1829 yılı başlarında Rus Generali Graf Paskyeviç Erivanski’nin emri ile, vergi tahakkuk memuru İ.Şopen Ermeni Vilayeti’nde nüfusa sayımı yapmıştır. El yazması 20 ciltten oluşan bu nüfus sayımının sonuçları yazarın 1852 yılında yayınlanan “Ermeni Vilayetinin Rusya İmparatorluğu’na Bağlanması Döneminin Tarihi Eseri” adlı eserinde yer almıştır. İ.Şopen’e göre, Ermeni Vilayeti 752 köyden oluşuyordu. Bunlardan 521’i İrevan (Revan) eyaleti, 179’u Nahçivan eyaleti, 52’si ise Ordubad nahiyesinde bulunuyordu. Savaş sonucunda vilayetteki 359 köy (İrevan eyaletinde 310, Nahçıvan eyaletinde 42, Ordubad nahiyesinde 6 köy) tahrip olmuş ve insanları doğup büyüdükleri yerlerden göç etmek zorunda kalmışlar. Yani tahrip edilen, harabeye dönüşen 359 köy de eklendiğinde Ermeni Vilayeti’nde 1111 köy bulunmaktaydı. İ.Şopen’in hesaplamalarına gore, hanlıklar işgal edilmeden önce yaklaşık 17.000 aile İrevan, 4600 aile Nahçıvan ve 2130 aile Ordubad bölgelerinde olmak üzere toplam 23.730 aile İrevan Vilayeti’nde ikamet ediyordu. Her ailenin ortalama 5 kişiden ibaret olduğu hesaba katılırsa bu bölgede 118.650 kişi yaşadığı anlamına gelir. Bu nüfus sayımının sonuçlarına göre, Ermeni Vilayeti’nde 81.749 Müslüman ve 25.131 yerli Ermeninin bulunduğu kayıtlara geçmiştir. Bu nüfus sayımının en üstün yönü, farklı yerleşim birimlerine İrevan ve Türkiye’den göç ettirilen Ermeni aile sayısının ve hangi yerleşim alanlarına iskan ettirilmesinin belirtilmiş olmasıdır.
1840 yılında Ermeni Vilayeti tasfiye edilir. Bunun yerine kurulan İrevan kazası Gürcü-İmeretin Guberniyası sınırları içine alınır. 1849 yılında İrevan, Aleksandropol, Nahçıvan, Ordubad ve Novo Beyazıt (Yeni Beyazıt) kazalarından oluşan İrevan Guberniyası kurulur ve 1917 yılına değin bu yapı değişmiyor.
Kaynak: Vaqif Arzumanlı, Nazım Mustafa, Tarihin kara sayfaları, sayfa 18-24, Bakü, 1998 (Azerice)
1905.az
