Ֆարհադ Մամեդով. «Ադրբեջանը հակամարտության հետ կապված միջազգային իրավունքի ակտիվացման կողմնակից է»1905.az կայքի զրուցակիցն է՝ Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Ֆարհադ Մամեդովը:
-Պարոն Մամեդով, Դուք 2012 թ. սկսած Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահին առընթեր Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենն եք: Այդ ժամանակաընթացքում ՌՀԿ-ն ինչպիսի՞ միջոցառումներ է իրականացրել՝ ադրբեջանցիների հանդեպ հայերի իրագործած ցեղասպանության, տեղահանման ակտերի, Ադրբեջանի հանդեպ Հայաստանի ագրեսիայի մասին իրողությունները համաշխարհային հանրությանը հասցնելու գործում:
-Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահին առընթեր Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնը վեց տարի է ինչ գործունեություն է ծավալում: Որպես նոր հետազոտական կառույց, ՌՀԿ-ն վեց տարվա ընթացքում ձևավորել է իր կադրային ներուժը, որոշել է մեր երկրի արտաքին ու ներքին քաղաքականության, տնտեսական ռազմավարության պահանջներին համապատասխանող գործունեության առաջնահերթային ուղղությունները:
Բնականաբար, ՌՀԿ-ի հետազոտությունների հիմնական թեմաներից մեկը՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն է: Այդ բնագավառում մեր գործունեությունը տարվում է 4 ուղղությամբ: Առաջին ուղղությունը ընդգրկում է հակամարտության միջազգային իրավունքի շրջանակներում կարգավորումը: Մեր մասնագետները միջազգային իրավական ակտերի, նմանօրինակ խնդիրների վերաբերյալ փաստաթղթերի փորձաքննության, համապատասխան իրավական հանձնարարկանների պատրաստման հետ մեկտեղ, լրջորեն զբաղվում են նաև գիտական ստեղծագործությամբ, տարբեր լեզուներով գրքեր ու ժողովածուներ են հրատարակում: Դրա հետ մեկտեղ, մենք սերտ կապեր ենք պահպանում մեր արտասահմանյան գործընկերների հետ և գիտական համագործակցության շրջանակներում ձեռք ենք բերում նաև հակամարտության վերաբերյալ գրքեր: Հարկ է նշել, որ ոչ վաղուց տեղի և արտասահմանյան մասնագետների համար լացուցիչ տեղեկատվական բազա ստեղծելու նպատակով հրատարակվել ու տարածվել են փաստաթղթերի նոր ժողովածուներ, որտեղ զետեղվել են միջազգային կազմակերպությունների կողմից ՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության վերաբերյալ մինչ այժմ ընդունված փաստաթղթեր:
Մեր գործունեության երկրորդ ուղղությունը ՌՀԿ-ի հետազոտական նախաձեռնություներին մասնակցելն ու դրան աջակցություն ցուցաբերելն է: Մեր հիմնական նպատակներից մեկն է հանդիսանում՝ Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքին ռեալ աջակցություն ցուցաբերելը և մի շարք կարևոր ու հեղինակավոր միջազգային միջոցառումներում նրա ներկայացուցիչների ակտիվ մասնակցությունն ապահովելը: Այսինքն, միջազգային մակարդակով հասնել՝ «Լեռնային Ղաաբաղի բնակչություն» ասելով, ոչ միայն հայերի, այլ առաջին հերթին էթնիկ ադրբեջանցիների, նրանց խնդիրները նկատի ունենալուն, այդ հասկացության հասարակական շրջանառության մեջ դնելուն: Միևնույն ժամանակ բանակցությունների որոշակի փուլում, որպես շահագրգռված կողմ, պետք է ապահովվի ադրբեջանական համայնքի մասնակցությունը: Դրանից բացի, հակամարտության հետ կապված, խնդրի հետ հետաքրքրվող ցանկացած միջազգային կառույցի ներկայացուցիչները, օրինակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամները պետք է սերտորեն շփվեն Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի հետ, ուսումնասիրեն նրանց դիրքորշումը: Քանի որ, հակամարտությունից տուժած կողմ է հանդիսանում հենց Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանցիներից բաղկացած բնակչությունը:
Հերթական ուղղությունը իր մեջ ներառում է՝ հայկական քարոզչական մեքենայի համառորեն տարածած կեղծիքի ու զրպարտանքների մերկացմանը ակտիվ մասնակությունը և ադրբեջանական իրողությունների միջազգային հանրությանը հասցնելը: Դրա հետ կապված, մենք հարաբերություններ ենք ստեղծել մի քանի արտասահմանցի հեղինակավոր անձանց հետ, սկսել ենք կոնկրետ նախագծերի իրագործմանը:
ՌՀԿ-ի գործունեության վերջին ուղղությունը՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության «սառեցված հակամարտություն» ձևով ներկայացնելու դեմ իրականացվող աշխատանքների ուժեղացնելն է: Որովհետև ժամանակն ու միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ, որպես «սառեցված հակամարտություն» ներկայացվող ռազմաքաղաքական հակամարտությունները, որպես կանոն, շեղվում են միջազգային հանրության ուշադրությունից, աստիճանաբար փոխվում է դրանց նկատմամբ վերաբերմունքը, բանակցությունները կորցնում են իրենց ինտենսիությունը, և վերջապես խնդրի լուծման հետ կապված գործունեությունը ևս անորոշ ժամանակով կոնսերվացվում է: Իսկ դա անցանկալի է: Դրա հետ կապված, մեր փորձագետները լրջորեն ուսումնասիրում են Եվրոպայի նմանօրինակ էթնոտարածքային հակամարտությունները: Այսօր Եվրոպայում թեև դիտարկվում է խաղաղ իրավիճակ, երկար տարիների ընթացքում այստեղ առկա էթնոտարածքային հակամարտությունները դարձել են տարածաշրջանի բնութագրական առանձնահատկություններից մեկը: Իսկ այդ ուղղությամբ տարվող հետազոտությունների մյուս նպատակը՝ պաշտոնական Երևանի իբր «ադրբեջանցիների և հայերի միասին ապրելու անհնարինության» վերաբերյալ քաղաքական առասպելը ոչնչացնելն է:
-Այդ ընթացքում բնականաբար հայական քարոզչկան մեքենան հանգիստ չի նստել: Նրանք նույնպես ջանքեր են գործադրել այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանության» ակնկալումների քարոզման ուղղությամբ: Ջանքեր են գործադրում Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը յուրացնելու ուղղությամբ: ՌՀԿ-ն ընհարվու՞մ է նման խնդիրների հետ: Ինչպիսի՞աշխատանքներ են տարվում արգելքները հաղթահարելու համար:
–Առաջին հերթին, խոսելով տեղեկատվական պատերազմի մասին, մենք պետք է ուշադրություն դարձնենք հակամարտության մեկնարկային կետին: Եթե այդ կետում դիտարկենք ադրբեջանցիների ու հայերի աշխարհում հասարակական կարծիք ձևավորելու հնարավորություններին, ապա կտեսնենք, որ այդ ժամանակաշրջանում հակառակ կողմը տիրապետել է ավելի ուժեղ ներուժի: Դարեր ի վեր ձևավորվող հայկական սփյուռք գործոնը ուժեղ էր: Իսկ մյուս կողմից, հայերը ԽՍՀՄ-ում միակ ազգն էին, որոնց համար ձեռնտու պայմաններ էին ստեղծվել անմիջական կապ հաստատելու իրենց սփյուռքի հետ: Իսկ «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության» ուղղությամբ տեղեկատվական պատերազմի պաշտոնական մեկնարկային կետը իրականում շատ խորհրդանշական է: Մեկնարկը տրվել է հայ ակադեմիկոս Ա. Աղանբեկյանի Ֆրանսիկան «Humanite» պարբերականին տված հարցազրույցով:
Այս և մյուս գործոնները նախնական շրջանում լուրջ ազդեցություն էին ունենում հակամարտության հետ կապված սխալ հասարակական կարծիքի ձևավորմանը: Միևնույն ժամանակ անցած դարի 90-կան թթ. ընթացող գործընթացները Ադրբեջանում ուշադրությունը ավելի շատ ուղղել էին ներքին խնդիրների լուծմանը: Արդյունքում ադրբեջանական իրողությունների վերաբերյալ օբյեկտիվ վերաբերմունքի ստեղծման ոլորտում լուրջ դատարկություն էր առաջացել: Սակայն մեր ժողովրդի համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևի իշխանության գալուց հետո, իրավիճակը արմատապես փոխվեց և Ադրբեջանը հասավ աշխարհի ուշադրությունը իրեն ներգրավելուն: Տարիների հետ Ադբեջանում կայունացավ ներքին քաղաքական իրավիճակը, սկսվեց իրականացվել հաջող արտաքին քաղաքականություն, երկիրը տնտեսական առումով մուտք գործեց զարգացման փուլ, ուժեղացվեց ռազմական պաշտպանական ներուժը, կյանքի կոչվեցին տարածաշրջանային ու միջազգային մակարդակով բավականին կարևոր տնտեսական նախագծեր: Ադ քաղաքականությունը այսօր էլ հաջողությամբ շարունակվում է: Պետք է հատուկ նշել նաև, որ Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի արտաքին քաղաքական ռազմավարությունը, հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ նպատակաուղղված գործունեությունը, հարձակողական դիվանագիտությունը հենվում է Ադրբեջանի պետության ուժին ու տնտեսական զարգացմանը:
-Սկսվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների Ադրբեջան հերթական այցը: Ինչպե՞ս եք գնահատում հակամարտության կարգավորմանն ուղղված նրանց գործունեությունը:
-Իհարկե, այցերի ու բանակցությունների ձևաչափը հայտնի է: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ներկայացնող երկրները համարվում են աշխարհի ուժեղ պետությունները: Այդ երկրները ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի մշտական անդամներ են և քվեարկել են ղարաբաղյան հակամարտության 4 բանաձևերին: Սակայն այսօր հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման հետ կապված ընդհանուր ու օբյեկտիվ որոշում չի կայացվում: Հարց է առաջանում. Հնարավոր չէ՞ արդյոք հակամարտության կարգավորման հարցում այդ երեք երկրներից բացի մյուս պետությունների ներգրավելը և դրանով բանակցությունների արդյունավետության բարձրացումը:
Ինչպես նշել է երկրի ղեկավար Իլհամ Ալիևը, Ադրբեջանը կողմնակից է հակամարտության վերաբերյալ միջազգային իրավունքի վերականգնելուն: Մենք մշտապես ընդգծում ենք, որ եթե որևէ մի հակամարտության հետ կապված խախտվի միջազգային իրավունքը, ապա կարող է նմանօրինակ վիճակ ստեղծվել մյուս խնդիրների վերաբերյալ: Վերջին տաս տարիների ընթացքում Եվրոպայում և աշխարհում տեղի ունեցող հակամարտությունների օրինակը ցույց է տալիս, որ համանախագահ երկրները հանուն իրենց կորպորատիվ շահերի՝ տարբեր վայրերում տարբեր վերաբերմունք են ցուցաբերում միջազգային իրավունքի սկզբունքներին: Իսկ դա առաջին հերթին նշանակում է միջազգային իրավունքի ճգնաժամ: Եթե բոլոր երեք պետությունները ընդունել են Ադրբեջանի տարածքների օկուպացման փաստը, հաստատել են հենց Հայաստանի Հանրապետության որպես օկուպանտ լինելը, ուրեմն այդ պետության հանդեպ պետք է համապատասխան պատժամիջոցներ կիրառվի: Ադրբեջանի հիմնական ցանկությունն էլ դա է: Սակայն ցավոք մենք չենք տեսնում այդ գործողությունը: Ադրբեջանը ոչ մի հավակնություն չունի Հայաստանի հողերի նկատմամբ: Այդուհանդերձ, ինչպես հայտարարել է պարոն նախագահը՝ երբեք հնարավորություն չի տրվելու Ադրբեջանի տարածքում երկրորդ հայկական պետության ստեղծմանը:
-2015 թ. լրանում է՝ ադրբեջանցիների հանդեպ հայերի իրագործած ցեղասպանության, էթնիկական մաքրման քաղաքականության 110-ամյակը: «1905.az» կայքը հանդիսանում է՝ ԱՔՀԶՕԱ-ի դրա հետ կապված նախագծի բաղկացուցիչ մասը: Ի՞նչ կարող եք ասել այդ իրադարձութունների հետ կապված ՌՀԿ-ի պլանների մասին:
-Մենք բարձր ենք գնահատում ԱՔՀԶՕԱ-ի 1905.az կայքի հաջող գործունեությունը և որպես մեծ ներդրում ընդհանուր գործին: Բնականաբար, պատրաստ ենք աջակցել նրան: Ընդհանուր առմամբ, 20-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցած ողբերգությունը պետք է օբյեկտիվորեն ուսումնասիրվի ու լայնորեն քարոզվի: Ինչ խոսք, ՌՀԿ-ն այդ ուղղությամբ ևս ուժեղացրել է իր գործունեությունը:
-ՌՀԿ-ն հայկական կեղծիքի բացահայտման ուղղությամբ համագործակցու՞մ է արդյոք Թուրքիայի համապատասխան կազմակերպությունների հետ:
-Մենք հայերի ստի ու զրպարտանքների մերկացման ուղղությամբ արտասահմանյան երկրների մեր գործընկերների և առանձին հեղինակների հետ նախագծեր ենք իրագործում: Համագործակցության համար դիմել ենք նաև Թուրքիայում եղող մեր գործընկերներին: Այդ նախագծերը կարող են իրականացվել՝ նաև ցանկացած գրքի հրատարակման, տեղական, տարածաշրջանային և միջազգային միջոցառումների անցկացման տեսքով: Մենք կողմնակից ենք՝ ողջ աշխարհում ցեղասպանության փաստերի օբյեկտիվ գնահատման և այդ ուղղությամբ ենք գործունեություն ծավալում: Թուրքիայում տպագրվում է մեր գործընկերներից հանդիսացող AVİM կազմակերպության «Հայկական հետազոտություններ» անունը կրող ամսագիրը: Նրա վերջին համարը նվիրվել է Շվեյցարիայում «Փերինչեքի դատավարությանը»: Ամսագրի վերջին համարում տպագրվել է իմ «Այսպես կոչված հայոց ցեղասպանություն» և «Փերինչեքի դատավարությունը» խորագրերով հոդվածները: Հիշեցնեմ, որ Շվեյցարիայում «այսպես կոչված հայոց ցեղասպանության» ժխտման համար քրեական պատասխանատվության ենթարկելու մասին օրենք է ընդունվել: Իսկ դա պատճառ է դարձել շատ մեծ քաղաքական և իրավական աղմուկի: Սակայն ժամանակը ցույց տվեց Դողու Փերինչեքի իրավացի լինելը, Մարդու իրավուքների Եվրոպական դատարանը արդարացրեց նրան:
2015 թ. ադրբեջանցիների ցեղասպանության 110-ամյակի նշելու հետ կապված մի շարք միջոցառումներ են նախատեսվել: Առաջին հերթին այդ գործին ներգրավվել են մեր արտասահմանյան երկրների սփյուռքները: Մենք պետք է ցեղասպանության վերաբերյալ իրողությունները քարոզենք հնարավորինս օպերատիվ, ճշգրիտ ու բարձր մակարդակով:
Այնուր Հուսեյնովա
