակալություն եմ հայտնում Ձեզ՝ Ադրբեջանի Հանրապետության նկատմամբ ցուցաբերած հետաքրքրության, ուշադրության և մեր հանրապետություն կատարած այցի  համար:

Անկախ Ադրբեջանի Հանրապետությունը ստեղծվել է  երեք տարի առաջ: Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության անդամ է: ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի Ադրբեջան այցը շատ  կարևոր կլինի՝ Ադրբեջանի Հանրապետության առջև կանգնած խնդիրների լուծման համար:  Մենք,  հանրապետության ողջ հասարակությունը շատ մեծ հույսեր ենք  կապում դրա հետ:

Հայտնի է, որ Միացյալ Ազգերի Կազմակերպությունը ամբողջությամբ մշտապես զբաղվում է Ադրբեջանի խնդիրներով: Ադրբեջանի Հանրապետությունը վեց տարուց ավել է, ռազմական ագրեսիայի է ենթարկվել Հայաստանի կողմից: Ադրբեջանի Հանրապետությունը անկախություն ձեռք բերելուց  մինչև հիմա, երեք տարի է, որ ՄԱԿ-ը և նրա Անվտանգության Խորհուրդը մշտապես զբաղվում են այս խնդրի կարգավորմամբ: Այդ ուղղությամբ շատ գործ է կատարվել: ՄԱԿ-ը, նրա Անվտանգության Խորհուրդը և գլխավոր քարտուղարը այս ոլորտում շատ մեծ գործունեություն են ծավալել: Կատարված այս աշխատանքների, ընդունված որոշումների  համար ես Ադրբեջանի Հանրապետության անունից  շնորհակալություն եմ հայտնում պարոն Բուտրոս Գալիին:

Ադրբեջանի Հանրապետությունը, որպես նոր անկախություն ձեռք բերած պետություն, ընդհարվել է մի շարք խնդիրների հետ: Մոտ անցյալում Խորհրդային Միության կազմում գտնվող և այժմ անկախություն ձեռք բերած մյուս հանրապետությունների պես, Արբեջանն էլ է ապրում անցման ժամանակաշրջանը: Այս երեք տարիների ընթացքում մենք աշխատել ենք, որպեսզի ապահովենք ու ամրապնդենք Ադրբեջանի անկախությունը, մյուս կողմից՝ մեր հանրապետությունը տանենք նոր՝ ժողովրդավարական ճանապարհով: Երկար տարիներ Խորհրդային Միության կազմում գտնվող, սոցիալիստական գաղափարախոսության ազդեցության տակ ապրող  Ադրբեջանն այժմ հրաժարվել է այդ սկզբունքներից: Ադրբեջանում ընթանում է անկախ պետական կառուցման գործընթաց: Մեր նպատակն է Ադրբեջանում կառուցել իրավական, ժողովրդավարական պետություն, ստեղծել քաղաքակիրթ, իրավական հասարակություն:

Ադրբեջանի տնտեսության մեջ մեծ փոփոխություններ են նախատեսվում: Մեր հանրապետությունը  սկսել է իր տնտեսությունը զարգացնել շուկայական տնտեսության սկզբուքների հիման վրա: Մեր հիմնական ուղին է՝  տնտեսական բարեփոխումներ կատարել, ճանապարհ բացել ազատ տնտեսության համար, հնարավորություններ ստեղծել գործարարության համար: Այդ նպատակով մենք սկսել ենք տնտեսության մեջ անցնել սեփականաշնորհման սկզբունքին: Մի խոսքով, Ադրբեջանը տնտեսական ոլորտում գնում է ազատ տնտեսսության ճանապարհով, կշարունակի գնալ և մտադիր է կապեր հաստատել և համաշխարհային տնտեսության հետ և  ինտեգրվել ու ներգրավվել համաշխարհային տնտեսությանը:

Անցման ժամանակաշրջանը ինչ խոսք, Ադրբեջանի ներքին կյանքում մեծ խնդիրներ, դժվարություններ է առաջացրել: Մեկ հասարակական, տնտեսական քաղաքական համակարգից մյուսին անցնելը անկասկած պահանջում է՝ և որոշակի ժամանակ և շատ լուրջ քայլեր կատարել: Սակայն մեզ համար որքան էլ դժվար լինի, մենք գնում ենք այդ Ճանապարհով: Ուզում ենք Ադրբեջանի անկախությունն էլ ապահովել հենց այդ ճանապարհով:

Ադրբեջանի Հանրապետությունը ներկայումս սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամի մեջ է: Ինչպես ասացի, դրանք կապված են մի կողմից անցման ժամանակաշրջանի, մյուս կողմից Ադրբեջանի անցած վեց տարում պատերազմական վիճակում գտնվելու հետ: Սակայն չնայած բոլոր այս դժվարություններին, Ադրբեջանը գնում է իր անկախությունը զարգացնելու ճանապարհով: Ադրբեջանական ժողովուրդը երկար տարիներ, դարեր ի վեր ապրել է ազգային անկախության, պետական ինքնիշխանության ցանկությամբ: Ադրբեջանի պետական անկախություն ձեռք բերելը մեր ժողովրդի համար պատմական իրադարձություն է: Մեր նպատակն  է՝ մշտապես պահպանել ու պաշտպանել մեր անկախությունը,  վստահ եմ, որ մենք մեծ նվաճումների կհասնենք այդ ճանապարհին:

Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունը բաղկացած է՝ բոլոր երկրների հետ հավասար իրավունքներով հարաբերություններ ստեղծելուց:  Ես սեպտեմբերի 29-ին ելույթ ունելաով ՄԱԿ-ի Գլխավոր Վեհաժողովի նիստում, հայտնեցի այդ կապակցությամբ Ադրբեջանի դիրքորոշումը:

Մեկ անգամ ևս ուզում եմ ասել, որ երեք տարվա անկախության ժամանակահատվածում, հատկապես վերջին մեկ տարում Ադրբեջանն այդ ոլորտում լուրջ քայլեր է կատարել և մի շարք երկրների հետ փոխադարձ օգտակար, արդյունավետ  հարաբերություններ է ստեղծել: Ադրբեջանը գնալով այդ ճանապարհով, ողջ աշխարհում իրեն հայտարարել է որպես բաց երկիր: Ադրբեջանում ներդրումներ կատարելու, մեր հանրապետությունում համատեղ գործունեությամբ զբաղվելու համար մենք դիմում ենք ողջ համաշխարհին հանրությանը, միջազգային կազմակերպություններին, այդ գործով հետաքրքրվող ընկերություններին և ֆիրմաներին, հարաբերություններ ենք ստեղծում նրանց հետ:

Այս տարվա սեպտեմբերի 20-ին Ադրբեջանի Հանրապետության՝ Կասպից ծովում գտնվող նավթային հանքավայրից արտասահմանյան հայտնի նավթային ընկերությունների հետ համատեղ օգտագործման  համար  խոշոր պայմանագիր է ստորագրվել: Մենք սրանից հետո էլ հնարավորություններ կստեղծենք՝ արտասահմանյան երկրների, ընկերությունների, ֆիրմաների կողմից ներդրումներ կատարելու համար: Մի խոսքով, Ադրբեջանը որպես անկախ պետւթյուն, աշխատում է իր տեղը գրավել Համաշխարհային Հանրության, Միավորված Ազգերի Կազմակերպության մեջ:

Սակայն դուք գիտեք, որ մեր հանրապետության համար ամենածանր, ամնադժվար,

ամենակարևոր հարցը Ադրբեջանի հանդեպ եղող ռազմական ագրեսիային վերջ դնելու հարցն  է:  Ես նշեցի, որ ՄԱԿ-ը, նրա Անվտանգության Խորհուրդը և պարոն Գլխավոր քարտուղար՝ անձամբ դուք մշտապես զբաղվում եք այս գործով և այս հարցերը հայտնի են ձեզ: Ես կարծում եմ, որ այս հանդիպման ժամանակ մեր զրույցների հիմնական մասը նվիրված է այդ խնդրին: Ճայտնի է, որ ձեր այցը որոշ առումով կապվսծ է այդ հարցերի հետ: Դուք Ադրբջանից հետո լինելու եք Վրաստանում և Հայաստանում: Ուրեմն մեր տարածաշրջանում առկա իրավիճակը հետաքրքրում է ձեզ և մենք էլ շատ ենք, շահագրգռված, որպեսզի մեր տարածաշրջանում խաղաղություն, ապահովություն ստեղծելու համար օգտվենք ձեր հնարավորություններից:

Նշեմ, որ այս վեցամյա պատերազմի ընթացքում Հայաստանի զինված ուժերը օկուպացրել ե Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքների 20 տոկոսը: Բռնազավթված հողերը Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի  և նրան հարակից յոթ շրջանների տարածքներն են: Օկուպացված շրջաններից Ադրբեջանի մեկ միլիոնից ավել քաղաքացիներ դարձել են փախտականներ: Նրանք ապրում են շատ ծանր պայմաններում, մեծամասնությունը ապրում է վրաններում և  այլ տեղերում, որտեղ նույնպես չկան նվազագույն պայմաններ: Այս բոլորը չափից ավել լարվածություն են  ստեղծում Ադրբեջանի և տնտեսական և հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մեջ:

Դուք տեղյակ եք այս ամենի մասին և մեկ անգամ ևս ուզում եմ նշել, որ Ադրբեջանը չի սկսել պատերազմը: Ադրբեջանը փաստորեն  ներգրավվել է պատերազմի մեջ: Ադրբեջանի հողն ու տարածքը հանդիսացող Լեռնային Ղարաբաղը ձեռք բերելու համար Հայաստանը վեց տարի առաջ սկել է այդ օկուպացիան: Դժբախտաբար, Ադրբեջանին չվերաբերող պատճառներով, ավելի շատ Հայաստանին տարբեր ուժերի կողմից ցուցաբերվող օգնության արդյունքում՝ Հայաստանին հաջողվել է բռնազավթել Ադրբեջանի տարածքների մի մասը:

Այս պատերազմի արդյունքում Ադրբեջանը կորցրել է իր 20 հազարից ավել քաղաքացիներին, նրանք զոհվել են: Հարյուր հազարից ավել Ադրբեջանի քաղաքացիները վիրավորվել, հաշմանդամ են դարձել: Մեր օկուպացված տարածքներում քանդվել ու ավերվել են բնակելի շենքերը, գործարանները, ֆաբրիկաները, սոցիալական օբյեկտները: Այսպիսով, այս պատերազմը և բարոյական և նյութական մեծ վնաս է հասցրել ադրբեջանական ժողովրդին: Չնայած այս բոլորին, Ադրբեջանը մնում է իր խաղաղասիրական դիրքորոշմանը, աշխատում է այս հարցերը լուծել խաղաղ ճանապարհով: Սակայն մեր կատարած խաղաղասիրական քայլերը մինչև հիմա չեն տվել իրենց արդյունքը:

Ձեզ հայտնի է, որ Ադրբեջանի հանդեպ Հայաստանի օկուպացիայի հետ կապված հարցը բազմիցս քննարկվել է Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության Անվտանգության Խորհրդում: Անվտանգության Խորհուրդն այս հարցերի հետ կապված չորս բանաձև է ընդունել: 1993 թ. ապրիլին Քելբեջարի շրջանի օկուպացման հետ կապված, ընդունվել է թիվ 822 բանաձևը, դրանից հետո Ֆիզուլիի, Ջեբրայիլի, Զանգելանի, Գուբաթլիի շրջանների օկուպացման հետ կապված ընդունվել են թիվ 874, 884 բանաձևերը: ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի ընդունած այս բոլոր բանաձևերում էլ պահանջվում է՝ Հայաստանի զինված ուժերի անվերապահորեն օկուպացված տարածքնրից դուրս բերվելը և այդ տարածքների ազատվելը:

Հայաստանի զինված ուժերի Ադրբեջանի տարածքներում զավթողական գործողւթյունների հետ կապված այս բանաձևերից բացի, առկա է Անվտանգության Խորհրդի նախագահի վեց հայտարարությունը: Պարոն Գլխավոր քարտուղար, դուք էլ անձամբ  այս հարցերի հետ կապված մի քանի անգամ լուրջ հայտարարություններ եք արել: Սակայն ցավոք, այդ բանաձևերի ու հայտարարությունների ոչ մեկը չի կատարվել: Հայկական կողմը չի ենթարկվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի, ընդհանրապես ՄԱԿ-ի որոշումներին և մինչև հիմա էլ չի նթարկվում: Դժբախտաբար, նրանց կողմից միջազգային նորմերի խախտելը,  այդ նորմերին չենթարկվելը մինչև հիմա մնացել է անապատիժ:

Հարցերի խաղաղ ճանապարհով լուծման համար մենք սերտորեն  համագործակցում ենք և ՄԱԿ-ի և ԵԱՀԿ-ի հետ: ԵԱՀԿ-ի շրջանակներում այս հակամարտության հետ կապված ստեղծվել է Մինսկի հատուկ խումբը: Ադրբեջանի Հանրապետությունը մշտապես համագործակցում է ԵԱՀԿ-ի ու Մինսկի խմբի հետ և Մինսկի խմբի  այս հարցերի հետ կապված լուրջ գործունեություն ցուցաբերելու համար՝ մենք աշխատել ենք մեր կողմից ստեղծել բոլոր պայմանները:

Վերջին տարիներին  մի քանի պետությոններ այս հարցրի լուծման համար  նույնպես անկախ կարգով նախաձեռնություններ են ցուցաբերել: Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Թուրքիան նման նախաձեռնություններ են ցուցաբերել: Մենք աշատել ենք օգտագործել նաև այդ նախաձեռնություները:

Վերջին ժամանակներում Ռուսաստանը իր նախաձեռնության հետ կապված շատ գործունեություն է ծավալում, աշխատում է միջնորդի դեր խաղալ մեր հարցերի լուծման գործում և լուրջ ջանքեր է գործադրում այդ ոլորտում: Մենք աշխատում ենք արդյունավետ օգտվել Ռուսաստանի այդ միջնորդական գործունեությունից: Որովհետև մեր նպատակն է հարցը կարգավորել միայն խաղաղ ճանապարհով: Դրա համար էլ մենք ընդունում ենք՝  այս հարցի արդարացի  լուծան նախաձեռնությամբ հանդես եկող  երկրի գործունեությունը:

Ձեզ հայտնի է, որ Մինսկի խմբի, Ռուսաստանի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև անմիջականորեն տարվող բանակցությունների արդյունքում հինգ ամսից ավել է, որ հրադարար է ձեռք բերվել: Մենք դա կարևոր հաջողություն ենք համարում: Սակայն միևնույն ժամանակ աշխատում ենք՝ օգտվել այս հրադադարի ժամանակաշրջանից երկարաժամկետ խաղաղություն ստեղծելու համար: Այս բնագավառում համագործակցում ենք և Մինսկի խմբի և Ռուսաստանի հետ: Մեր նպատակն է՝  հասնել երկարաժամկետ խաղաղության, ամբողջությամբ  վերջ դնել պատերազմին:

Անկասկած այստեղ  մենք ունենք մեր պայմանները: Դրանք բաղկացած են նրանից, որ    երկարաժամկետ խաղաղության հասնելու  և ամբողջությամբ պատերազմին վերջ դնելու համար Հայաստանի զավթողական ուժերը պետք է դուրս բերվեն Ադրբեջանի տարածքնրից: Հարցը նման ձևով դնելով, մենք համարում մենք, որ առաջին փուլում Հայաստանի զինված ուժերը պետք է դուրս բերվեն Ադրբեջանի օկուպացված շրջաններից, այդ թվում Լաչինի և Շուշայի շրջաններից: Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ հարցը պետք է լուծվի երկրորդ փուլում: Օկուպացված տարածքներների ազատվելուց հետո, փախստականները պետք է վերադառնան իրենց հարազատ վայրերը: Եթե մենք կարողանանք հասնել դրան,  այդ թվում Լաչինի ու Շուշայի շրջաններն էլ ներառյալ պայմանով, դրանից հետո բանացությունների երկրորդ փուլում հնարավոր կլինի քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը և մենք այդ հարցում էլ կարող ենք որոշ քայլեր կատարել:

Մենք այս առաջարկություններն անելով, անկասկած հաշվի ենք առնում նաև Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերի անվտանգության ապահովումը: Պարզ է, որ իրենց բնակավայրերը վերադարռնալ կարողացող բոլոր փախստականները պետք է վերադառնան: Ադրբեջանի բոլոր քաղաքացիների անվտանգությունը պետք է ապահովվի: Լեռնային Ղարաբաղում եղած ժողովրդագրական վիճակը պետք է վերականգնվի: Որովհետև Լեռնային Ղարաբաղում հայերի հետ համատեղ ադրբեջանցիներ էլ են ապրել: Նրանք էլ պետք է վերադառնան իրենց հարազատ վայրերը: Անկասկած վեց տարի ընթացող պատերազմի հետևանքով փոխադարձ անվստահություն, թշնամանքի մթնոլորտ  է ստեղծվել: Դրա համար էլ այս հարցերը պետք է լուծվեն փուլ առա փուլ:

Այս բոլորի արյունքում պետք է ապահովվի Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, մեր երկրի սահմանների անձեռնմխելիությունը: Ադրբեջանի Հանրապետությունը որպես անկախ, ինքնիշխան հանրապետություն, պետք է լինի իր տարածքների, իր սահմանների տերը: Մենք հուսով ենք, որ այս հարցերի լուծման գործում ՄԱԿ-ը, Անվտանգության Խորհուրդը, հատկապես դուք պարոն Գլխավոր քարտուղար, սրանից հետո էլ կարողեք եք մի շարք գործեր կատարել: Քանի որ այս հարցի լուծումը կապված է ԵԱՀԿ-ի հետ և նրա կազմում այս հարցերի լուծման համար Մինսկի հատուկ խումբ է ստեղծվել, ապա մենք առավելություն ենք տալիս՝ այս հարցի ԵԱՀԿ-ի շրջանակներում Մինսկի խմբի միջնորդությամբ լուծմանը:

Բարձր գնահատելով Ռուսաստանի միջնորդական ջանքերը և հաշվի առնելով մեր տարածաշրջանում նրա ունեցած հնարավորությունները, մենք կողմնակից ենք նաև՝ ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի հետ Ռուսաստանի համագործակցությանը: Համարում ենք, որ այդ համագործակցությունը կուղղվի մեր տարածաշրջանում առկա հարցերի արդյունավետ լուծմանը:

Անկասկած, ողջ աշխարհում ընթացող գործընթացների համար ամենամեծ բարձունքը, ամենահեղինակավոր  կազմակերպությունը Միացյալ Ազգերի Կազմակերպությունն է: 49 տարուց ի վեր գործող  ՄԱԿ-ը աշխարհի բոլոր վայրերում, մի շարք տարածաշրջաններում շատ արդյունավետ գործունեություն է ծավալում: Ես ուզում եմ հույս հայտնել, որ մինչև  ՄԱԿ-ի  50-ամյակը Միացյալ Ազգերի Կազմակերպությունը օգտագործելով  բոլոր հարավորությունները, ի վիճակի է լուծել նաև մեր տարածաշրջանի խնդիրները:

Պարոն Գլխավոր քարտուղար, մենք, ողջ ադրբեջանական ժողովուրդը ձեզ ճանաչում է որպես խոշոր դիվանագետի, համաշխարհային մակարդակով մեծ ծառայություններ մատուցած անձի: Հայտնի են աշխարհում խաղաղության, ապահովության վերականգնան համար ձեր կատարած աշատանքները և ադրբեջանական ժողովուրդն էլ բարձր է գնահատւմ դա: Ես ուզում եմ հույս հայտնել, որ դուք օգտվելով ձեր անձնական հեղինակությունից ու հնարավորություններից , կօգնեք Ադրբեջանին՝ դուրս գալ այս ծանր վիճակից: Մենք այս ցանկություններով այս մտքերով էինք սպասում ձեզ և ես ձեզ հետ բանակցություններն էլ եմ սկսում այս ցանկություններով:

 

«Ազերբայջան» պարբերական, 1 նոյեմբերի 1994 թ.