Իրավանքաղաքի, որպեսքաղաքականկենտրոնհայերինտրվելումասինԱդրբեջանիԱզգայինԽորհրդիորոշումը: (29 մայիսի 1918 թ.): ԱնդրկովկասյանՍեյմիցրումիցհետո (26 մայիսի 1918 թ.) Հայոցազգայինխորհուրդը  ԹիֆլիսումհայտարարեցՀայաստանի (Արարատ) Հանրապետությանստեղծումը: 1918 թ. մայիսի 29-ինԹիֆլիսումանցկացվեցԱդրբեջանիԱզգայինԽորհրդիժողովը: Ժողովիթիվ 3 արձանագրությանհամաձայն, ՖեթելիխանԽոյսկինխորհրդիանդամներին  զեկույցէներկայացրել՝  Ադրբեջանական  և  ՀայկականդաշնությանտարածքներիսահմաններիհարցիվերաբերյալՀայոցազգայինխորհրդիհետտարվածբանակցություններիարդյունքներիմասին:

 Խոյսկինիրզեկույցում՝Հայկականդաշնությանստեղծմանհամար  նրանցքաղաքականկենտրոնիանհրաժեշտության, Ալեքսանդրոպոլի (Գյումրի)  ԹուրքիայինանցնելուցհետոմիայնԻրավանի՝նմանկենտրոնդառնալումասինտեղեկատվությունիցհետո,  նշելէ  Իրավանըհայերինզիջելուանհրաժեշտությունը: ԽալիլբեկԽասմամեդովը, ՄամեդՅուսիֆ  Ջաֆարովը, ԱքբերաղաՇեյխուլիսլամովը, ՄուհամմեդՄահեռամովըելութունենալովայդհարցիշուրջ, Իրավանըհայերինզիջելըանվանելենպատմականանհրաժեշտություն, անխուսափելիդժբախտություն: Այդհարցիվերաբերյալքվեարկությանարդյունքումխորհրդի 28 անդամներից 16-ըԻրավանըզիջելունկողմէքվեարկել, 1 մարդդեմ, 3 մարդձեռնպահ (նշվումէարձանագրությանմեջ):  Այսպիսով, ԱդրբեջանիԱզգայինԽորհուրդըԻրավանըհայերինզիջելումասինորոշումէընդունել: ԱդրբեջանիՀանրապետությանկառավարությանվարչապետ  ՖաթալիխանԽոյսկինմայիսի 29-ինարտաքինգործերինախարարՄամեդՀասանՀաջինսկիինգրելէ. «Մենքվերջդրեցինհայերիհետունեցածբոլորվեճերին, նրանքընդունելուենվերջնագիրըևավարտելուենպատերազմը: ՄենքԻրավանըզիջեցինքնրանց»:

ԱզգայինԽորհրդիհուլիսի 1-ինանցկացրածժողովումկրկինանգամվերանայելովայդհարցը, որոշումըբողոքարկվելէ:  ԻրավանիցեղողԽորհրդիանդամներըչէինստորագրելայդորոշումը: Ազգայինխորհուրդըորոշելէ՝առանցքննարկելուբողոքարկությունըկցելժողովիարձանագրությանը: Իրավանըհայերինզիջելումասինորոշմանընդունումը, այնհիմնավորելուհամարբերվածբոլորփաստարկներինհակառակ՝դաքաղաքականտեսանկյունիցբացարձակ  սխալորոշումէր: ՀայաստանիկառավարությունըԹիֆլիցԻրավանտեղափոխվելուցհետո, ԻրավանումևԱդրբեջանիմյուսպատմականհողերումադրբեջանցիներիհանդեպցեղասպանությունիրագործվեց: Իրավանիադրբեջանցիներըենթարկվեցինդաշնակների  (1918-20 թթ.) ևԽորհրդայինիշխանության (1920-91 թթ.) նպատակաուղղվածջարդիուտեղահանմանքաղաքականությանը:  Իրավանումավերվեցինադրեջանցիներինպատկանողնյութականև   մշակույթի  հուշարձանները, իրականացվեցինդրանցհայկականացմանմիջոցառումներ: 1980-ական  թթ. վերջերիցսկսած, ադրբեջանցիներըվերջնականապեսվտարավեցին  Իրավանքաղաքից:

 ԱդրբեջանիԺողովրդականՀանրապետությանհանրագիտարան.  Երկուհատորով,  2-րդհատոր, Բաքու, 2005, էջ 56