Kronoloji
1978 yılında Karabağ’a göç etmelerinin 150.yıldönümünü kutlayan Ermeniler, 10 yıl sonra kötü niyetlerini ortaya koyarak güya bu toprakların eski sakinleri oldukları ile ilgili düzmece delil ve kanıtlar sunarak bunu tüm dünyaya duyurmaya başladılar.
Ekim 1987’de güya İrevan şehrindeki çevre kirliliğine karşı düzenlenen mitinglerde DKÖV’nin Ermenistan’a bağlanmasına ilişkin çağrılar yapıldı ve imzalar toplandı.
1988 yılının başlarına dek İrevan’da gizli faaliyet gösteren Karabağ komitesi ve onun Hankendi şubesi olarak bilinen Grunk komitesi açık faaliyetlere başladı.
20 Şubat 1988 yılında DKÖV – Halk Milletvekilleri Konseyi olağanüstü oturumunda vilayetin Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a bağlanmasına ilişkin karar alındı.
24 Şubat 1988’de DKÖV’nin Eskeran İlçesi’nde iki Azerbaycanlı gencin ateşli silahla öldürülmesi olayların tırmanmasına neden oldu.
15 Haziran1988 yılında Ermenistan SSC Yüksek Sovyeti DKÖV Halk Milletvekilleri Konseyi’nin isteği üzerine Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’ın sınırları içine alınmasına izin vermesi ve 1 Aralık 1989’da Ermenistan Yüksek Sovyeti’nin DKÖV’nin Ermenistan’a bağlanması ile ilgili kararlarından sonra Azerbaycanlıların özerk bölgeden her ne şekilde olursa olsun çıkarılması süreci daha da hız kazandı.
20 Ocak 1990 yılında ülkemize yönelik toprak iddialarında bulunan Ermenistan’ın saldırgan eylemlerine ve eski SSCB yönetiminin onları kayırmasına öfkelenen, Bakü’nün sokak ve meydanlarına çıkarak kesinlikle buna itiraz eden kalabalık halk kitlelerine Sovyet ordusu askeri birliklerinin saldırması Azerbaycan’da benzeri görülmemiş bir faciaya neden oldu.
21 Ocak 1990 yılında Haydar Aliyev’in Moskova’daki Azerbaycan temsilciliğinde yaptığı öfkeli ve kararlı açıklamalar bütün dünyada yankı buldu. Haydar Aliyev, mensubu olduğu halka karşı işlenen bu facianın sorumlularını tüm dünyanın gözü önünde itham etti.
1991 yılının sonlarından itibaren Ermenilerin apaçık bir şekilde uyguladıkları işgal politikaları sonucunda özerk ilde Azerilerin ikamet ettiği yerler – Kerkicahan, Karadağlı, Malıbeyli, Meşeli, Kuşçular vs. işgal edildi.
1992 yılından itibaren Ermeni silahlı birliklerinin Azerbaycan topraklarında yaptığı askeri operasyonların alanı daha da genişledi ve cumhuriyetin bölgeleri birbiri ardına işgal edilmeye başlandı.
26 Şubat 1992’de Hocalı kentinin işgali sırasında 600’den fazla insan hunharca katledildi, 120 kişi kayboldu, 1300’ü aşkın kişi rehin alındı.
Şubat 1992’de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK ) çerçevesinde Ermenistan-Azerbaycan sorununun çözümüne yönelik arabuluculuk süreci başladı.
24 Mart 1992’de AGİK Dışişleri Bakanları Konseyi’nin Helsinki’de yapılan ek oturumunda Dağlık Karabağ sorununun AGİK ilke, taahhüt ve hükümleri temelinde kısa sürede barışçıl çözümünün sağlanmasına yönelik görüşme ortamının oluşturulması için Minsk’te AGİK bünyesinde bir konferans düzenlenmesi kararı alındı.
8 Mayıs 1992’de Şuşa, Ermeni işgalcileri tarafından işgal edildi. Şuşa’nın işgali ile, aslında tüm Yukarı Karabağ Ermenilerin kontrolüne geçti.
17 – 18 Mayıs 1992’de Ermenistan ile Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesi arasında bulunan Laçn düşmanın eline geçti.
Yazın 1992’de Azerbaycan, savaş bölgesinde, özellikle Gülistan ve Akdere istikametinde başarılı askeri operasyonlar yapmış olsa da, bu süreç uzun sürmedi.
2 Nisan 1993’te Dağlık Karabağ’ın sınırları dışında bulunan Kelbecer işgal edildi.
23 Temmuz 1993’te Ağdam bölgesi Ermeni silahlı birlikleri tarafından işgal edildi.
23 Ağustos 1993’te Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından Cebrail ve Fuzuli bölgeleri işgal edildi.
31 Ağustos 1993’te Ermeni silahlı kuvvetleri Qubadlı bölgesini işgal ettiler.
29 Ekim 1993’te Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycan’ın Zengilan bölgesini işgal ettiler ve bu, Ermenistan ordusunun işgal ettiği son bölge oldu.
1993 yılında BM Güvenlik Konseyi’nde Azerbaycan topraklarının işgali ile ilgili alınan kararlar Azerbaycan Cumhuriyeti ve bölgedeki diğer devletlerin egemenliği, ülke bütünlüğü ve uluslararası sınırlarının dokunulmazlığına saygı duyulmasını bir kez daha teyit etti.
12 Mayıs 1994’te Ermenistan ile Azerbaycan arasında ateşkes anlaşması yapıldı.
5-6 Aralık 1994 tarihlerinde Budapeşte’de düzenlenen AGİK Zirvesinde AGİK çerçevesinde tüm arabuluculuk çabalarının koordine edilmesi amacıyla Minsk süreci için eşbaşkanlık kurumunun oluşturulması kararı alındı.
2-3 Aralık 1996 tarihlerinde gerçekleştirilen AGİT Lizbon Zirvesi’nde AGİT Minsk Grubu eşbaşkanları ve AGİT Dönem Başkanı, Dağlık Karabağ sorununun çözümü için temel oluşturacak ilkeleri tavsiye etti, fakat Ermenistan bu ilkeleri kabul etmedi ve AGİT üyesi 54 devlet arasında bu öneri ile ilgili tek olumsuz oy kullanan ülke oldu. AGİT Dönem Başkanı, söz konusu ilkelerin de yer aldığı bir bildiri yayınladı. Bu ilkeler şunlardır:
– Azerbaycan Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğü;
– Dağlık Karabağ’ın kendi kaderini belirleme hakkına dayalı anlaşmayla düzenlenen ve Azerbaycan sınırları içinde en geniş özerklik hakkını tanıyan hukuki statüsü;
– Dağlık Karabağ ve tüm nüfusunun güvenliği ve çözüm hükümlerinin tüm Taraflarca yerine getirileceğine ilişkin karşılıklı yükümlülüklere dair güvence.
1997 yılında Fransa, Rusya ve ABD’den oluşan eşbaşkanlık kurumu oluşturuldu (1992 yılından Minsk sürecine İtalya (1992-1993) , İsveç (1994), Rusya (1995) ve Finlandiya (1995-1996) başkanlık yaptılar.)
1 Haziran 1997’de eşbaşkanlar Dağlık Karabağ sorununun çözümüne ilişkin kapsamlı bir anlaşma tasarısı sundular. Bu tasarıya göre, silahlı çatışmanın durdurulması ve Dağlık Karabağ’ın statüsüne ilişkin anlaşmanın sağlanması öngörülüyordu. Azerbaycan tarafı söz konusu belgelerle ilgili yapıcı istişarelere başlamaya hazır olduğunu açıklamasına rağmen, Ermenistan tarafı öneriyi kesinlikle reddetti.
19-23 Eylül 1997 tarihlerinde eşbaşkanlar, bölgeyi ziyaret ettiler ve sorunun “aşamalı çözümüne” dayalı yeni önerilerde bulundular. Bu önerilere göre, ilk aşamada 6 bölgenin işgalden kurtarılması, AGİT barışı sağlama operasyonlarının başlaması, göçmenlerin boşaltılan bölgelere geri dönmesi ve ihtilaf bölgesinde temel iletişim araçlarının restorasyonu öngörülüyordu.
