Հարավային Կովկասի կրկին Ռուսաստանի վերահսկողության տակ անցնելը տարածաշրջանում փոխեց քաղաքական իրավիճակը: Ռուսական կայսրության՝ նոր հնարավորություններ խաբուսիկ անվան ներքո վերականգնվելը բնութագրվում էր անկախության ատրիբուտների վերացմամբ:
Մոսկվայի ղեկավարությունը Հարավկովկասյան հանրապետությունները կայսրության մեջ ներառել էր ձևական ինքնավարության իրավունքով: Այդ պայմաններում կարևոր նշանակություն ուներ «անկախ հանրապետությունների» համար ավելի շատ տարածքների փաստացի վերահսկողության տակ պահելը: Ռուսաստանը հետաքրքրված էր Հարավային Կովկասում քրիստոնյա Հայաստանի և Վրաստանի կողմից ավելի մեծ տարածքներներ վերահսկելու հարցում:
Դրա համար էլ Ռուսաստանը տարածաշրջանում ամրապնդվելուց հետո, Ադրբեջանի ու Հայաստանի և Ադրբեջանի ու Վրաստանի միջև «վիճելի տարածքներ» անվանվող հարցերը իսկույն լուծեց երկրոդների օգտին: Այսպես, բնակչությունը միայն ադրբեջանցիներից բաղկացած Դարալագյազի, Գյոյչայի, Զանգիբասարի գավառները հանձնվեց Հայաստանին, իսկ Բորչալուի գավառը՝ Վրաստանին: Հայաստանը չբավարարվելով դրանով, աշխատեց ավելի շատ օգտվել ստեղծված իրավիճակից և Ռուսաստանի հարմար դիրքորոշումից: Հայաստանի խորհրդային ղեկավարության կողմից Ադրբեջանի Ղարաբաղի, Նախչըվանի, Զանգեզուրի տարածաշրջանների նկատմամբ հավակնություններ առաջ քաշվեց: Մոսկվան իսկույն աջակցեց այդ հավակնություններին և ուժեղացրեց Ադրբեջանի կոմունիստական ղեկավարության վրա ճնշումները: Ադրբեջանի ղեկավարությունը չկարողանալով դիմադրել Մոսկվայի ճնշումներին, 1920 թ. նոյմբերի 30-ին և դեկտեմբերի 1-ին հանդես եկավ Զանգեզուրը Հայաստանին հանձնելու մասին հայտարարություններով:
Ադրբեջանին զիջումների գնալու համար Մոսկվան օգտվում էր «պրոլետարական ինտերնացիոնալիզմ» կոչվող քարոզչությունից: Զանգեզուրը Հայաստանին հանձնելուն դեմ դուրս եկող բավականին մեծ ուժ կար: Այդ հարցը մի քանի անգամ քննարկվեց տարբեր մակարադակներով: Սակայն հնարավոր չեղավ փրկել այդ տարածաշրջանը: Զանգեզուրի գավառը բաժանվելով երկու մասի՝ 4505 քառ կմ տարածքը հանձնվեց Հայաստանին: Ադրբեջանի՝ ամբողջությամբ ադրբեջանցիներ ապրող Նախչըվանի ու մյուս տարածքների միջև միայն ադրբեջանցիներ ապրող Զանգեզուրը հայտարարվեց որպես Հայաստանի տարածք: Դա պատմության մեջ նմանը չունեցող մի անհեթեթ որոշում էր: Իսկ մյուս կողմից հայերը հույս ունեին՝ Զանգեզուրից հետո տիրել Նախչըվանին:
Նախչըվանի ճակատագիրը նույնպես լուրջ վտանգի տակ էր: Ռուսաստանը համառորեն պահանջում էր Նախչըվանը հանձնել հայերին: Ադրբեջանը Զանգեզուրը զիջելուց հետո, կտրականապես մերժեց Նախչըվանի հանդեպ հայերի հավակնությունները: Հայաստանը հաշվի առնելով Զանգեզուրի հարցի շուրջ դեռևս շարունակվող վիճաբանությունները, Նախչըվանի հետ կապված նախնական փուլում չհամառեց և 1920 թ. դեկտեմբերի 28-ին պաշտոնական հայտարարություն տարածեց՝ Նախչըվանի նկատմամբ ոչ մի հավակնություն չունենալու հետ կապված: Սակայն հայերը որոշ ժամանակ անց, կրկին բարձրացրին Նախչըվանի հարցը: Միայն Թուրքիայի այդ հարցին միջամտելուց հետո, հարցը գտավ իր արդարացի լուծումը: 1921 թ. Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ստորագրված Մոսկվայի և Կարսի քառակողմ պայմանագրերով Նախչըվանը մնաց Ադրբեջանի կազմում:
