Մանուկ Աբեղյան-հայտնի գրականագետ, լեզվաբան, բանասեր, ակադեմիկոս. «…հայ ժողովրդի արմատները որտեղ են, երբ, ինչպես, որտեղից և ինչ ճանպարհներով են եկել այստեղ… Մենք այդ մասին ստույգ և պարզ ապացույցներ չունենք»: «Հայ գրականության պատմություն» Երևան, 1975 թ.):
Հայկազյան, հայտնի պատմաբան. «Առաջին հայկական տոհմը բաղկացած է ոչ թե պատմական անձնավորություններից այլ մտացածին հեքիաթներից վերցված անձանցից: Մովսես Խորենացին ոչ թե 5-րդ դարի պատմիչ է, այլ 7-րդ դարում ապրած կեղծարար պատմաբան»: «Հայոց պատմություն», Փարիզ , 1919):
Գարագաշյան. «Հայերի անցյալի մասին, որպես պատմություն կամ ավանդություն ընդունվող ոչ մի տեղեկություն չկա: Նրանք քրիստոնեությունն ընդունելուց հետո, հնարել են Հայկի ու Նոյի հետ բարեկամական կապերը: Ընդունված է ասել, որ նա իբր Նոյի որդու Յաֆեսի թոռներից մեկի՝ Թորգոմի հետնրդն է: Որովհետև հին պատմիչներից ոմանք հրեական տարեգրության մեջ հիշատակվող Թորգոմ անունը ցույց են տվել, որպես Հայաստանի մի մաս, ընտանիք, ցեղ, Թորգոմի ազգ: Այդ մասին առաջին անգամ գրել է Մովսես Խորենացին»: («Արևելյան հարցի պատմություն» Լոնդոն, 1905 թ.):
Բամաջյան. «Հայաստանի և հայերի պատմության ստեղծվելը շատ մութ է: Այդ տարածքը դեռ հնագույն ժամանկներից զավթվել են Պամիրի ու Հինդիկուշի հարթավայրերից եկած վտարանդիների կողմից: Հայերը, հռոմեացիների, հույների, իրանցիների և մյուս ազգերի պես, ունեն իրենց առասպելական հերոսները: Ազգային պատմաբանները չունենալով մանրակրկիթ տեղեկություններ ու իրական աղբյուրներ, նրանց փոխարինել են հեքիաթների հերոսները: ??? «Հայերի նոր պատմություն», Փարիզ, 1917 թ.)
Ն. Պաստերմաջյան, հայ պատմաբան. «Հայ տարեգիրները Հայաստանում Հայկի ու նրա ժողովրդի հայտնվելը վերագրում են մ.թ.ա. 2200 թթ. և բերում են մ.թ.ա. 800 թ. իրար փոխարինող հոգևոր առաջնորդների ու թագավորների ցուցակը: Ժամանակակից գիտությունը չի հաստատում այդ առասպելը: Ի տարբերություն անհատների, ժողովուրդները սիրում են ավելացնել իրենց տարիքը…»:
Գևորգ Ասլան. «Մենք պետք է ընդունենք, որ Մովսես Խորենացին իր այդ պատմությունները վերցել է սիրիական հեքիաթներից կամ էլ լսել է Հայաստանում թափառող Խուրուֆիտներից և վարպետորեն նկարագրել է իր ստեղծագործություններում: Նա օգտվել է սիրիական և իրանական աղբուրներից: Նա Յասենհենի հրեաների պատերազմներից հատվածները, Մալալեսից Յեուզեբենի եկեղեցու պատմությունը վերցրել ու յուրացրել է»: (Գևորգ Ասլան «Հայաստանի բնակչության մասին պատմական էտյուդ», Փարիզ, 1909 թ.)
Բ. Իշխանյան. «Հայերի իսկական հայրենիքը «Մեծ հայաստանը» դա Փոքր Ասիան է» (Վ. Իշխանյան, «Կովկասի ժողովուրդները», 1916 թ.)
Բ. Իշխանյան. «Ղարաբաղում ապրող հայերի մի մասը բնիկներ, հին ալբանների հետնորդներն են, իսկ մնացած մասը Թուրքիայից ու Իրանից եկած փախստականներ են, որոնց համար ադրբեջանական հողը ապաստան է դարձել հետապնդումներից ու հալածանքներից պատսպարվելու համար»: (Բ. Իշխանյան «Կովկասի ժողովուրդները», Սանկտ-Պետերբուրգ, 1916 թ.)
Նյութերը վերցվել են Քյամրան Իմանովի “Армянские ина(о)родные сказки, Բաքու-2008 և Իսրաֆիլ Աբասլիի «Ադրբեջանական ճշմարտությունները հայկական աղբյուրներում», Բաքու-2008 գրքերից:
