Ermeniler tarafından Erivan’ın Kızılkule köyünde elli nüfustan özellikle genç ve çocukların baltalarla öldürüldüğü, gözlerinin kızdırılmış şişlerle çıkarıldığı ve cesetlerinin kazanlarda yakıldığı; Sabuncu köyünde yüz kırk iki kişinin ağızları ve burunlarının kesilip, gözlerinin oyulduğu; genç kız ve kadınların ırzlarına geçildiği, yeni doğum yapmış gelinlerin kazanlarda bebekleri ile beraber yakıldığı, yakılan kadının eşine bu durum zorla seyrettirildikten sonra kendisinin de yakılarak öldürüldüğü; Karagola, Tirlik, Pozbir, Taşnik, Subatan, Ani ve Danyalık köylerinde Müslüman halkın neredeyse tamamı çeşitli işkencelerle katledilmiş olup, ahâlinin sahip olduğu bütün hayvan, kıymetli eşya ve paralarının gasbedildiği.
1 B. 1339 (11. III. 1921)
On İkinci Fırka Kumandanlığı Erkân-ı Harbiyye Birinci Şu‘be 134/46 Karârgâh 11/Mart/[13]37
Şark Cebhesi Kumandanlığına
On İkinci Fırka Kumandanı Mîralay Osman Nuri Bey tarafından
Ermenilerin mezâlimine ma‘rûz kalan kurâ ahâlî-i İslâmiyyesinden alınan vesâ’ik ol bâbdaki emr-i sâmîleri mûcebince leffen arz u takdîm kılındı.
On İkinci Fırka Kumandanı Mîralay İmzâ
12/Teşrîn-i Sânî [1]336 Târîhînde Erivan’ın Kızılkule Karyesinde Ermeniler Tarafından Müslüman Halka Revâ Görülen Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce on bir hâneli olup Osmanlı ordusunun ileri harekâtı dolayısıyla mevcûd altmış nüfûsun on nüfûsu kurtulabilmişdir. Sığır olarak 101 mâl, koyun 400, at 8, eşyâ ve erzâklarımız tamamen Ermeniler tarafından yağma edilmişdir. Bu yağma esnâsında da bütün kızların ırzları sûret-i vahşîyânede pây-mâl edilerek gençler ve çocuklar baltalarla öldürülmüş olduğu gibi gözleri kızdırılmış şişlerle çıkarılmış ve kazganlara konarak yakılmışdır.
Kızılkule karyesinden Alo oğlu Sano Ağa
13/Teşrîn-i Sânî/[1]336 Târîhinde Erivan’ın Sabuncu Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 30 hâneli olup 150 nüfûsu mevcûd idi. 119 mâl, 320 koyun, 15 at, eşyâ ve erzâklarımız tamâmen yağma edilmişdir. 150 nüfûsdan 8 nüfûsu Ermeni kılıncından kurtulabilmişdir. Diğerlerinin ağızları, burunları kesilerek gözleri oyularak imhâ edilmişdir. Pek fecî‘ manzaralardan birisini söylüyorum. Yeni doğurmuş gelinler kazganların içine konarak ateşlenmiş, yanmak esnâsında kundakdaki çocuğunu babasının eliyle yanan annesinin kucağına koydurmak ve sonra babalarını yakmak sûretiyle mahvedilmişdir.
Sabuncu karyesinden Naho oğlu Süleyman
15/Teşrîn-i Sânî/[1]336 Târîhinde Erivan’ın Karagola Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 15 hâneli olup 90 nüfûsu mevcûd idi. 103 mâl, 500 koyun, 12 at, eşyâ ve erzâklarımız tamamen Ermeniler tarafından yağma edilmişdir. Bu on beş hâneden bir hâne kurtulabilmişdir. Diğerleri kâmilen baltalarla ve fecî‘ bir sûretde Ermeniler tarafından itlâf edilmişdir.
Karagola karyesinden Ahmed oğlu Ali
15/Teşrîn-i Sânî/[1]336 Târîhinde Erivan’ın Tirlik Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 10 hâneli olup 75 nüfûsu mevcûd idi. 75 mâl, 382 koyun, 9 at, eşyâ ve erzâklarımız tamamen Ermeniler tarafından yağma edilmişdir.
On hâneden bir hâne kurtulabilmişdir. Diğerleri kâmilen vahşî bir sûretde Ermeniler tarafından itlâf edilmişdir.
Tirlik karyesinden Hüseyin oğlu Hamza Ağa
17/Teşrîn-i Sânî/[1]336 Târîhinde Erivan’ın Pozbir Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 6 hâne olup 50 nüfûsu mevcûd idi. 28 mâl, 219 koyun, 3 at, eşyâ ve erzâklarımız Ermeniler tarafından tamamen yağma edilmişdir. Bu altı hâneden bir hânesi Ermeni kılıncından ve mezâliminden kurtulabilmişdir. Diğerleri sûret-i vahşîyânede itlâf edilmişdir.
Pozbir karyesinden Haso oğlu Murad
22 Teşrîn-i Sânî [1]336 Târîhinde Kars’ın Taşnik Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 60 hâne olup 300 nüfûsu mevcûd idi. 295 mâl, 600 koyun, 50 at Ermeniler tarafından yağma edilmişdir. Bu 60 hâneden 3 hâne kurtulabilmişdir. Diğerleri tamâmen itlâf edilmişdir.
Taşnik karyesi ağalarından Mehmed Hasan oğlu Hasan Ağa
23 Teşrîn-i Sânî sene [1]336 Târîhinde Kars’ın Subatan Karyesinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Mezkûr karye evvelce 100 hâneli olup 516 nüfûsu mevcûd idi. 800 mâl, 1.500 koyun, 93 at, eşyâ ve erzâklarımız tamamen Ermeniler tarafından yağma edilmişdir. Bu talandan kurtulabilen 10 hânedir. Diğerleri evlere doldurularak yakılmış ve genç kızların ırzları pây-mâl edilerek, memeleri ve ağız, burunları kesilmek sûretiyle itlâf edilmişlerdir.
Subatan karyesinden Ali oğlu İsmail Ağa
3 Teşrîn-i Sânî sene [1]336 Târîhinde Kars’ın Ani ve Danyalık [Daynalık] Karyelerinde Ermeniler Tarafından Yapılan Mezâlim:
Korhane, Daynalık ahâlîsi tamamen itlâf, mâlları, erzâkları, eşyâları kâmilen yağma edilmişdir. Kezâlik Ani karyesi ahâlîsinin de kısm-ı a‘zamı itlâf ve pek cüz’î kısmı firâr edebilmişlerdir. Emvâl ve eşyâsı kâmilen talan edilmişdir. Ani karyesindeki câmi‘de el-ân İslâm iskeletleri pek çokdur.
Ani karyesinden Burhan oğlu Taşdemir
Daynalık karyesinden Mehmed b. Zeynel Ağa
BOA. HR. SYS. 2878/81
http://www.devletarsivleri.gov.tr/
