Տիկնայք ու պարոնայք. ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթնաժողովը նոր է ավարտվել: Ադրբեջանական պատվիրակությունը  համաձայն է՝ Լիսաբոնի գագաթնաժողովի բոլոր հարցերի վերաբերյալ որոշումների հետ: Մենք համարում ենք, որ Եվրոպայում  անվտանգության ու համագործակցության հարցերում ևս մեկ խոշոր քայլ  է կատարվել:

Ես ձեզ հետ հանդիպման եմ եկել հայտնելու՝ Ադրբեջանի, անմիջականորեն  մեր ողջ տարածաշրջանի հետ կապված հարցում Ադրբեջանի դիրքորոշումը:

Ինչպես հայտնի է, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարությունը արդեն ութ տարի է շարունակվում է: Այդ հակամարտությունն սկսվել է՝  Հայաստանի Հանրապետության կողմից Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանը Հայաստանին միացնելու հետևանքով: Հակամարտութան կարգավորման նպատակով   դեռ 1992 թ. ԵԱՀԿ-ի շրջանակներում ստեղծվել է Մինսկի խումբը: Ադրբեջանական կողմը մնում է՝ հակամարտությունը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելու դիրքորոշմանը: 1994 թ. մայիսին հրադադրի  վերաբերյալ համաձայնագիր է ստորագրվել: Մեր կողմից մինչև հիմա պահպանվում է հրադադարի ռեժիմը: Բնականաբար մենք մեծ հույսեր ենք կապել ԵԱՀԿ-ի հետ:

ԵԱՀԿ Լիսաբոնի հանդիպմանը պատրաստվելու  գործընթացում մենք տվեցինք մեր առաջարկությունները, դրանք իրենց արտահայտությունն են գտել Լիսաբոնի գագաթնաժողովի հայտարարության մեջ: Օրինակ՝ մենք ուզում ենք հասնել նրան, որպեսզի ԵԱՀԿ-ի փաստաթղթերում ճշտորե նշվեն՝ կառույցի անդամ բոլոր երկրներին, այդ թվում Ադրբեջանին  վերաբերող հիմնական սկզբունքները: Ադրբեջանի հանդեպ Հայաստանի ագրեսիայի արդյունքում խախտվել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, նրա տարածքների 20 տոկոսը օկուպացվել է Հայաստանի զինված ուժերի կողմից, այդ հողերից մեկ միլիոնից ավել ադրբեջանցիներ բռնությամբ վտարվել են: Նրանք  ապրում են մեր հանրապետության տարբեր շրջաններում՝ շատ ծանր պայմաններում, վրանային ավաններում:  Մենք համարում ենք, որ հիմք ընդունելով ԵԱՀԿ-ի հիմնարար  սկզբունքներից մեկը՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչելը կարող է հիմք հանդիսանալ հակամարտության կարգավորման համար: Ադրբեջանի հանդեպ ագրեսիա իրականացրած Հայաստանի Հանրապետությունը հրաժարվում է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և դա   էլ բնականաբար դժվարացնում է բանակցային գործընթացը:

Նոյեմբերի 19-22-ը  Հելսինկիում անցկացված ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի  վերջին ժողովում կառույցի համանախագահների կողմից ներկայացված նախագծում  նշվում  է՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման բանաձևը: Նմանատիպ նախագիծ դեռ այս տարվա փետրվարին առաջ է քաշվել ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահ, պարոն Ֆլավիո Կոտտիի կողմից:  Այդ նախագիծը բաղկացած է ութ հոդվածից: Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, Ադրբեջանի Հանրապետության կազմում Լեռնային Ղարաբաղին իր ճակատագրի որոշման հիման վրա ինքնավարության և ինքնակառավարման կարգավիճաի տրվելը, Լեռնային Ղարաբաղի ողջ բնակչության անվտանգության երաշխավորելը: Թեև այդ նախագիծը ամբողջությամբ չի բավարարում ադրբեջանական կողմին,  Հելսինկիում Մինսկի խմբի հանդիպմանը հայկական կողմը այն չի ընդունել: Այդ նախագիծը որպես 20-րդ հոդված, մտցվել է ԵԱՀԿ  Լիսաբոնյան գագաթնաժողովի հայտարարության նախագծի մեջ: Սակայն հայկական կողմը դեմ գնալով ԵԱՀԿ-ի հիմնարար սկզբունքներին՝  համաձայնության չի եկել այդ նախագծի հարցում: Դրա համար էլ գագաթնաժողովի պատրաստման ժամանակաընթացքում անցկացված հանդիպանը և դրա անցկացման գործընթացում Ադրբեջանի Հանրապետությունը  ստիպված է եղել հրաժարվել՝  Լիսաբոնի գագաթնաժողովի հայտարարության ողջ  տեքստին համաձայնություն տալուց:

Դա մեծ անհանգստություն պատճառեց  ԵԱՀԿ-ի անդամներին, որովհետև նման վիճակում գագաթնաժողովը կավարտվեր՝ չընդունելով որևէ փաստափուղթ:  Դուք գիտեք, որ ԵԱՀԿ-ում կոնսենսուսի սկզբունք կա: Այնպես որ Ադրբեջանի Հանրապետությունն օգտվելով այդ սկզբունքից՝  գագաթնաժողովի  ողջ փաստաթղթերի  ու հայտարարության հարցում  կունսենսուսի չգնաց: Դրա համար էլ երեկ այսօր և նույնիսկ նախանցյալ օրը ԵԱՀԿ-ի անդամ երկրների պետության ղեկավարները, պատվիրակությունների ներկայացուցիչները ինտենսիվ բանակցությոններ սկսեցին Ադրբեջանի պատվիրակության հետ: Նրանք մեզնից խնդրում էին,  որպեսզի գագաթնաժողովի հայտարարության ողջ տեքստի հետ կապված՝ հետ վերցնենք մեր բոլոր առարկությունները: Սակայն մենք  հայտնեցինք մեր դիրքորոշումը: Բոլոր հանդիպումների ու զրույցների ժամանակ մեր զրուցակիցներն ընդգծում էին մեր գործողությունների օրինականությունը: Իսկ մենք մեր կողմից բացատրում էինք, որ մեր գործողություններն ամբողջությամբ համապատասխանում են ԵԱՀԿ-ի սկզբունքներին: Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության չճանաչելը նշանակում  է՝ հրաժարվել ԵԱՀԿ-ի հիմնարար սկզբունքներից:

Երեկ և  այսօր մեզ հետ տարված ինտենսիվ բանակցությունների ժամանակ ԵԱՀԿ-ի անդամ երկրները, Մինսկի խմբի, Եվրամիության ներկայացուցիչները ԵԱՀԿ- գործող նախագահը մեր պահանջները բավարարելու համար  մի շարք տարբերակներ էին առաջարկում: Ադրբեջանական պատվիրակությունը մինչև վերջին ժողովը  համաձայնություն չի տվել գագաթնաժողովի եզրափակիչ փաստաթղթին: Այդ ժողովում առաջարկվել է, որպեսզի ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահ, պարոն Ֆլավիո Կոտտին՝ բոլոր անդամների, գագաթնաժողովի մասնակիցների անունից  հայտարարություն է անելու  և այդ փաստաթղթում հաստատելու է՝ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ  այդ նույն երեք սկզբունքները: Ես ասացի, որ այդ դեպքում պատրաստ կլինենք հետ վերցնել՝ գագաթնաժողովի եզրափակիչ փաստաթղթի վեաբերյալ մեր առարկությունը: Այդպես էլ եղավ: Վերջին ժողովում  ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահ, պարոն Ֆլավիո Կոտտին հայտարարություն արեց և ասաց, որ   ափսոսում է՝ ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ չընդունվելու համար և ասաց, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը  հնարավոր է հասնել ՝այդ երեք սկզբունքների հիման վրա, այսինքն՝   Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչելը, Ադրբեջանի կազմում Լեռնային Ղարաբաղին ինքնավարության բարձր կարգավիճակը և Լեռնային Ղարաբաղի ողջ բնակչությանը անվտանգության երաշխիք տալու սկզբունքների հիման վրա պարոն  Ֆլավիո Կոտտիի հայտարարության մեջ ցույց է տրվել, որ բացառությամբ մեկ պետության՝ այդ սկզբունքներին ու հայտարարությանը՝ աջակցում են   բոլոր մասնակիցներն ու ԵԱՀԿ-ի անդամները: Այլ խոսքով, բացի Հայաստանից՝ գործող նախագահի այս հայտարարությանը համամիտ են եղել ԵԱՀԿ-ի բոլոր անդամները:

Բնականաբար, նման հայտարարությամբ, այդ հարցում Ադրբեջանի դիրքորոշմանը որոշ  չափով աջակցելու  հետ կապված՝ ես Լիսաբոնի գագաթնաժողովի եզրափակիչ փաստաթղթի հանդեպ հետ վերցրեցի Ադրբեջանի առարկությունները, համաձայնություն տվեցի նոր փաստաթուղթ  ընդունելու համար:  Մենք  գոհ ենք նրա համար, որ բացառությամբ Հայաստանի՝ Ֆլավիո Կոտտիի այդ հայտարարությունը տրվել է ԵԱՀԿ-ի բոլոր անդամների անունից: Մենք գոհ  ենք նաև նրա համար, որ  հայտարարությանը աջակցելու վերաբերյալ  ելույթը կատարվել է Եվրամիության  անունից:  Ռուսաստանի Դաշնության պատվիրակության ղեկավար, Ռուսաստանի վարչապետ, պարոն Չեռնոմիրդինը, Մինսկի խմբի համանախագահ, Ֆինլանդիայի նախագահ, պարոն  Ահտիսաարին և  մի շարք այլ պատվիրակությունների անդամները ելույթ ունենալով՝ աջակցեցին այդ հայտարարությանը:

Գագաթնաժողովը ավարտվեց ահա այսպես՝ եզրափակիչ փաստաթղթի ընդունմամբ:

Մենք գոհ ենք նրանից, որ ԵԱՀԿ-ի գագթնաժողովը՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման համար՝ հատկապես Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման առումով մեկ անգամ ևս  աջակցեց ԵԱՀԿ-ի հիմնարար  սկզնունքներին:

Գիտեմ, որ գագաթնաժողովի եզրափակիչ հայտարարության նախագծի վերաբերյալ մեր սկզբունքի հետ կապված՝ մամուլում լուրեր էին տարածվել, իբր Ադրբեջանը արգելակում է եզրափակիչ փաստաթղթի ընդունումը: Դրա համար էլ հարկ համարեցի՝ լուսաբանել մեր նման վարմունքը:  Սա մեր վերջնական դիրքորշումն է: Մենք մեր դիրքորոշումից հետ կանգնեցինք միայն նրա համար, որ գործող նախագահի, գագաթնաժողովի բոլոր մասնակից  անդամների անունից ընդունելի հայտարարություն էր արվել: Գործող նախագահը հայտարարել էր, որ նրա պաշտոնական գրված հայտարարությունը ներգրավվել է ԵԱՀԿ-ի Լիսաբոնի գագաթնաժողովի փաստաթղթերի մեջ:

Այսքանը կցանկանայի ասել: Այժմ պատրաստ եմ պատասխանել հարցերին:

Հարց. Պարոն նախագահ, Դուք այսօր առավոտյան հանդիպեցի՞ք  մեծ Բրիտանիայի Թագավորության արտաքին գործերի նախարար Մալքոլմ Ռիֆքինդի հետ: Կարող ե՞ք մի քանի խոսք ասել այդ հանդիպման մասին:

Պատասխան. Այո ես այսօր առավոտյան հանդիպեցի մեծ Բրիտանիայի Թագավորության արտաքին գործերի նախարար Մալքոլմ Ռիֆքինդի հետ: Կարելի է ասել, որ մեր ողջ հանդիպումը նվիրվեց՝ արդեն  ձեզ պատմած հենց այդ խնդիրներին: Պարոն Ռիֆքինդը աշխատում էր ինձ համոզել, որ հարկավոր է համաձայնություն տալ գագաթնաժողովի եզրաթփակիչ փաստաթղթի ընդունմանը: Իսկ ես պարոն Ռիֆքինդին բացատրեցի մեր դիրքորոշումն ու կարծիքները այդ հարցում: Պետք է ասել, որ մեր հանդիպած մյուս գործընկերների պես, պարոն Ռիֆքինդը նույնպես հաստաեց մեր դիրքորոշման օրինականությունն ու  հիմավորվածությունը:

Հարց. Ռւսաստանի կառավարությունը պատրաստ է՞ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը:

Պատասխան. Այո, Ռուսաստանի Դաշնության պատվիրակության ղեկավար, վաչապետ, պարոն Չեռնոմիրդինը այսօր ելույթ ունենալով գագաթնաժողովի վերջին ժողովում՝  լիովին աջակցեց ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահ, պարոն Կոտտիի հայտարարությանը և հայտեց, որ նա համարում է, որ հակամարտության շուտափույթ կարգավորման կարելի է հասնել՝ ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահի հայտարարության մեջ նշված հենց այդ սկզբունքների հիման վրա: Ուրեմն նա հայտնել է, որ նրանք ապագայում ևս կզբաղվեն այդ հարցով:

Հարց. Պարոն  նախագահ, եթե Հայաստանը թույլատրի իր տարածքով ադրբեջանական նավթի համաշխարհային շուկաներ փոխադրմանը, նա կարո՞ղ է միջազգային ասպարեզում ինչ որ բան ձեռք բերել դրանից:

Պատասխան. Գիտեք, այդ հարցը շատ վերացական հարց է: Մենք ադրբեջանական նավթի համաշխարհային շուկաներ փոխադրման վերաբերյալ ունենք պլաններ ու նախագծեր: Սակայն դա բացարձակապես կապված չէ Հայաստանի հետ: Չեմ հասկանում, դուք ինչ ձևով եք ուզում փոխկապակցել դրանք: Ես այստեղ չեմ տեսնում փոխադարձ հարաբերություններ:

Հարց.  Պարոն նախագահ, նախ Ադրբեջանի բոլոր լրագրողների անունից ուզում եմ Ձեզ շնորհավորել՝ Լիսաբոնի գագթնաժողուվում ձեռք բերած դիվանագիտական կարևոր հաղթանակի կապակցությամբ: Որովհետև մենք բոլորս եղանք  այն բանի վկան, որ Հայաստանը հայտնվեց բացարձակ դիվանագիտական  առանձնության ու միայնակության մեջ: Դրա հետ կապված, այսպիսի  մի հարց ունեմ. Լիսաբոնի գագաթնաժողովի որոշումները ի վիճակի ե՞ն արդյոք  և որքանով կազդեն՝ ղարաբաղյան խնդրի խաղաղ ճանապարհով կարգավորման հաջողությանը: Այսինքն սրանից հետո կարելի է՞ Հայաստանի կողմից  ակնկալել որևէ առաջընթաց կամ զիջումներ:

Պատասխան. Համարում եմ, որ բանակցային գործըթացը կշարունակվի: Ես գագաթնաժողովում ելույթի ժամանակ նման հայտարարություն արեցի:  Հայաստանի նախագահն էլ նման հայտարարություն արեց: Իսկ ԵԱՀԿ-ի բոլոր անդամների անունից   ԵԱՀԿ-ի գործող նախագահի արած հայտարարությունը, նրա ասածի պես, ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթնաժողովի փաստաթուղթն է և խնդրի խաղաղ ճանապարհով կարգավորման  առումով բնականաբար շատ լավ հիմք է հանդիսանում  բանակցային գործընթացի աշխուժացման համար:

Հարց. Պարոն նախագահ, երեկ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գագաթնաժողովում ասաց, որ Ադրբեջաում, Բաքվում, Սումգայիթում, Գյանջայում «կոտորածները» հնարավորություն չեն տալիս ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգությունը: Դա ճի՞շտ է: Այդ կոտորածների համար ո՞վ է պատասախանատվություն կրում, Ադրբեջանի Հանրապետությունը, թե՞ նախկին Խորհրդային Միությունը:

Պատասխան. Նախագահ Տեր-Պետրոսյանը երեկ գագաթնաժողովում իր ելույթում ասած խոսքերը նոր խոսքեր չեն: Այդ խոսքերը նրանք, այնպես էլ Տեր-Պետրոսյանը մի քանի անգամ ասել են և երեկ էլ մեկ անգամ ևս կրկնեցին: Չանդրադառնալով այն ժամանակ եղած հարցերի ճշտությանը, ուզում եմ ասել, որ նման մեղադրանքներն անհիմն են,    հեռու են ճշմարտությունից: Մենք կարող ենք դրանից էլ ավել փաստեր ու վկայություններ բերել՝ Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում, Խոջալիում հայերի կողմից ադրբեջանցիների հանդեպ իրականացված ցեղասպանության ու կոտորածների վերաբերյալ: Այժմ այս հարցի կարգավորման վերաբերյալ կարևոր չէ, ում կամ որ երկրի, որ պետության՝ այդ կոտորածների համար պատասւխանատվություն կրելը: Համարում եմ, որ մենք պետք է նայենք առաջ և հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման համար այսօր Լիսաբոնի գագթնաժողովում հայտարարված սկզբունքների հիման վրա պետք է բանակցություններ վարենք և հասնենք խաղաղության:

Հարց. Գագաթնաժողովից առաջ Ադրբեջանը և Հայաստանը անմիջականորեն բանակցություններ են վարել և պարոն Տեր-Պետրոսյանի նախկին տարիների հանդիպումների ժամանակ ասած խոսքերից հասկացանք, որ այս բանակցությունները դադարեցվել են ադրբեջանական կողմի մեղքով: Ադրբեջանական կողմը ինչու՞ է դադարեցրել անմիջական բանակցությունները:

Պատասխան. Նախագահ Տեր-Պետրոսյանը ճիշտ չի ասում: Դա առաջին անգամը չէ, որ նրանք ստույգ լրատվություններ չեն տալիս հասարակությանը: Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև շարունակվում են երկկողմ, այսինքն երկու նախագահների ներկայացուցիչների վարած անմիջական բանակցությունները և վերջին անգամ դա իրականացվել է նոյեմբերի 7-ին Փարիզում: Մենք այդ բանակցւթյունները  չենք դադարեցրել, սրանից հետո էլ ենք շարունակելու: Երեկ երեկոյան մենք  նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ հանդիպմանը եկանք այն կարծիքի, որ բանակցությունները պետք է շարունակվեն: Բնակցությունները վարող՝ Ադրբեջանի նախագահի ներկայացուցիչ Վաֆա Գուլուզադեին  և Հայաստանի նախագահի ներկայացուցիչ  Լիբարիդյանին երեկ երեկոյան այնտեղ անմիջականորեն ցուցումներ են տրվել:

Այլևս հարց չկա՞: Շատ ապրեք: