1991 թ. հոկտեմբերի 18-ին «Անկախության մասին» Սահմանադրական ակտի ընդունմամբ սկսվեց Ադրբեջանի պատմության XX-րդ դարի փուլը: Այդ ժամանակաշրջանում նախ ԽՍՀՄ-ը, իսկ հետո Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական շրջանների օգնությամբ Հայաստանը Ադրբեջանի հանդեպ ռազմական գործողություններ իրականացրեց: Ադրբեջանի իշխանությունների անգործունեությունը չէր համապատասխանում երկրի տնտեսական և քաղաքական շահերին, ինքնիշխան պետության իրավունքների ապահովմանը: Ստեղծված ճգնաժամային իրավիճակում ժողովրդի պահանջով դիմությունը Հեյդար Ալիևին հրավիրեց Բաքու: 1993 թ.
Հունիսի 15-ին Հեյդար Ալիևը ընտրվեց Ադրբեջանի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի նախագահ, իսկ հոկտեմբերի 3-ին՝ Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ: Հեյդար Ալիևը իր կանխամտածված և հեռատես քաղաքականության շնորհիվ չեզոքացրեց մի շարք տարածքների հայերի ձեռքն անցնելը թույլ տված ընդդիմությանը: Կանխվեց քաղաքացիական պատերազմն ու երկրի մասնատվելը: Բանակում լուրջ բարեփոխումներ կատարվեցին: Փաստորեն բանակը նորից ստեղծվեց: Հեյդար Ալիևը պետության արտաքին քաղաքականությունը կառուցեց՝ հաշվի առնելով ժողովրդի շահերը, աշխարհում տեղի ունեցող լուրջ փոփոխություններն ու միջազգային համակարգի սրընթաց գլոբալացման հետ կապված նորացումները: Կարգավորվեցին հարևան երկրների հետ հարաբերությունները: Երկիրն ընդգրկվեց մի շարք միջազգային կառույցների կազմում, միացավ Փարիզի խարտիայի, ՆԱՏՕ-ի «Հանուն խաղաղության համագործակցության», ծրագրին:
1995 թ. Ադրբեջանական պետությունը որակապես նոր փուլ մտավ: Նույն տարվանոյեմբերի 12-ին ընդունվեց անկախ Ադրբեջանի առաջին սահմանադրությունը: Այդ օրը հանրապետությունում անցկացվեցին առաջին ժողովրդավարական ընտրությիունները: Հանրապետությունում ապահովվեց ազատ քաղաքական գործունեությունը, պլյուրալիզմը: Ապահովվեցին մարկանց և քաղաքացիների իրավունքներն ու ազատությունները, խոսքի, մտքի ու մամուլի ազատությունը, նախագահը հրամանգիր ստորագրեց գրաքննության վերացման մասին: Դատական բարեփոխումներ անցկացվեցին: Արևելքում առաջին անգամ Ադրբեջանում վերացվեց մահվան դատավճիռը: Կարևոր օրենքներ ընդունվեցին շուկայական տնտեսության զարգացման, ներդրումների կատարման վերաբերյալ, հիմնարար բարեփոխումներ անցկացվեցին:
Արտասահմանյան ներդրումների ներգրավման համար պատրաստվել է «բաց դռներ» քաղաքականություն, նավթային ռազմավարություն,որը հաջողությամբ կյանքի է կոչվել: 1994 թ. սեպտեմբերի 20-ին առաջատար նավթային ընկերությունների հետ կնքվեց «դարի պայմանգիրը»: Նույն ժամանակաշրջանից սկսած, աճեց մեծ ընկերությունների Ադրբեջանի հանդեպ հետաքրքրությունը, արտասահմանյան ներդրումների ու տնտեսական աճիտեմպերով Ադրբեջանը մտավ աշխարհի առաջատար երկրների շարքը: Բաքու-Նովոռոսիյսկ, Բաքու-Սուպսա, Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթատար խողովակամարերը,Բաքու-Թբիլիսի-էրզրում գազատարը կարևոր դեր են խաղում երկրի տնտեսական անվտանգության ապահովման գործում: Նախագահ Հեյդար Ալիևը հայ-ադրբեջանական, ղարաբաղյան հակամարտության հնարավորին չափ ավելի քիչ արյուն թափելու, կոտորածների ու սպանությունների առաջն առնելու, խաղաղ միջոցներով կարգավորման ուղին էր բռնել:
Նրա քաղաքական հեռատեսության ու կամքի շնորհիվ, ԵԱՀԿ-ի Լիսսաբոնյան գագաթնաժողովում (1996, դեկտեմբեր) աշխարհի 53 երկրների կողմից ճանաչվեց ու պաշտպանվեց Ադրբեջանի դիրքորոշումը: Սակայն Հայաստանի ապակառուցողական դիրքորոշման հետ կապված, երկարաձգվում է հակամարտության լուծումը: Ժամանակակից Ադրբեջանն այսօր XXI հարյուրամյակում, ժողովրդավարական, իրավական ու աշխարհիկ պետականության կառուցման գործում նորանոր հաջողություններ է ձեռք բերում: Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի ղեկավարած ժամանակակից Ադրբեջանն այսօր տարածաշրջանի առաջատար պետությունն է:
Պատմական ադրբեջանական պետություններ, Բաքու, 2012, էջ 210-211
