Bazı belgelerin özet ve transkripsiyonu

83

ŞUŞA VE BAKÜ’DE ERMENİLERİN MÜSLÜMANLARI KATLİ ÜZERİNE MÜSLÜMANLARIN PADİŞAHIN HİMAYESİNİ İSTEME KARARI ALDIKLARI

      [Ermenilerin Şuşa ve Bakü’deki Müslümanları katletmeleri üzerine Tiflis’de bir toplantı yapan Müslüman ahâlînin Rusya Hükûmeti tarafından hakları korunmaz ise İran şâhı ve padişah hazretlerinden himâye isteyecekleri husûsunda bir karar aldıklarına dâir Tiflis Başşehbenderliği’nin telgrafı ve Hâriciye Nezâreti’nin tezkiresini padişaha takdim eden Sadâret tezkiresi.]

9 B. 1323 (9 Eylül 1905)

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

Tercüme Odası

Aded

Hâriciye Nezâreti’ne fî 7 Eylül sene [1]905 târihiyle Tiflis Başşehbenderliği’nden vârid olan telgraf-nâmenin tercümesidir.

Ermeniler “Şuşa” ile tekrâr Bakü’de Müslümânları katl ü itlâf etmekde olduklarından burada ahâlî-i İslâmiyye miyânında bir takım ictimâ‘ât akd olunmuş ve bu ictimâ‘âtda hâzırûndan ba‘zıları Rusya Hükûmeti’nin kendilerini sûret-i mükemmelede müsellah bulunan Ermenilerin ta‘arruzâtına ma‘rûz bırakmakda olmasına mebnî himâye-i lütufkârîlerini taleb ve istirhâm etmek üzere zât-ı şevket- simât-ı hazret-i pâdişâhî ile İran şâhı hazretlerine telgraf-nâmeler takdîmini teklîf eylemişlerdir. Hitâm-ı ictimâ‘âtda evvel emirde imparator hazretlerine bir telgraf- nâme irsâl olunmasına ve şâyed haklarında lâzime-i adâlet icrâ ve eser-i himâyet ibrâz olunmayacak olursa ol vakit merâhim ü eşfâk -ı hazret-i pâdişâhîye mürâca‘at edilmesine karar verilmişdir.

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

Mektûbî Kalemi Aded

1994

Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhîye

Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir,

Ermenilerin “Şuşa”da ve tekrâr Bakü’de Müslümanları katl ü itlâf etmekde olduklarından Tiflis’de ahâlî-i İslâmiyye miyânında bir takım ictimâ‘ât akd olunarak bu ictimâ‘âtda hâzırûndan ba‘zıları Rusya Hükûmeti’nin kendilerini sûret-i mükemmelede müsellah bulunan Ermenilerin ta‘aruzâtına ma‘rûz bırakmakda olmasına mebnî himâye-i lutufkârîlerini taleb ve istirhâm etmek üzre zât-ı evket- simât-ı hazret-i pâdişâhî ile İran şâhı hazretlerine telgraf-nâmeler takdîmini teklîf eylediklerini ve hitâm-ı ictimâ‘âtda evvel emirde imparator hazretlerine bir telgraf- nâme irsâl olunmasına ve âyed haklarında lâzıme-i adâlet-icrâ olunmayacak olur ise ol vakit merâhim ü eşfâk-ı hazret-i pâdişâhîye mürâca‘at edilmesine karar verildiğini müş‘ir Tiflis Başşehbenderliği’nden vârid olan 7 Eylül sene [1]905 tarihli telgraf- nâmenin tercümesi leffen takdîm kılınmağla emr ü fermân hazret-i men-lehü’l- emrindir.

Fî 8 Receb sene [1]323,
ve
Fî 26 Ağustos sene [l]321	Hâriciye Nâzırı
	Tevfîk

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Sadâret

Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn

1411

Ermeniler’in Şuşa’da ve tekrâr Bakü’de Müslümanları katl ü itlâf etmekde olduklarından Tiflis’de ahâlî-i İslâmiyye miyânında ictimâ‘ât akd olunarak bu ictimâ‘âtda hâzırûndan ba‘zıları Rusya Hükûmeti’nin kendülerini sûret-i mükemmelede müsellah bulunan Ermenilerin ta‘arruzâtına ma‘rûz bırakmakda olmasına mebnî himâye-i lutufkârîlerini taleb ve istirhâm etmek üzre zât-ı şevket- simât-ı hazret-i pâdişâhî ile İran şâhı hazretlerine telgrafla takdîmini teklîf eylediklerini ve hitâm-ı ictimâ‘âtda evvel emirde imparator hazretlerine bir telgraf- nâme irsâl olunmasına ve âyed haklarında lâzime-i adâlet icrâ ve eser-i himâyet ibrâz olunmayacak olur ise ol vakt [merâhim] ü e fâk-ı hazret-i pâdişâhîye mürâca‘at edilmesine karâr verildiğini mutazammın Tiflis Başşehbenderliği’nin telgraf-nâmesi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nin ol bâbdaki tezkiresiyle berâber arz u takdîm kılındı efendim

Fî 9 Receb sene [1]323	Sadr-ı a‘zam
Fî 27 Ağustos [1]321	Ferid
BOA. Yıldız Sadâret Husûsî Mâruzâzı, nr. 492/96

84

BAKÜ’DE DEVAM EDEN KATLİÂMA KARŞI HALKA TÜFEK DAĞITILDIĞI

     [Bakü’de katliâm devam edip, Rus askerlerinin top kullandığı ve hasarın çok büyük olup, kuyuların tamamının harab olduğuna ve Batumehrinin tehdîd altında bulunmasından dolayı guvernorün her türlü ihtimâle karşı halka tüfek dağıttığına dâir Batum Başşehbenderliği’nin telgrafı ve Hâriciye Nezâreti’nin tezkiresini padişaha takdim eden Sadâret tezkiresi.]

10 B. 1323 (10 Eylül 1905)

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

Tercüme Odası

Aded

Hâriciye Nezâreti’ne fî 9 Eylül [1]905 târîhiyle Batum Başşehbendeliği’nden vârid olan telgraf-nâmenin tercümesidir.

Bakü’de kıtâl devâm etmekde ve asâkir top isti‘mâl eylemekdedir. Hasârât üç yüz milyon rubleyi mütecâvizdir. kuyuların cümlesi harâb olmu dur. Kafkasya heyecân içinde ve Batum taht-ı tehdîdde bulunduğundan guvernör her bir ihtimâle karşı tüfenk tevzî‘ ediyor.

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

Mektûbî Kalemi Aded

2012

Huzûr-ı Sâmî-i Sadâret-penâhîye

Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir ki,

Bakü’de kıtâl devâm etmekde ve asâkir top isti‘mâl eylemekde olduğunu ve hasârât üç yüz milyon rubleyi mütecâviz olup kuyuların cümlesi harâb olduğunu ve Kafkasya heyecân içinde ve Batum taht-ı tehdîdde bulunduğundan guvernörün her bir ihtimâle karşı tüfenk tevzî‘ etmekde olduğunu müş‘ir Batum Başşehbenderliği’nden vârid olan 9 Eylül [1]905 târîhli telgraf-nâmenin tercümesi leffen takdîm kılınmağla emr ü fermân hazret-i men-lehü’l-emrindir.

Fî 9 Receb sene [1]323	Bende
Fî 27 Ağustos sene [1]321	Hâriciye Nâzırı
	Tevfîk

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Sadâret

Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn 1421

Bakü’de kıtâl devâm etmekde ve asker top isti‘mâl eylemekde olup hasârâtın üç yüz milyon rubleyi mütecâviz ve kuyuların cümlesi harâb olduğuna ve Kafkasya heyecân içinde ve Batum taht-ı tehdîdde olmasına mebnî guvernörün her ihtimâle karşı tüfenk tevzî‘ eylemekde bulunduğuna dâ’ir Batum Başşehbenderliği’nin tercümesi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nin ol bâbdaki tezkiresiyle berâber arz u takdîm kılındı efendim.

Fî 10 Receb [1]323

Fî 28 Ağustos [1]321 Sadr-ı a‘zam

Ferid

BOA. Yıldız Sadâret Husûsî Mâruzâtı, nr. 492/103

85

ŞUŞA’DA ERMENİLERİN MÜSLÜMANLARI KATLETTİKLERİ

   [Elizabetipol [Gence] Eyâleti’nin Şuşa Kasabası’nda Ermenilerin Müslümanlar üzerine hücûm ederek, birçok Müslümanı katlettikleri, hükûmetin âsâyi i temin için asker sevkettiği, Şuşa’da zuhûr eden yangının büyük hasar yaptığı ve talgrafla muhâberenin kesildiğine dâir Tiflis Başşehbenderliği’nin telgrafı ve Hâriciye Nezâreti’nin tezkiresini padişaha takdîm eden Sadâret tezkiresi]

    4. 1323 (4 Ekim 1905)

Bâb-ı Âlî

Dâire-i Hâriciyye

Tercüme Odası

Aded

Hâriciye Nezâreti’ne 31 Ağustos [1]905 târîhiyle Tiflis Başşehbender-liği’nden vârid olan 114 numaralı tahrîrâtın tercümesidir,

İstihbârât-ı âcizâneme göre Ermeniler Elizabetipol [Gence] Eyâleti’ne mülhak Şuşa Kasabası’nda Müslümanlar üzerine bi’l-hücûm seksen bir nefer Müslümanı katl eylemi lerdir. Hükûmet tarafından âsâyi i i‘âde için kuvâ-yı askeriyye sevk olunmu dur. Sober’de (?) “Elizabetipol”den alınan bir telgraf-nâmeye nazaran “Şuşa”da zuhûr eden harîk hasâr-ı küllîyi mûcib olmu olup muhâberât-ı telgrafiyye münkatı‘ olmu dur. Emr ü fermân hazret-i men-lehü’l-emrindir.

Bâb-ı Âlî

Dâire-i Hâriciyye

Mektûbî Kalemi

Aded

2251

Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhîye

Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir ki,

Elizabetipol [Gence] Eyâleti’ne mülhak Şuşa Kasabası’nda Ermenilerin Müslümanlar üzerine bi’l-hücûm seksen bir Müslümânı katl eyledikleri istihbâr kılındığını ve hükümet tarafından âsâyi i i‘ade için kuvâ-yı askeriyye sevk edildiğini ve mahall-i mezkûrdan çekilen bir telgraf-nâmeye nazaran Şuşa’da zuhûr eden harîk hasâr-ı küllîyi mûcib olup, muhâberât-ı telgrafî münkatı‘ olduğunu mutazammın Tiflis Başşhbenderliği’nden ahz olunan 21 Ağustos 1905 târîhli ve 114 numaralı tahrîrâtın tercümesi leffen takdîm kılınmakla emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 3 şa‘bân sene [1]323

ve

Fî 19 Eylül [1]321                                                                      Hariciye Nâzırı Tevfîk

 

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Sadâret

Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn 1613

Elizabetipol [Gence] Eyâleti’ne mülhak Şuşa Kasabası’nda Ermenilerin Müslümanlar üzerine bi’l-hücûm seksen bir Müslümânı katl eyledikleri istihbâr kılındığını ve hükûmet tarafından âsâyi i i‘âde içün kuvâ-yı askeriyye sevk edildiğini ve mahall-i mezkûrdan çekilen bir telgraf-nâmeye nazaran Şuşa’da zuhûr eden harîk hasâr-ı küllîyi mûcib olup muhâberât-ı telgrafî münkatı‘ olduğunu mutazammın Tiflis Başşehbenderliği’nden alınan tahrîrât tercümesinin gönderildiğini hâvî Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nin tezkiresi melfûfuyla berâber arz u takdîm kılındı efendim.

Fî 4 şa‘bân sene [1]323
ve
Fî 20 Eylül [1]321	Sadr-ı a‘zam
	Ferid
BOA. Yıldız Sadâret Husûsî Mâruzâtı, nr. 493/110

86

     GENCE’DE ERMENİLERİN MÜSLÜMANLARIN EVLERİNİ YAKTIKLARI VE MALLARINI YAĞMALADIKLARI

      [Gence’de Ermenilerin Müslüman hânelerini yakarak mallarını yağmaladıkları ve Müslüman ahâlînin müdâfaaya kalkışması üzerine de topçu ve süvârilerin halkın üzerine ateş ettiklerine dâir Sadâret tezkiresi.]

26 L. 1323 (24 Aralık 1905)

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

Tercüme Odası

Aded

Hâriciye Nezâreti’ne 22 Kânûn-i Evvel sene [1]905 târîhiyle Londra Sefâret-i Seniyyesi’nden vârid olan telgraf-nâmenin tercümesidir,

Tiflis Başşehbenderimizden aldığım 22 Kânûn-ı Evvel sene [1]905 târîhli ve 963 numaralı                 telgraf-nâme ber-vech-i âtî derc olunur:

“Gence”den gelmi ba‘zı Müslümanların ifâdesine göre Ermeniler takrîben üç yüz Müslümân hânesi ihrâk ve Ermeni mahallelerinde kâ’in İslâm hânelerini nehb ü gârât eylemişlerdir. Ahâlî-i İslâmiyye müdâfa‘aya kıyâm etdiklerinde topçu ve süvârîler bunların üzerine ateş ediyorlar. Ahâlî-i İslâmiyye’nin hâl-i felâket-i timâlinin nazar-ı dikkat ü ehemmiyete alınmasını istirhâm ederim.

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Hâriciyye

 Mektûbî Kalemi

Aded

3100

Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhîye

Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir,

25 Şevvâl sene [1]323 târîhli tezkire-i çâkerîye zeyldir. Gence’den gelen ba‘zı Müslümanların ifâdesine göre Ermenilerin takrîben üç yüz Müslümân hânesini ihrâk ve Ermeni mahallelerinde kâin İslâm hânelerini nehb ü gârât eylediklerini ve ahâlî-i İslâmiyye’nin müdâfa‘aya kıyâm etmelerine mebnî topçu ve süvârîlerin bunların üzerine ateş etmiş olduklarını ve ahâlî-i merkûmenin hâl-i felâket-i iştimâlinin nazar-ı dikkate alınması istirhâmını hâvî Tiflis Başşehbenderliği’nden vârid olan telgraf- nâmeyi hâkî Londra Sefâret-i Seniyyesi’nden alınan 22 Kânûn-ı Evvel sene [1]905 târîhli telgraf-nâmenin tercümesi leffen takdîm kılınmı ve bu bâbda Petersburg Sefâret-i Seniyyesi’ne vesâyâ-yı lâzime icrâ olunmu olmağla emr ü fermân hazret-i men-lehü’l-emrindir.

Fî 26 şevvâl sene [1]323 ve

Fî 10 Kânûn-ı Evvel sene [1]321                                    Hâriciye Nâzırı Tevfîk

 

Bâb-ı Âlî

Dâ’ire-i Sadâret

Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn  2221

Gence’den gelen ba‘zı Müslümanların ifâdesine göre Ermenilerin takrîben üç yüz Müslüman hânesini ihrâk ve Ermeni mahallelerinde kâ’in İslâm hânelerini nehb ü gârât eylediklerini ve ahâlî-i İslâmiyye’nin müdâfa‘aya kıyâm etmelerine mebnî topçu ve süvârîlerin bunların üzerine ateş etmiş olduklarını ve ahâlî-i merkûmenin hâl-i felâket-i iştimâlinin nazar-ı dikkate alınması istirhâmını hâvî Tiflis Başşehbenderliği’nden vârid olan telgraf-nâmeyi hâkî Londra Sefâret-i Seniyyesi’nden alınan telgraf-nâme tercümesi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nin ol bâbdaki tezkiresiyle berâber arz u takdîm kılınmı ve bu bâbda Petersburg Sefâret-i Seniyyesi’nden vesâya-yı lâzime icrâ olunduğu nezâret-i mü ârün-ileyhânın cümle-i iş‘ârından bulunmu dur efendim.

Fî 26 Şevvâl sene [1]323 ve

10 Kânûn-ı Evvel sene [1]321                                          Sadr-ı a‘zam

Ferid

BOA. Yıldız Sadâret Husûsî Mâruzâtı, nr. 497/70

(www.devletarsivleri.gov.tr)