Հեյդար Ալիև. Հարգելի պարոն Քավանո.

 

Հարգելի դեսպան.

 

Հարգելի հյուրեր.

Գոհ եմ ձեզ հետ կրկին հանդիպելու համար: Բարի գալուստ Ադրբեջան. Հուսով եմ, որ ձեզ հետ այս հանդիպմանը կարող ենք քննարկել մեզ համար շատ կարևոր հարցեր: 

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ու  Ադրբեջանի միջև առկա են բազմաբովանդակ հարաբերություններ: Այդ հարաբերություններն ընդգրկում են տնտեսական, քաղաքականան, հասարակական և  այլ ոլորտներ: Սակայն պարոն Քավանո,  ձեզ հետ  համատեղ մենք ունենք մի բնագավառ, որը բոլոր բնագավառներից կարևոր է: Դա վերաբերում է հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորմանն ու  խաղաղ գործընթացի շարունակմանը: Հուսով եմ, որ այդ կապակցությամբ մենք կարող ենք համակողմանի զրույց անցկացնել ձեզ հետ:

Խնդրեմ.

Քերի Քավանո. Դուք ճիշտ նշեցիք: Սակայն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ու Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները շատ հարուստ են ու բովանդակալից: Ես շատ գոհ եմ՝ խաղաղ գործընթացի զարգացման հետ կապված իմ այստեղ կատարած հերթական այցի և երկխոսությունը շարունակելու համար:

Մենք այսօր ձեզ հետ խոսում ենք խաղաղության մասին: Իսկ վաղը Միացյալ Նահանգներից ժամանող հերթական պատվիրակությունը ձեզ  հետ  զրույց կանցկացն՝ մեր երկրների միջև տնտեսական համագործակցության վերաբերյալ:

Կարծում եմ, որ այսօր հարմար օր է խաղաղության մասին խոսելու համար: Այսօր մենք նշելով Հաղթանակի օրը, մեկ անգամ ևս հիշում ենք, թե ինչպիսի հետևանքներ է ունեցել պատերազմը, ինչ գնով է ձեռք բերվել խաղաղությունը:

Ես գիտեմ, որ  ադրբեջանական ժողովուրդը նույնպես  շատ լավ է գիտակցում պատերազմի հասցրած վնասն ու խաղաղության արժեքը: Մենք հավատում ենք, կան հնարավորություններ՝  առաջիկա ամիսներին խաղաղ գործընթացը շարունակելու համար:  Տարածաշրջան իմ կատարած այցը նույնպես այդ նպատակ է  հետապնդում: Այցի ընթացքում ես եղել եմ Երևանում և Ադրբեջանում: Թույլ տվեք նաև հավելել, որ նախագահ Քլինթոնը և պետքարտուղար տիկին Օլբրայտը նույնպես մոտիկից զբաղվում են այս հարցով:

Մենք նախապատրաստում ենք նախագահ Քլինթոնի հաջորդ շաբաթ Մոսկվա կատաերելիք այցը: Նա ուզում է օգտվել դրանից, որպեսզի այցի ընթացքում մեկ անգամ ևս աչքի անցկացնի մեր հարաբերությունները և Մոսկվայում հասնի  նշածս նպատակներին:

Թույլ տվեք հայտնել, որ մեկ շաբաթ հետո  մենք Մինսկի խմբի մյուս համանախագահների հետ մեկտեղ հանդիպում ենք անցկացնելու Ժնևում: Հանդիպմանը մտքերի փոխանակություն ենք անցկացնելու՝ խաղաղ գործընթացում առաջընթացի գրանցման համար նոր առաջարկությունների շուրջ:

Համանախագահների հանդիպումից հետո, հաջորդ օրը մենք  հանդիպում ենք անցկացնելու միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ: Այդ հանդիպման հիմնական նպատակն է՝ վերականգնման աշխատանքների համար անհրաժեշտ պահանջարկների որոշման ու գնահատման կազմակերպելը: Ժնևում անցկացվելիք հանդիպմանը մասնակցելու են 12-ից ավել միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, որտեղ մենք խոսելու ենք՝  օկուպացիայից ազատվող հողերում փախստականների տեղավորմանն աջակցող պլանների մասին: Այդ հանդիպմանը նաև մտքերի լայն փոխանակություն կանցկացվի՝ ազատվող տարածքներում երկաթուղիների, էլեկտրակայանների, գյուղերի, քաղաքների վերականգնման վերաբերյալ: Նրանք հասկանում են, որ դա շատ մեծ պարտականություն է:

Լավ ենք գիտակցում նաև այն, որ վերջնական խաղաղությունը դեռ  ձեռք  չի  բերվել: Սակայն կարծում եմ, որ  դեռ չի եկել խաղաղության հասնելու նպաստավոր ժամանակը: Եթե  խաղաղություն ձեռք  բերվի, ապա անմիջապես պետք է ապահովվի մարդկանց վերադարձը  իրենց տները:

Եկել է թե՛ Հայաստանում և թե՛ Ադրբեջանում մարդկանց կյանք նորմալացնելու, այս գործն ապահովելու ժամանակը: Մենք այս ամիսների ընթացքում նույնպես պետք է լրջորեն զբաղվնք այդ հարցերով:

Հեյդար Ալիև. Իրոք, այսօր շատ հիշարժան օր է: 55 տարի առաջ մեծ դաշնությունը՝ Խորհրդային Միությունը, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Մեծ Բրիտանիան, բնականաբար Եվրոպայի հայրենասիրական ուժերի հետ համատեղ, վերջին հաղթանակն են տարել գերմանական ֆաշիզմի դեմ: Ես այսօր վետերանների հետ հանդիպմանը և Ադրբեջանի զոհված քաղաքացիների հիշատակը  հարգելու արարողությանն ունեցած ելույթում   մեկ անգամ ևս հիշեցրի հաղթանակի  մեծ նշանակությունը և  պատերազմի՝ ոչ միայն  XX-րդ դարում, այլև մարդկության ողջ պատմության մեջ սարսափելի լինելը: Ուրախալի է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո անցել է 55 տարի,  նորից համաշխարհային պատերազմ չի սկսվել: Սակայն առաջին համաշխարհային պատերազմից դեռ 20 տարի չանցած, մեր դարում սկսվել է  Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը: Դա ցույց է տալիս, որ մարդկային հասարակությունը, մարդկությունը հակված է և ձգտում էխաղաղության:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո սկսվեց  «սառը պատերազմը»: Դա էլ տևեց որոշ ժամանակ: Սակայն դրան էլ վերջ տրվեց: Խորհրդային Միությունը փլուզվեց,  կազմալուծվեց Վարշավայի դաշինքը: Մեր երկրները, այդ թվում Ադրբեջանը անկախություն ստացավ: Դրանք բոլորը խաղաղ գործընթացի արդյունքն են: Մենք շատ բարձր ենք գնահատում դա: Սակայն միևնույն ժամանակ, դեռ  չեն ավարտվել լոկալ պատերազմները: Որքան մեզ ուրախացնում է համաշխարհային պատերազմ չլինելը, միևնույն ժամանակ չափից ավել անհանգստացնում է լոկալ պատերազմների, հակամարտությունների առկայությունը:  Հատկապես Ադրբեջանին, որովհետև մեր երկիրը շատ վնաս է կրել հայ-ադրբեջանական հակամարտության հետևանքով: Այդ բոլորի համար մենք երևի աշախարհի մյուս երկրներից ավել շատ ենք ուզում խաղաղություն:

Արդեն վեց տարի է, ինչ մենք ապրում ենք հրադադրի ռեժիմի պայմաններում, մայիսի 14-ին լրանալու է վեց տարին: Դա ցույց է տալիս Ադրբեջանի որքան խաղաղ քաղաքականություն վարելն ու  խաղաղությանը կապված լինելը:

Ձեզ հայտնի է, որ  մենք Մինսկի խմբի, նրա համանախագահների՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի  մասնակցությամբ վերջին տարիներին խաղաղության հասնելու համար շատ քայլեր ենք կատարվել: Վերջապես անցած տարի Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագաների  միջև մի քանի հանդիպում է անցկացվել: Ես այսօր կարող եմ ասել, որ  այդ հանդիպումները մեզ տարան  խաղաղության: Սակայն այդ խաղաղ գործընթացի դադարեցման մեջ կրկին Ադրբեջանը մեղք չունի: Անցած տարվա հոկտեմբերին Հայաստանում տեղի ունեցած հայտնի դեպքերի հետ կապված՝ խաղաղ գործընթացը դադարեցվեց: Ես մի քանի անգամ տեղեկացրել եմ ձեզ այդ մասին: Դավոսում մեր հանդիպման ժամանակ, փետրվար ամսին Վաշինգտոնում Բիլ Քլինթոնի, տիկին Օլբրայտի և այլ անձանց հետ հանդիպմանը,  դուք էլ էիք այնտեղ մասնակցում՝ ձեր երկրի մյուս ղեկավարների հետ բոլոր հանդիպումների ժամանակ ես հայտնել եմ Ադրբեջանի դիրքորոշումը: Իսկ դա բաղկացած է նրանից, որ մենք ուզում ենք շարունակել խաղաղ գործընթացը:

Դրա հետ կապված ես շատ գոհ եմ, որ դուք մտադիր եք նոր ազդակ հաղորդել այդ գործընթացին: Ձեր Հայաստան և Ադրբեջան այցերը այդ են ցույց տալիս: Ես ողջունում եմ դա: Ինչպես ձեզ հայտնի է, Ժնևում համանախագահների ներկայացուցիչների հանդիպումը և դրանից հետո համանախագահների համատեղ միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների հետ հադիպումը բնականաբար ցույց են տալիս դրա վերաբերյալ ձեր լուրջ մտադրությունների առկայությունը: Ես շատ  մեծ հույսեր եմ կապում ձեր պլանների հետ:

Դուք ասացիք, որ նախապատրաստել եք նախագահ Բիլ Քլինթոնի Մոսկվա կատարելիք այցը: Այդ այցի շրջանակներում օրակարգում է նաև հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման հարցը: Ես ցանկանում եմ, որ այդ հարցը օրակարգում լինի առաջին տեղում: Խնդրում եմ, նախագահ Բիլ Քլինթոնին հաղորդեք, որպեսզի նա մեկ անգամ ևս վերհիշի փետրվար ամսին նրա հետ մեր զրույցը: Զրույցի ժամանակ նա մեկ անգամ ևս ասաց, որ ամեն ինչ կանի՝ այդ հարցի խաղաղ ճանապարհով կարգավորման համար: Մենք պատրաստ ենք  լսել՝ այդ կապակցությամբ ձեր գործունեության արդյունքները: Չեմ կասկածում, որ ձեր  ներկայիս  գործունեությունը այնպիսի առաջարկություններ է ի հայտ բերելու, որ դրանք չեն երկարաձգելու հարցը, ընդհակառակը՝ ապահովելու են  դրա կարճ ժամանակամիջոցում կարգավորվելը:

Մենք ձեզ հետ հոկտեմբեր ամսին հանդիպման ժամանակ՝ տեսնելով խաղաղության հնարավոր լինելը՝ դա ձեր առաջարկությունն է, օրակարգում ընդգրկեցինք վերականգնման հարցերը:

Նոյեմբեր ամսին Ստամբուլում նախագահ, պարոն  Բիլ Քլինթոնի  հետ հանդիպելիս, դուք էլ էիք մասնակցում այդ հանդիպմանը, այդ հարցերը կրկին օրակարգում էին: Ես այնտեղ Միսկի խմբի համանախագահներից հանդիսացող Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակի հետ հանդիպմանը նա շատ լուրջ մտքեր արտահայտեց այն մասին, որ անպայման կզբաղվի ֆինանսական հարցերով, վերականգնման աշխատանքներով,  կմոբիլիզացնի Եվրամիությանը:   Դրանք այնպիսի տպավորություն են ստեղծում, որ  թվում է, թե մոտ ժամանակներում մենք կարող ենք հասնել խաղաղության: Դրա համար էլ մենք քննարկումներ ենք կատարում վերականգնման հարցերի շուրջ: Նախորդ տարիներին երբեք օրակարգում չեն եղել վերականգնման վերաբերյալ հարցեր: Որովհետև այժմ կարելի է ասել, որ այն ժամանակ դեռ հեռու էր խաղաղության հասնելու իրողությունը: Սակայն այժմ կարծում եմ, որ այն հեռու չէ: Ամեն ինչ կախված է ձեզնից: Այն ինչ կախված է մեզնից, այդ ամենը մենք կկատարենք: Դրա համար ես շատ գոհ եմ ձեր ներկայացրած տեղեկատվությունից:

Քերի Քավանո. Ես կիսում եմ ձեր հույսերն ու հավատը, որ մենք այսօր ավելի շատ ենք մոտեցել խաղաղությանը:  Սակայն դա կախված է եղել ձեր առաջնորդ լինելուց: Շատ է կախված եղել ձեր համբերատարությունից:

Հոկտեմբերից հետո անցած ժամանակահատվածը  շատ դժվար է եղել Հայաստանի համար: Սակայն ես  հավատում եմ և ասում էի,  որ այս շաբաթ իմ՝ Հայաստան, Երևան  կատարած այցը մեկ անգամ ևս հաստատեց, որ այնտեղ իրավիճակը կայունանում է: Ես Երևանում  նույպես զգացի իշխանությունների նվիրվածությունը խաղաղությանը և գործընթացն առաջ տանելու ցանկություն:

Օգտվելով առիթից, ուզում եմ մի քանի խոսք ասել նաև ձեր վետերանների վերաբերյալ: Երբեք չեմ կարող մոռանալ գերմանական բանակի կողմից նկարահանված մի ֆիլմից ստացած տպավորությունները: Այդ ֆիլմը նկարահանվել էր Հիտլերի ծննդյան օրը: Ֆիլմում ցուցադրվում էր այդ օրը Հիլերին ընծայված տորթը: Քարտեզի նմանվող տորթից Հիտլերին հասանելիք բաժինը՝ տորթի  Բաքվի պատկերված մասն էր: Հիտլերի  պատերազմում հաղթանակելու համար,  գերմանական բանակը Բաքուն դիտում էր, որպես «ադամանդ»: Սակայն նա երբեք չկարողացավ գալ ու տեսնել Կասպից ծովը: Նրա այստղ ձգված ճանապարհը  կտրեց ձեր ժողովրդի արիությունն ու խիզախությունը: Կարծում  ենք, որ պատերազմի ավարտման ժամկետի կրճատման պատճառ հանդիսացավ այն, որ նա չկարողացավ տիրել այդ  «ադամանդին»:

Մենք ամերիկացիներս գերմանացիների հետ առաջին անգամ հանդիպեցինք Բելգիայում: Այդ պատերազմում ու կռիվներում հաղթանակեցինք նրա համար, որ սպառվել էր նրանց վառելիքը: Հաղթանակեցինք նրա համար, որ բոլորս միասին էինք: Դուք շոշափեցիք Միացալ Նահանգների, Խորհրդային Միության, Մեծ Բրիտանիայի և մյուս երկրնեի հետ դաշնությանը: Այդ տեսակետից  որոշ առումով  այսօր, Մինսկի խմբում էլ առկա է նույն դաշնությունը: Ռուսաստանը, ԱՄՆ, Եվրամիությունը, բոլորը ջանքեր են գործադրում նույն նպատակին ծառայելու համար: Աստծո օգնությամբ այժմ վտանգն էլ  առաջվա նման չէ: Սակայն առաջվա նման շատ կարևոր է խաղաղության արժեքը:

Հուսով եմ, որ մեր համատեղ ջանքերի շնորհիվ ինչպես նախկինում, այս անգամ ևս պետք է հասնենք խաղաղության՝ գիտենալով հանդերձ, որ դա երկար գործընթաց է: Մենք բարձր ենք գնահատում այն, որ դուք գիտակցում եք այդ ամենը, համբերատարությամբ սպասում  եք դրա ձեռքբերմանը: Հասկանում ենք,  թե որքան ծանր է ձեր ժողովրդի համար այդ հարցի ձգձգվելը:

Դուք գիտեք, որ անցած տարվա դեկտեմբերին ես Մինսկի խմբի  գործընկերների հետ  մեկտեղ եղել եմ փախստականների  ճամբարում: Մենք հասկանում ենք նրանց կարիքները: Այնտեղ փախստականների հետ հանդիպումները, նրանց կարիքները սեփական աչքերով տեսնելը, կարծես մեզ համար՝  ավելի ակտիվ գործելուն աջակցող «վառելիքի», «բենզինի» դեր են խաղացել: Այլ կերպ  ասած, այդ ամենը նոր ուժ է  հաղորդել մեզ՝  գործադրել բոլոր  ջանքերը՝  փախստականների ու բռնի տեղահանվածների իրենց տները վերադառնալու համար:

Առանց ձեր ու Հայաստանի օգնության, մենք չենք կարող առաջընթաց գրանցել այս գործընթացում: Այժմ հակամարտող երկրների՝  խաղաղության ձեռք բերման հնարավորությանը հավատարիմ լինելը մեզ  ավելի  է ոգևորում:

Թույլ տվեք շոշափել նախագահ Բիլ Քլինթոնի հետ կապված մեկ հարց ևս: Չեմ ուզում փետրվար ամսին ձեզ հետ հանդիպման ժամանակ պարոն Քլինթոնի ձեզ ասածները կրկին հիշեցնել նրան: Որովհետև ղարաբաղյան հակամարտությունը և  դրա շուրջ ստեղծված իրավիճակը մշտապես նրա ուշադրության կենտրոնում է:  Նա միշտ ցանկացել է որպեսզի այստեղ՝ Կովկասում ապահովվի հակամարտությունների կարգավորումը:

Սակայն ուզում եմ ասել նաև, որ Ստամբուլում ձեր  և նախագահ Քոչարյանի հետ անցկացրած հանդիպումներից հետո, պարոն Բիլ Քլինթոնը հատուկ եռանդով  է ներգրավվել այդ հարցին: Դուք էլ գիտեք, որ  նա պատրաստ է անել հնարավոր ամեն ինչ այդ հարցին աջակցելու ուղղությամբ:

Վերջում թույլ տվեք շուշափել նաև իմ այցի հետ առնչվող ևս մեկ այլ հարց: Այսօր, այս տոնական օրը թեև գտնվում ենք ձեր երկրում, սակայն գիտենք, որ վաղը ձեզ համար հատուկ օր է՝ ձեր ծննդյան օրն է: Մենք մտածում էինք  ձեզ համար հատուկ նվեր բերել, սակայն մենք դժվարացանք ձեզ արժանի նվեր ընտրել: Խաղաղության գործընթացին ձեր  ներդրած մեծ ջանքերին համապատասխան մեր նվերը նույնպես պետք է մեծ լիներ, սակայն օդանավը փոքր է: Մտածեցինք, որ նվերը կարող է փոքր լինել, սակայն նրա նշանակությունն ու արժեքը պետք է շատ մեծ լինի: Դրա համար էլ ես ձեզ համար մի փոքր նվեր եմ բերել:

Հեյդար Ալիև. Դա ի՞նչ է:

Քերի Քավանո. Դա Աղդամի մզկիթի փոքրիկ մի հատվածն է, շատ փոքր հատվածը: Սակայն, թեև փոքր է, բայց ձեր վերականգնել ցանկացող հողի մի մասն է: Հուսով ենք, որ կգա մի օր և այն խոշոր մզկիթն ինքն ամբողջությամբ կվերադարձվի: Մենք էլ կմասնակցենք նրա վերականգնմանը և կհասնենք՝ մարդկանց այնտեղ աղոթելու համար հնարավորություն  ստեղծելուն:

Հեյդար Ալիև. Շատ ապրեք. Շնորհակալություն եմ հայտնում ձեզ: Ես շատ հուզվեցի: Անկեղծ ասած, ես չէի կարող երևակայել այդքան յուրօրինակություն:

Ես գիտեմ, որ դուք Աղդամում եղել եք դեկտեմբեր ամսին: Եվ այնտեղից, այն մզկիթից մի կտոր պոկել ու պահել եք ձեզ մոտ և այն այսօր իմ ծննդյան օրվա նախօրեին նվիրում եք ինձ, դուք իրոք սրտանց խաղաղության հետ կապված մարդ եք և ի սրտե աշխատում եք Ադրբեջանի խաղաղության հասնելու ուղղությամբ: Սա այնքան անսպասելի է, որ իրոք շատ մեծ ազդեցություն գործեց ինձ վրա: Ես սրտանց շնորհակալություն եմ հայտնում ձեզ: Ցանկանում եմ, որ ձեր աջակցությամբ, մեր համատեղ աշխատանքի արդյունքում կարողանանք գնալ Աղդամ, վերականգնել այն մզկիթը, բոլոր օկուպացված տարածքները:

Ես պահելու եմ այս նվերը: Աղդամը օկուպացիայից ազատվելուց հետո, խնդրելու եմ, որ ձեզ հետ մեկտեղ գնանք այնտեղ և այս մասունքը որպես արժեքավոր թանգարանային նմուշ հանձնելու եմ մզկիթին, որպեսզի պահվի այնտեղ: Սա ինձ ավելի է հուսադրում ու ոգեշնչում խաղաղության հասնելու գործում:

Դուք շատ արժեքավոր խոսքեր ասացիք մեր վետերանների ու 1945 թ. տարած  մեր ընդհանուր հաղթանակի կապակցությամբ: Հիտլերի ծննդյան օրը նրան հրամցրած տորթը մեզ էլ է հայտնի, այդ մասին դիտել ենք ֆիլմերում: Իրոք այդ տորթի վրա հատուկ պատկերվել էր Բաքուն և նրանք ուզում էին ձեռք բերել Բաքուն ու Ադրբեջանը:

Ես այսօր ելութ ունենալով վետերանների առջև, հիշեցրի նաև այն, որ այն ժամանակ Ադրբեջանը տալիս էր Խոհրդային Միությունում արդյունահանվող նավթի ու նավթամթերքի 70 տոկոսը: Եթե չլիներ Բաքվի, Ադրբեջանի նավթը, շատ դժվար կլիներ հաղթանակ տանելը:

Բելգիան փոքր պետություն է  Այնտեղ դուք հաղթանակ տարաք, որովհետև սպառավել էր  գերմանացիների վառելիքը: Հաշվի առեք, որ եթե Խորհրդային Միության  պես խոշոր տարածքում իրոք սպառվեր բենզինը, գերմանական ֆաշիզմի համար դժվար չէր լինելու  հաղթանակ տանել:  Այո, այն ժամանակ մենք պահպանեցինք Կովկասն ու Ադրբեջանը, պահպանեցինք նավթը, Կասպից ծովը:

Այժմ Ադրբեջանն աշխատում է իր խոշոր նավթայի պաշարները ձեր՝ Միացյալ Նահանգների, և  Արևմտյան երկրների հետ համատեղ արդյունահանել հանուն խաղաղության, հանուն ժողովրդավարության, հանուն Ադրբեջանի անկախության:

Այժմ մեր հիմնական նպատակը խաղաղություն ձեռք բերելն է: Ապացուցման կարիք չկա, որ խաղաղության հասնլուց հետո, այստեղ ամեն ինչ հիմնովին փոխվի: Դրա համար էլ ես մեկ անգամ ևս շնորհակալություն եմ հայտնում ձեր այս այցի կապակցությամբ, խաղաղ գործընթացի զարգացման համար մեզ տրամադրած տեղեկատվության համար և  պատրաստ ենք այս գործում համագործակցել ձեզ հետ  ու հասնել մեր նպատակներին: Շատ շնորհակալություն: