Ռամիզ Սևդիմալիև

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր

 Շարունակությունը

Վեցերորդ, երբեմն գոյություն չունեցող «Մեծ Հայաստանի» և «հայ ժողովրդի բազմաչարչարության» մասին առասպելներ հորինելը հայկական ահաբեկչության գաղափարախոսությունում առանձնահատուկ տեղ է գրավում, որոնք իրենց հերթին հայերի կողմից իրագործված արյունոտ բռնությանները արդարացնելու համար օգտագործվում են որպես միջոց:

Իրենց նպատակներին հասնելու համար «Դաշնակցության» կողմից կիրառվող ահաբեկչական մեթոդները առանձնանում էին իրենց դաժանությամբ եւ փորձառությամբ: Բացի այդ, էթնիկ հայերի մտածողության և գիտակցության վրա իր ազդեցությունը   հաստատելու համար ստեղծում էին տարբեր առասպելներ, այդ թվում երբեմն գոյություն չունեցող «Մեծ Հայաստանի», «հայ ժողովրդի բազմաչարչարության», հայերի նկատմամբ «պատմական անարդարության» եւ «ազգային բացառիկության» մասին առասպելներ: Նման մեթոդների առկայության մասին վկայում է նաեւ «Դաշնակցության» ղեկավարներից  մեկի՝ Քաչազնունու խոսքերը, ով 1923 թ. Բուխարեստում տեղի ունեցած համագումարի ժամանակ ասել է, որ. «… Մենք մեր ուղեղում ստեղծել ենք պատրանքներով լի մթնոլորտ: Մենք մեր ցանկությունները պարտադրել ենք մյուսների ուղեղին: Մենք կորցրել ենք իրականության զգացումը եւ թող մեր ցանկությունները մեզ տանեն…»: Հայկական կազմակերպությունների կողմից ստեղծված այս առասպելները կարողացան ազդել գրեթե բոլոր հայերի մտածողության եւ գիտակցության վրա, որը նպատակ էր հետապնդում արդարացնել բազմաթիվ ահաբեկչական ակտերը, որոնք իրագործվել էին  ոչ միայն Թուրքիայի, այլ նաեւ ադրբեջանցիների դեմ: «Դաշնակցության» ահաբեկչական գործունեությունը ուղղված էր նաեւ բազմաթիվ երկրների քաղաքացիների դեմ, որոնք Թուրքիայի հետ ունեին բարեկամական հարաբերություններ:

«Հայ ժողովրդի ոչնչացման մասին» ստեղծված նոր առասպելները առաջնահերթային տեղ էին գրավում «Դաշնակցության» գործունեության մեջ, որոնց թվում  կար նաեւ հորինված «Հայկական ցեղասպանությունը», որը իբր 1915 թ. կատարվել է Օսմանյան կառավարության կողմից: Առանց չափազանցության, կարելի է ասել, որ այսպես կոչված, «հայոց ցեղասպանության» առասպելը կարճ ժամանակահամիջոցում կարողացավ ձևավորվել հայ մարդու մտածողության մեջ, քանի որ այս առասպելի ստեղծման գործընթացին մասնակցում էին ոչ միայն «Դաշնակցությունը», այլ նաեւ հայ հասարակության բոլոր շերտերը, այդ թվում, հայ առաքելական եկեղեցին եւ ամեն տարի հայերը ապրիլի 24–ը, նշում են, որպես «հայերի ցեղասպանության» հիշողության օր: Ընդ որում, Հայաստանի հանրապետությունը, հայ եկեղեցին եւ տարբեր հայկական կազմակերպությունները բազմաթիվ երկրներում «հայոց ցեղասպանության» հետ կապված ակտիվ քարոզարշավ են անցկացնում, որպեզի տարբեր պետությունները եւ միջազգային կազմակերպությունները ճանաչեն դա: Հաշվի առնելով այն, որ «հայոց ցեղասպանության» առասպելը առանցքային դեր է խաղացել հայկական ահաբեկչության բարգավաճման գործում, ուստի  մեզ մնում է հստակեցնել դրա ձեւավորման պատմությունը:

Ինչպես հայնի է, առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հայ զինված ապօրինի խմբավորումները դե ֆակտո հանդիսանում էին պատերազմող կողմ: Զինված հայերը լինելով Թուրքիայի քաղաքացիներ, կռվում էին նրա դեմ՝ հանդես գալով ցարական Ռուսաստանի կողմից: Բացի այդ, հայկական զինված խբավորումները նաեւ գործում էին թուրքական բանակի թիկունքում: Նրանք ռազմական գործողություններից հեռու գտնվող տարածքներում իրականացնում էին ջարդեր, ավերում էին գյուղերը, զանգվածաբար  ոչնչացնում էին (էթնիկ թուրքերիին եւ քրդերին) մարդկանց: Ապօրինի զինված խմբավորումների գործունեության պլանավորումը եւ կառավարումը իրականացվում էր հայկական կուսակցությունների եւ նրանց մասնաճյուղերի ղեկավարների կողմից, որոնք կոչվում էին «կոմիտետչիկներ»: Նման պայմաններում, Օսմանյան կառավարությունը որոշեց ձերբակալել «կոմիտեի անդամներին» եւ 1915 թ. ապրիլ 24-ին՝ «կոմիտեի 2345 անդամներ» ձերբակալվեցին, որոնք մեղադրվում էին հակապետական ​​գործունեության մեջ: Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գեւորգ V-րդ-ը հեռագիր էր հղել Միացյալ Նահանգների նախագահին, որի մեջ նա գրում էր Օսմանյան կառավարության կողմից հայերի դեմ զանգվածային սպանության իրականացման մասին եւ խնդրում էր աջակցություն ցուցաբերել հայ ժողովրդին: Այս մասին տեղեկացվել էր նաեւ ցարական Ռուսաստանին, որի արտաքին գործերի նախարարությունը անմիջապես հեռագիր էր հղել Լոնդոնում, Վաշինգտոնում, Փարիզում եւ Հռոմում գործող Ռուսաստանի դեսպաններին: Ցարական Ռուսաստանի ԱԳՆ այդ հեռագրերում խնդրում էր իր դեսպաններից՝ ակտիվացնել գործունեությունը եւ անել հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի Բրիտանիան, ԱՄՆ, Ֆրանսիան, Իտալիան ճանաչեն այսպես կոչված «Օսմանյան կայսրությունում իրագործված հայերի ցեղասպանությունը»:

Այսպիսով, 1915 թ. ապրիլի 24 –ի օրը, որի մասին այնքան շատ են խոսում հայ քաղաքական գործիչները, գիտնականները եւ հասարակական գործիչները, առաջին հերթին, ոչ մի առնչություն չունի Օսմանյան կայսրության ներսում հայերի վերաբնակեցման հետ, որը սկսվել է նույն տարվա մայիսի վերջին: Երկրորդ, «հայերի ցեղասպանության» առասպելը հորինողները երկար տարիներ աշխատել էին, որպեսզի հայ ահաբեկիչների համար փնտրեն  թիրախներ, որոնք դարձել են Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի պետական ​​եւ հասարակական գործիչները, ինչպես նաեւ այդ երկրների քաղաքացիները, որոնք Թուրքիայի հետ ունեին բարեկամական հարաբերություններ:

Առաջին համաշխարհային պատերազմից եւ Ադրբեջանի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության (ԱԴՐ) տապալումից հետո, թուրք եւ ադրբեջանցի քաղաքական եւ հասարակական գործիչների սպանությունը դարձավ «Դաշնակցության» հիմնական խնդիրներից մեկը: Այդ նպատակով 1919 թ. Երեւանում «Դաշնակցության» 9-րդ համագումարում որոշում ընդունվեց ահաբեկչական կազմակերպության «Նեմեսիս» («Հատուցում») անվանվող հատուկ գործողության մեկնարկի մասին: Արմեն Կառոն, որի իրական անունը Գարեգին Փաստերմաջյան էր՝ նշանակվեց այդ գործողության ղեկավար: Նա օսմանյան խորհրդարանի նախկին պատգամավոր էր եւ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբին անցավ ցարական Ռուսաստանի կողմը: «Նեմեսիս» գործողության համակարգողը հանդիսանում էր Ամերիկայում ապրող թուրքահայ՝ Շահան Նաթալին, որի իրական անունը Հակոբ Տեր Հակոբյան էր: Ֆինանսավորման, լոգիստիկայի եւ կադրերի պատրաստման համար պատասխանատվությունը կրում էր Ահարոն Սաչակլյանը: «Նեմեսիս»ի ցուցակում ընդգրկված էր Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի 650 հայտնի քաղաքական եւ հասարակական գործիչների անունները: Շատ կարճ ժամանակահատվածում՝ 1920 թ. մի քանի ամիսների ընթացքում Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության նշանավոր քաղաքական գործիչներ Ն. Յուսիֆբեյլին (1920 թ. մայիս ), Ֆ. Խոյսկին եւ Խ.Խասմամեդովը (1920 թ. հունիսի 19), Գ.Աղաեւը (1920 թ. հուլիսի 19) դարձան հայ ահաբեկիչների զոհերը: «Նեմեսիս»-ի զոհերից մեկն էլ դարձավ օսմանյան կառավարության ներքին գործերի նախարար, իսկ հետո ռազմական նախարար Թալեաթ փաշան: 1921 թ. մարտի 15-ին՝ նա Բեռլինի մարդաշատ փողոցներից մեկում՝ հարյուրավոր վկաների աչքի առջեւ սպանվեց Սողոմոն Թեյլերյանի կողմից: Քաղաքական ճնշումների արդյունքում, նրա դատավարությունը վերածվեց իսկական շոուի, երբ հարց բարձրացվեց կապված ցեղասպանության պնդումների հետ: Դատարանը արդարացրեց ահաբեկիչին, իսկ Բեռլինի համայնքային դատարանը դատապարտեց  ոչ թե ահաբեկիչ Թեյլերյանին, այլ Թուրքիային: Դատախազությունը, որը մահապատիժ էր պահանջում Թեյլերյանի համար, բողոքարկեց դատարանի արդարացման մասին վճիռը, սակայն ավելի ուշ հրաժարվեց իր հայցից: Դատարանի անդամները ընտրվել էին քաղաքական նկատառումներով եւ քրեական գործի քննության ողջ ընթացքում  նրանք մեղադրյալի փաստաբանի կողմից սպառնալիքների էին ենթարկվում:  Դատարանում Թեյլարյանը պնդում էր արդարացնել իր գործողությունը, ասելով, թե առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին իր ընտանիքի անդամները սպանվել են Թուրքիայի կառավարության կողմից: Սակայն, նրա մայրը եւ եղբայրներից մեկը իրենց կյանքը կորցրել են օսմանյան կայսրության կողմից վերաբնակեցման գործողությունների իրականացման ժամանակ: Նա ինքը այն ժամանակ, ըստ պրոֆեսոր Գյունթերի՝ «կամավոր սկզբունքով զբաղվում էր թուրքերի սպանությունով ի օգուտ Ռուսաստանի», իսկ նրա «մյուս եղբայրը միացել էր ռուսներին», «հայրը եւ հորեղբայրը, հավանաբար, գտնվում էին Սերբիայում, որպեսզի ընդլայնեն իրենց ընտանեկան բիզնեսը»: Այնուամենայնիվ, ցավոք, Բեռլինի այդ ժամանակվա դատարանը կայացրեց քաղաքական որոշում, ոչ թե իրավական, այդ ըստ էության, կայացրեց հայկական ահաբեկչության գործողությունները արդարացնող դատավճիռ և ընդհանրապես «կանաչ լույս» ​​ տվեց հայ ահաբեկիչների հաջորդ արյունալի գործողություններին, որոնք 70-80-ական թթ. ահաբեկչական հարձակումներ էին իրականացնում աշխարհի տարբեր մասերում գործող թուրք դիվանագետների դեմ: Դաշնակցական Armenian Weekly թերթը՝ 1983 թ. մարտի 9-ին Հարավսլավիայում Թուրքիայի դեսպան Գալիպ Բալքարին սպանող երկու հայ ահաբեկիչների դատական գործընթացի մասին գրում էր, որ այս «գործընթացը իրոք շատ է նման «Թեյլերյանի դատական գործընթացին», այն իմաստով, որ ահաբեկիչները կարողացան եւ արդարացրեցին իրենց գործողությունը՝ Թուրքիայի դեմ  քաղաքական պահանջներ ներկայացնելով»: Պետք է նշել նաեւ, որ Բեռլինի համայնքային դատարանի խայտառակ վճիռից անմիջապես հետո, աշխարհի տարբեր մասերում մեկնարկեց հայ ահաբեկիչների հերթական սպանությունները թուրք եւ ադրբեջանցի պաշտոնյաների դեմ: Նրանց կողմից սպանվեցին մի շարք թուրք պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ Ստամբուլում (1921 թ. մարտի 18-ին ) Բեհբուդ խան Ջավանշիրը, Հռոմում (1921 թ. դեկտեմբերի 6-ին), Սաիդ Հալիմ փաշան, Օսմանյան կառավարության նախկին վարչապետ Բահատտին Շեքերը եւ Տրապիզոնի նախկին նահանգապետը,  Բեռլինում (1922 թ. ապրիլի 17-ին ) պրոֆեսոր Ջեմալ Ազմին, Թիֆլիսում (1922 թ.  հուլիսի 25-ին), Քեմալ փաշան եւ նրա տեղակալ Սուրեյյա բեկը եւ Բուխարայում (1922 թ. օգոստոսի 4-ին) Էնվեր փաշան: Այդ արյունալի գործունեությունները սկիզբ դարձան հայկական ահաբեկչական կազմակերպությունների գործողությունների հաջորդ փուլի համար:

Պետք է նշել, որ հայկական ահաբեկչական կազմակերպության հատուկ «Նեմեսիս» գործողության խմբավորումները, որոնք առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո մասնագիտացված էին Օսմանյան Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի պաշտոնյաների սպանությունները իրականացնելու գործում, 1920 թ. կեսերին կասեցրին իրենց գործունեությունը, բայց նրանք չդադարեցրին իրենց գոյությունը: 1981 թ. Ամերիկայի Հայ Ազգային Կոմիտեի (Լոս Անջելես) «Christian Science Monitor» ամսագրի խմբագրին հասցեագրված նամակում խորամանկորեն նշվում էր, որ մի շարք կազմակերպությունները (խոսքը վերաբերվում է «Նեմեսիս»-ին, Ռ.Ս), որոնք տասնամյակներ շարունակ գոյություն են ունեցել միջազգային ասպարեզում … օգտվելով հնարավոր բոլոր խաղաղ միջոցներից՝ փորձել են շարունակել հայկական դիմադրությունը: Ի վերջո, շատ հայեր վշտացած էին խաղաղ կարգավորման արդյունքների բացակայությունից եւ սկսեցին նորից դիմել բռնությանների: Ինչպես հատնի է այս եւ մյուս հայկական ահաբեկչական կազմակերպությունները, իրականում, ակնկալում էին հարմարավետ միջավայրի ստեղծումը, որպեսզի վերսկսեն իրենց հանցավոր գործունեությունը:

Այսպիսով, 19-20-րդ դարերը հայկական ահաբեկչության պատմության մեջ նշանավորվեց, որպես  առավել դաժան ու անմարդկային շրջան: 20-րդ դարի 20-90-ական թթ. «Դաշնակցությունը» ոչ միայն դուրս չեկավ քաղաքական դաշտից, այլ ընդհակառակը՝ վերածվեց հզոր քաղաքական ուժի, որը գոյակցում էր հայկական սփյուռքի միջոցների հաշվին եւ հիմնականում հետեւում էր նույն ծրագրին, որն ընդունել էր դարեսկզբին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հայ ազգային կոնգրեսի անցկացրած բոլոր ժողովներում «Դաշնակցության» եվ ՀԱՀԳԲ-ի ղեկավարները բազմիցս հայտարարել են, որ Թուրքիայի դեմ հայ ժողովրդի պայքարը հանդիսանում է ազատագրության պայքար, որը իր բնությամբ նման է Պաղեստինի ժողովրդի պայքարին եւ հետեւաբար, տվյալ փուլում այդ պայքարի մարտավարությունը հանդիսանում է ահաբեկչությունը:

Հայկական ահաբեկչության արյունոտ պրակտիկան իր գոյության ողջ ժամանակաընթացքում իրականցնում էր երկարատեւ ու հմուտ քարոզչություն եւ հասարակական կարծիքի վրա ազդելու համար «Մեծ Հայաստանի» եւ «Հայոց ցեղասպանության» հետ կապված, օգտվում էր կազմակերպված հոգեբանական ճնշումից: Անցած երկար տարիների ընթացքում, բազմաթիվ հասարակական ու քաղաքական գործիչներին ընդունեցին եւ շարունակում էին ընդունել հայկական ահաբեկչական կազմակերպությունների մեջ, որպես ազգային-ազատագրական շարժման մի ճյուղը` ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ընդունելով նրանց հանցավոր գործունեությունը: Հայկական ահաբեկչությունը հանդիսանում էր Թուրքիայում կայունությունը խափանելու եւ որոշ պետությունների կողմից նրա վրա  ճնշումներ գործադրելու  համար միջոց: Այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանությունը», չնայած պատմական փաստերին, դարձավ ամենաբարձր մակարդակով քաղաքական շահարկումների առարկա:

Հայկական ահաբեկչության հաջորդ փուլի ժայթքումը սկսվեց Լոս Անջելեսում՝ Թուրքիայի հյուպատոս Մեհմետ Բայդարի և 1976 թ. հունվարի 27-ին Սանտա Բարբարայում փոխհյուպատոս Բահադիր Դեմերի սպանություններից հետո: Ահաբեկչությունը իրագործվել էր Յանիկյանի կողմից և ընկալվում էր, որպես անհատական ահաբեկչական գործողություն: Բայց շուտով պարզ դարձավ, որ այս գործողությունը հանդիսանում է հայկական ահաբեկչության կողմից ծրագրված, կազմակերպված ու նպատակաուղղված գործունեության մի մասը, որը 1975թ. սկսած, դառնալով ավելի կործանարար՝ իրականում հասել էր համաշխարհային մասշտաբի։ Դա հաստատում է նաեւ ԱՄՆ-ում հայերեն լեզվով հրապարակվող Armenian Reporter թերթը, որը Յանիկյանի մահից հետո գրել էր, որ նա «բացեց քաղաքական պայքարի նոր դարաշրջան» եւ «փոխեց հայկական պատմության ընթացքը»:

Այսպիսով, 20-րդ դ. 70-ական թվականների սկզբին Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, ԱՄՆ և Մերձավոր Արեւելքի երկրներում գոծող հայկական կազմակերպությունները ներշնչվելով Պաղեստինի ահաբեկչական կազմակերպությունների փորձից, որոնք կքննարկվեն ստորեւ եւ գալով այն եզրակացության, որ քաղաքական պայքարը հանդիսանում է անարդյունավետ, որոշեցին վերադառնալ ահաբեկչական գործողությունների իրականացման մեթոդներին, որպեսզի աշխարհի ուշադրությունը կարողանան գրավել այսպես կոչված «հայ ազգի խնդիրների» վրա: Այս ընթացքում ստեղվեծին «Դաշնալցության» բազմաթիվ ահաբեկչական խմբավորումներ, այդ թվում «Հայ հեղափոխական բանակը», «Հայ նոր դիմադրությունը», «Հայաստանի ազատագրության համար հայ նոր դիմադրությունը», «Հայաստանի ազատագրման կազմակերպությունը», «Հայոց ցեղասպանության արդարադատության մարտիկները», «Հայոց ցեղասպանության արդարության համար պայքարող վրիժառուները», «Հայոց ցեղասպանության վրիժառուները», եւ այլն: 1972 թ. մինչեւ 1991 թ. ընկած ժամանակահատվածում այդ խմբավորումների կողմից թուրք դիվանագետների, քաղաքական գործիչների եւ գործարարների դեմ իրագործվել էր ավելի քան 300 ահաբեկչական հարձակումներ: Մասնավորապես, նրանք սպանում էին թուրք դիվանագետներին, որոնք իրականացնում էին իրենց դիվանագիտական առաքելությունը Ավստրիայում, Ֆրանսիայում, Հարավսլավիայում, Շվեյցարիայում, Ավստրալիայում, Բելգիայում, Բուլղարիայում, Դանիայում, Իսպանիայում, ԱՄՆ – ում, ՄԱԿ -ում եւ այլն:

Միեւնույն ժամանակ դաշնակցականների Armenian Weekly շաբաթաթերթը ահաբեկչական գործողությունները արդարացնելու համար, գրում էր, որ «Թուրքիայի պաշտոնյաների դեմ հայկական բանակի եվ արդարության համար պայքարող վրիժառուների կողմից իրագործված գործողությունները աջակցվում է հայ ժողովրդի կողմից» եւ «հայերը կարող են արթնանալ միայն այդ բռնություններին արդյունքում, քանի որ Թուրքիայի յուրաքանչյուր ներկայացուցչի ոչնչացումը նշանակում է հայկական արժանապատվությանը հավանություն»: Դաշնակցականները հայերին «բացառիկ իրավունք» էին տալիս, որպեսզի նրանք «մասնակցեն նման միջոցառումներին» եւ հայտարարում էին, որ «այդ գործողությունները չեն հանդիսանում ահաբեկչություն»: Նրանք պնդում էին, որ «մեր գործը, անկախ նրանից, թե դա  հանդիսանում է զինված գործողություն թե ոչ, ապա նա երբեք չի եղել եւ չի հանդիսանում միջազգային ահաբեկչության մի մասը»: 1985 թ. դաշնակցության համաշխարհային 23-րդ համագումարում ընդունվեց  կուսակցության «քաղաքական պլատֆորմը», որտեղ նշվում էր, որ «ՀՅԴ-ի հիմնական քաղաքական նպատակը մնում է ԱՄՆ-ի Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի առաջարկած սահմանների ներքո ստեղծել ազատ, անկախ եւ միացյալ Հայաստան, որն իր մեջ ընդգրկում էր նաև Նախչըվանը, Ղարաբաղը եւ Ախալքալաքը»: Քաղաքական պլատֆորմի մեջ նաեւ նշվում էր, որ «հայկական հարցի լուծման ճանապարհին կանգնած է Թուրքիան, որը հանդիսանում է մեր թշնամին» եւ «թուրքական կայսրության գոյությունը սկզբունքորեն հակասում է հայկական հարցի լուծմանը», միևնույն ժամանակ նշվում էր է, որ «հայ ժողովուրդը ինքնապաշտպանությունից բացի որիշ ընտրություն չունի, որպսեզի ապահովի  իր ֆիզիկական գոյությունն ու ինքնորոշման իրավունքը»:

70-ական թվականների սկզբին ստեղծվեց նաև մեկ այլ ահաբեկչական կազմակերպություն՝ ՀԱՀԳԲ-ն (Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ), որն ընտրել էր մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարախոսությունը: Այս հայկական ահաբեկչական կազմակերպությունը նպատակ էր հետապնդում՝ ստեղծել «Մեծ Հայաստան», որը իր մեջ ընդգրկում էր Թուրքիայի արեւելքը, Իրանի հյուսիսաին մասը, Հայաստանի ներկայիս տարածքները, Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանը եւ Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքները, ինչպես նաեւ նպատակ էր հետապնդում միջազգային հանրության կողմից հորինված «հայոց ցեղասպանության» ճանաչումը: Այս կազմակերպությունը մտադիր է Թուրքիայի կառավարությանը ստիպել, որպեսզի նա «իբր 1915 թվականին 1,5 միլիոն հայերի սպանության համար» հրապարակորեն խոստովանի իր պատասխանատվությունը, վճարի փոխհատուցում եւ իր տարածքները զիջի հայերին: Հատկանշական է, որ 1982 թ. օգոստոսի 7- ին, Անկարայի միջազգային օդանավակայանում հայ ահաբեկիչների կողմից սպանվել էր 10 եւ վիրավորվել 71 ուղեւոր: Երբ ոստիկանությունը հայտարարեց տեղեկատվություն ահաբեկչական հարձակման ժամանակ զոհվածների եւ վիրավորվածների թվի մասին, ապա ձերբակալված հայ ահաբեկիչներից մեկը՝ Լեւոն Էքմեքչյանը ասել էր, որ «դա բավարար չէ»: Նա վկայակոչելով՝ 1915 թ. Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունները, սկսել էր  գոռալ: «Մեզնից ավելի քան մեկ միլիոն մարդ է սպանվել: Ոչինչ չի փոխվի, եթե ձեզնից էլ սպանվի 25 մարդ»:

Այս կազմակերպության համար ահաբեկչական հարձակումների իրականացումը հանդիսանում էր հիմնական միջոցներից մեկը, որպեսզի հասնի իր նպատակներին: ՀԱՀԳԲ-ն աջակցություն է ստանում հայկական սփյուռքի կողմից, որը գործում է աշխարհի տարբեր երկրներում, այդ թվում Միացյալ Նահանգներում, Հունաստանում, Կիպրոսի հունական հատվածում, Ֆրանսիայում, Իրանում, Լիբանանում եւ Սիրիայում: Խորհրդային Միության տարիներին՝ ՀԱՀԳԲ–ն ակտիվորեն օգտագործվում էր Հայկական ԽՍՀ-ի կողմից, որպես հարթակ իր նպատակներին հասնելու համար: 1975 թ. հունվարին  Բեյրութում՝ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի շենքում ՀԱՀԳԲ -ի զինյալների կողմից կատարված ահաբեկչական հարձակումը հայկական ահաբեկչական կազմակերպությունների արյունալի գործունեությունների նոր դարաշրջանի մեկնարկման մասին միջազգային հանրությանը ուղղված ազդակ էր: ՀԱՀԳԲ-ի զինյալները համարում են, որ այդ արյունոտ իրադարձությունը իրագործելով՝ կազմակերպությումը նշանավորեց իր ահաբեկչական արշավի մեկնարկը: Այսպեսով, ՀԱՀԳԲ-ի ներկայացուցիչի հայտարարության համաձայն՝ «կազմակերպության առաջին ցործողությունը տեղի ունեցավ 1975 թ.  Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի գրասենյակի դեմ, որը նպատակ էր հետապնդում խրախուսել հայերի արտագաղթը դեպի Միացյալ Նահանգներ»:

Շուտով ստեղծվեցին բազմաթիվ ահաբեկչական խմբավորումներ, այդ թվում «Հայ ազատագրական ճակատը» (1979), «Հայ ազատագրական շարժումը» (1981), «Օռլին» (1981), «Ինքնասպանություն ջոկատը» (1981) «Հունիսի 9-ը» (1991), «Հայ միաբանությունը» (1988), “Հայ երիտասարդների միությունը» (1990) եւ այլն: Ընդ որում, ՀԱՀԳԲ ահաբեկչական կազմակերպությունը իր արյունոտ գործողությունները շատ հաճախ իրականացնում էր «Օռլի» եւ «Հոկտեմբերի 3-ը» խմբավորումների անունից: «Այդ խմբավորումների հարձակման թիրախները հանդիսանում էին թուրք դիվանագետները: Հետագայում նրանք իրագործեցին բազմաթիվ հարձակումներ այդ երկիրների ներկայացուցիչների ու քաղաքացիների դեմ, որոնք Թուրքիայի հետ ունեին  բարեկամական հարաբերություններ, կամ կալանքի տակ էին պահում ՀԱՀԳԲ–ի զինյալներին: Ղարաբաղյան հակամարտության սրման ժամանակ՝ նրանք Լեռնային Ղարաբաղ էին մատակարարում զենք եւ վարձկաններ, ինչպես նաեւ իրականացում էին բազմաթիվ հարձակումներ Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ ադրբեջանցիների  դեմ:

1975-1985 թթ. ընկած ժամանակահատվածում, ՀԱՀԳԲ–ի ահաբեկչական խմբավորումբերը 21 երկրների 38 քաղաքներում իրականացրել են ավելի քան 110 ահաբեկչական հարձակումներ, որոնցից  39-ը զինված հարձակումներ էին, իսկ ավելի քան 70-ը ուղեկցվում էին պայթյուններով: Այս ահաբեկչական գործողությունների ընթացքում սպանվել էր 42 թուրք եւ այլ երկրների դիվանագետներ, այդ թվում 15 թուրք եւ 66 օտարերկրյա քաղաքացիներ վիրավորվել են:

Շարունակելի