Փետրվարի վերջին օրերին Հայաստանում ավանդաբար նշում են Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում 1988 թ. փետրվարի 26-28-ին տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունները։
Դա կարելի է ասել, հետխորհրդային տարածաշրջանում ամենադաժան ու արյունոտ հակամարտության՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության պատմության մեջ բազմաթիվ ողբերգական իրադարձություններից մեկն է։ Ցավոք, այդ իրադարձությունները սթափ գնահատելու, անզուսպ հակաադրբեջանական քարոզչության, նրանց վրա աղավաղված հայացք նետելու, այդ իրադարձությունները դիտարկելու ցանկության փոխարեն՝ Հայաստանը ահա արդեն 30 տարուց ավել է դրանք ներկայացնում է, որպես «ադրբեջանցիների կողմից կազմակերպված հայերի կոտորած», բացառելով նույնիսկ դրանց համատեղ հետաքննելու հնարավորությունը։
Եվ ահա, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Թեհրան ժամանելուց առաջ, Թվիթերում գրանցում է արել Սումգայիթում իրադարձությունների տարելիցի կապակցությամբ, որտեղ կրկնել է հայկական քարոզչությամբ սնուցված կեղծիքը. «Հարյուրավոր հայերը սպանվել ու արտաքսվել են Ադրբեջանից, որը եղել է Լեռնային Ղարաբաղի հայերի, նրանց ինքնորոշման իրավունքի համար խաղաղ ցույցերի պատասխանը։ Այսօր մենք հիշում ենք Սումգայիթում կոտորածի զոհերին»։
Փաշինյանի այդ գրանցումը կոպիտ սխալ է, իրականության գիտակցված աղավաղում։ Չէ որ 1988 թվականին Ադրբեջանում հայերի որևէ կոտորածներ չեն եղել։ Եղել են Սումգայիթում փետրվարի 26-28-ի ողբերգական իրադարձություններ, որոնք հրահրվել են նրանց կողմից, ովքեր ցանկացել են Լեռնային Ղարաբաղում բոցավառել ազգամիջյան հակամարտության խարույկը։ Եթե ուշադիր նայենք 30 տարվա վաղեմության իրադարձություններին, ապա հասկանալի կդառնա, որ հատկապես ադրբեջանցիներին պետք չէին ոչ Սումգայիթում տեղի ունեցած իրադարձությունները, ոչ էլ Ղարաբաղում ազգամիջյան հակամարտությունը։ Մենք խաղաղ ապրում էինք, բարեկամություն էինք անում և նույնիսկ հայերի հետ հարազատ էինք դարձել, ոչ ոք նույնիսկ չէր մտածում այն մասին, որ վաղը Մամեդը Աշոտի հետ կդառնա ոխերիմ թշնամի։ Սակայն դա հարկավոր է եղել նրանց, ովքեր ցանկացել է պայթեցնել իրավիճակը և համաշխարհային հանրությանը տրամադրել ադրբեջանցիների դեմ։ Եվ հարկ է նշել, որ առողջ դատողությամբ բազմաթիվ հայեր հիանալի հասկանում են դա, սակայն ստիպված են լռել, որպեսզի չդառնան ագիտպրոմի և «շահեների» կողմից հարձակումների օբյեկտ։
Ուշադրություն դարձրեք ամսաթվերին։ ԼՂԻՄ-ի ժողովրդական պատգամավորների անօրինական նիստը, որի ժամանակ ընդունվել է ԽՍՀՄ-ի, Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի և Հայաստանի ԽՍՀ-ի Գերագույն Խորհուրդներին դիմումը՝ կայացել է փետրվարի 20-ին, երկու օր հետո, փետրվարի 22-ին՝ Ասկերանի մոտակայքում սպանվում են երկու ադրբեջանցիներ և չորս օր հետո սկսվում են Սումգայիթում իրադարձությունները։ Ու՞մ էին ձեռնտու դրանք։ Նրանց, ովքեր ցանկացել է Ղարաբաղը խլել Ադրբեջանից։ Իբր հայերին ճնշում են, սպանում են, երկու ժողովուրդները չեն կարող միասին ապրել մեկ հանրապետությունում։
Ի դեպ, Սումգայիթում իրադարձությունների հետաքննությունը անցկացրել են ԽՍՀՄ Գլխավոր դատախազության քննիչները։ Հետևաբար մենք՝ հետաքննությանը և դատարանի նյութերին չվստահելու ոչ մի հիմք չունենք։ Նրանցում, ուշադրություն դարձրեք՝ գրանցվել են մի շարք փաստեր, որոնք ջանասիրաբար լռության են մատնվում Հայաստանում։ Առաջին հերթին, դա Սումգայիթում իրադարձություններից առաջ խնայդրամարկղերից մեծ գումարներ դուրս բերերելու փաստը։ Փողերը հանել են քաղաքում ապրող հարուստ հայերը։ Նրանք հասցրել են հանել փողերը և լքել քաղաքը։ Ստացվում է, որ նրանք գիտեի՞ն, որ ինչ որ բան է նախապատրաստվում։ Իսկ ո՞վ էր զգուշացրել նրանց։
Երկրորդ փաստը, որը նույնպես գիտակցաբար շրջանցում են Հայաստանում, դա Սումգայիթում սպանություններին անձամբ հայերի, մասնավորապես Էդուարդ Գրիգորյանի մասնակցության փաստն է։
Երրորդ փաստը՝ հետաքննությամբ պարզվել է, որ 1988 թվականի փետրվարյան իրադարձությունների օրերին հարյուրավոր ադրբեջանցիները իրենց մոտ ապաստանել են սումգայիթցի հայերին, նույնիսկ իրենց համար բոլորովին անծանոթներին։ Դրանով հանդերձ վտանգելով սեփական կյանքը։ Համաձայնվեք, չի կարող ադրբեջանցիների մի մասը փրկել հայերին, իսկ մյուս մասը՝ համաձայն Հայաստանում ընդունված տարբերակի՝ «դաժանաբար սպանել նրանց»։
Եվ, վերրջապես, չորորդ փաստը։ Այդ նույնը, որը Փաշինյանը աղավաղել է Թվիթերում իր գրանցման մեջ։ Ո՞ր «Սումգայիթում սպանված հարյուրավոր հայերի» մասին է նա խոսում, երբ ԽՍՀՄ-ի Գլխավոր դատախազությունը հաստատել է Սումգայիթում իրադարձությունների ընթացքում սպանվածների ստույգ թիվը՝ 32 սպանված, որոնցից 26-ը հայեր են, 6-ը՝ ադրբեջանցիներ, ինչու՞ ստել և թվերով մանիպուլյացիա կատարել։ Միայն ընդամենը նրա համար, որպեսզի ուժեղացնե՞լ պահանջվող էֆեկտը։
Ուզում եմ նշել, որ Ադրբեջանի բնակչության մեծամասնությունը Սումգայիթի իրադարձությունները համարում է ցավալի, ողբերգական։ Եվ Ադրբեջանցիները անկասկած, ուզում են, որպեսզի այս գործում հաղթանակի ճշմարտությունը։ Ինչպես նաև Թուրքիայի դեպքում, որը 1915 թվականին Օսմանական կայսրությունում իրադարձությունների համատեղ հետաքննման համար բացել է իր արխիվները, Ադրբեջանը նույնպես կցանկանար հայերի հետ մեկտեղ հետաքննել 1988 թվականի փետրվարի իրադարձությունները, որպեսզի բացահայտել մեղավորներին։ Առավել ևս, որ Հայաստանում կան հեղինակավոր մարդիկ, ովքեր 30 և ավել տարվա ընթացքում բացահայտ ասում են այն մասին, ադրբեջանցիները մեղք չունեն Սումգայիթում տեղի ունեցածների համար։ Օրինակ հայտնի քաղաքագետ Պարույր Հայրիկյանը, ով ձգտում է հայ հասարակությանը հասցնել այն փաստը, որ Սումգայիթում իրադարձությունների թիկունքում կանգնած էր ԽՍՀՄ-ի ՊԱԿ-ը (ԿԳԲ)։ Հնարավոր կլիներ համատեղ հետաքննություներին ներգրավել սումգայիթցի դահիճ Էդուարդ Գրիգորյանին, ով այժմ ապրում է Մոսկվայի մարզում։ Կարելի է շատ բան անել, ճշմարտությանը հասնելու համար։ Եվ ադրբեջանցիները պատրաստ են դրան։ Սակայն պատրաստ են արդյո՞ք դրան հայերը։ Նրանք պատրստ են արդյո՞ք ազատվել Սումգայիթի մասին 30-ամյա կեղծիքից։ Դատելով Փաշինյանի թվիթերից՝ առայժմ ոչ։
Բաբեկ Քերիմով
ARMENIA.AZ
