Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik tecavüzünün sonuçları ve kronolojisi
1990-1992 yıllarında- Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesi (1991 yılına kadar Azerbaycan’ın idari bölünüşüne göre – Şuşa, Hocavend, Askeran, Hadrut, Ağdere rayonları (rayon-idari birim, il) ve Hankendi şehri toplam yüzölçümü – 4.4 bin km2) Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından işgal edildi. Bunun yanı sıra, aynı dönemde Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik silahlı tecavüzü sonucunda Kazak rayonunun 7 köyü (Bağanıs-Ayrım, Yukarı Eskipara, Aşağı Eskipara, Heyrımlı, Kızıl Hacılı, Sofulu, Barhudarlı ) Ermenistan silahlı kuvvetlerince yakılmış, yağmalanmış ve tahrip edilmiştir. İşgal altındaki bölgelerden 6500 kişi zorla göç ettirildi. Halihazırda yüzölçümü 699 km2 olan Kazak rayonunun 75 yerleşim biriminin yaklaşık yüzde 8’i işgal edilmiştir.
Ayrıca bu dönemde yüzölçümü 5368 km2 olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin 221 yerleşim biriminden 1-i, Sederek rayonunun bir bölümü (yüzde 0.5’i) Kerki köyü işgal edilmiştir (19 Ocak 1990). İşgal altındaki bölgelerden 347 kişi zorla göç ettirilmiştir.
1988-1993 yıllarının yekunu- Mono-etnik devlet kurmayı başaran Ermenistan silahlı kuvvetleri kendisine hamilik yapan devletlerin yardımından yararlanarak Dağlık Karabağ bölgesinin sınırları dışında bulunan ve bu arazinin 4 katı büyüklüğünde olan Laçın, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrayıl, Kubadlı ve Zengilan bölgelerini işgal ettiler. Tüm bu topraklarda Ermeniler tarafından etnik temizlik yapıldı. Bu dönemde Ermenistan’ın silahlı tecavüzü sonucunda 1 milyonu aşkın kişi (toplam nüfusun yüzde 15’i) mülteci ve zorunlu göçmen durumuna düştü, Azerbaycan’ın yüzde 20’den fazlası işgal edildi.
Ağdam Rayonu. Yüzölçümü-1150 km2 (846.7 km2, yani topraklarının yüzde 77.4’ü işgal altında bulunuyor.) İşgal altındaki şehir, kasaba ve köy sayısı -1 şehir, 80 köy. Halihazırda Kuzanlı kasabası ve 10 köy – 247 km2, yani toplam arazisinin yüzde 22.6’sı Azerbaycan’ın kontrolü altında bulunuyor ve aynı bölgelerde 90 bini aşkın kişi (37 bin yerli nüfus, 53 bin zorunlu göçmen) iskan edilmiştir.
Fuzuli Rayonu. Yüzölçümü – 1390 km2 (1112 km2 işgal altında bulunuyor). İşgal altındaki şehir, kasaba ve köyleri-1 şehir, 1 kasaba, 58 köy. 1994 yılında Horadiz kasabası ve 22 köy – 600 km2 alan işgalden kurtulmuş ve Azerbaycan’ın denetimi altındadır. Yeni yapılmış olan 12 kasaba ve 21 köyde 114452 kişi (64545 yerli nüfus, 50 bin kadar zorunlu göçmen) yerleşmiştir.
Terter Rayonu. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi’nin 13 Ekim 1992 tarih ve 327 sayılı Kararı uyarınca Azerbaycan Cumhuriyeti Ağdere rayonu feshedildi. Bu karar gereğince feshedilen Ağdere bölgesinde bulunan Ağdere şehri ve 13 köy (Umudlu, Zeylik, Metsşen, Möhretağ, Ağabeyelenc, Mağavuz, Akop Kamari, Mingrelsk, Nerkin Oratağ, Kasapet, Canyatak, Demirli, Gülyatak) ve bunlara bağlı topraklar Terter rayonu idari sınırları içine alındı ve şu anda işgal altında bulunuyor.
Hocavend Rayonu. Halihazırda Dağlık Karabağ bölgesinde yalnız Hocavend rayonunun Nergiztepe denen bölgesi (114 bin m2) Azerbaycan’ın yönetiminde bulunuyor.
Tüm dönemlerde olduğu gibi, Ermeniler bu işgal politikasını uyguladıkları sırada toplu katliamlar yaptılar. Öyle ki 1988-1993 yıllarında Ermenistan’ın silahlı tecavüzü sonucunda 20000 Azerbaycanlı öldü, 100 binden fazla kişi yaralandı, 50 bin kişi çeşitli yaralar alarak sakatlandı. İhtilaf döneminde 4853 kişi kayıplara karıştı, onlardan 1357 kişi esaretten kurtuldu, 783 kişi hala Ermenistan’da rehin olarak tutulmaktadır. Uluslararası Kızılhaç Komitesi verilerine göre 439 kişi esaret sırasında hayatını kaybetti.
Elçin Ahmedov
Strategiya.az
