Şimdiki Ermenistan topraklarında ikamet eden Azerilerin tehcir süreci 1820-1988 arası yılları kapsar.

Azerilerin şimdiki Ermenistan topraklarındaki tarixi yerlerinden göç ettirilmesinden dolayı yaşanan sıkıntılar değil Azerbaycan’da, Ermenistan ve diğer ülkelerde yayınlanan kitaplarda da yeteri kadar anlatılmıştır.

Ermeni yazar Zaren Karkadyan “Sovyet Ermenistan’ın nüfusu 1831-1931 arası yıllarda” kitabında şöyle yazıyor: “1820 yılına kadar bugünkü Ermenistan topraklarında bulunan 2300 yerleşim biriminden 2000’de Azeriler ikamet etmiştir.” Nitekim 1828 yılında İran ve Rusya arasında yapılan ve Azerbaycan’ın bölünmesiyle sonuçlanan Türkmençay antlaşmasından sonra bugünkü Ermenistan topraklarında ikamet eden Azeriler, zaman zaman toplu olarak tehcir edildiler. 1986 yılında İrevan’da yayımlanan “Ermenistan ve çevre bölgelerin yer isimleri sözlüğü” adlı kitapta belirtildiği üzere, “şimdiki Ermenistan topraklarında ikamet eden kişilerin yüzde 70’i 1828-1830’lu yıllarda Türkiye ve İran’dan göç etmiş göçmenlerdir.”

Veya 1911 yılında Petersburg’da basılan N.Şavrov’un  “Zakafkasya’da (red.Güney Kafkasya) Rus çıkarları açısından tehdit” kitabında okuyoruz: “1828-1830’lu yıllarda Zakafkasya’ya İran’dan 40 000, Türkiye’den 84.600 Ermeni göç ettirilerek Ermeni nüfusunun az olduğu İrevan Guberniyası’nın en iyi arazilerine yerleştirildi.” Bunun yanı sıra ABD’li profesör Justin Mccarthy “Soykırım yapılmış mıdır?” kitabında şöyle belirtir: “1820’li-1830’lu yıllarda 600 min Ermeni Rusya’ya göç ettirilirken iki milyon Müslüman bu bölgeden ayrılmıştır.”

20.yüzyılda Ermenistan topraklarından Azerilerin toplu şekilde tehcir edilmesi süreci dört aşamaya bölünür: 1905, 1918-1920, 1948-1956, 1987-1988’li yıllar. İstatistik bilgiler ve arşiv belgelerine göre, bu olaylar sonucunda bugünkü Ermenistan topraklarında yaşayan bir milyon beş yüz bini aşkın Azeri tarixi topraklarından sürüldü. Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti kurulduktan sonra Ermenistan Yüksek Sovyeti’nin kararı üzerine cumhuriyette Azerilerin ikamet ettiği 940 yerleşim biriminden 698’inin ismi Ermenice isimlerle değiştirildi. Fakat Ermeniler bununla yetinmedi. Azeriler söz konusu cumhuriyetten tamamen tehcir edildikten sonra bile isim değiştirme süreci devam etti. Ermenistan eski Cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan’ın 9 Nisan1991 tarihli kararı üzerine ülkedeki son 91 Azeri yerleşim biriminin ismi  Ermenice isimlerle değiştirildi.

Tapdık Ferhatoğlu

Kaynak: www.amerikaninsesi.org (Azerice)

1905.az

Kasım 1920’de Ermenistan Cumhuriyeti Bolşevikler tarafından devrildi ve Sovyet hükümeti kuruldu. Milli birlik ve beraberlik ideolojisi gereğince Ermenistan’dan zorla göç ettirilmiş Azerbaycan Türkleri geri getirilmeye başlandı.