XX საუკუნის დასაწყისში  ეროვნულ ნიადაგზე–  სომხებისა და აზერბაიჯანელების კონფლიქტისა და  სომეხი  ნაციონალისტების მიერ  წარმოებული ეთნიკური წმენდის შედეგად  დღევანდელი სომხეთის  ტერიტორიიდან  აზერბაიჯანელი მოსახლეობის  მნიშვნელოვანი ნაწილი  გამოდევნილი იქნა.სომეხთა შეიარაღებულმა ძალებმა ანდრონიკის ხელმძღვანელობით  , 1918 წლის  შუა ხანებში   ზანგაზურში  მუსლიმანებით დასახლებული  საცხოვრებელი პუნქტების განადგურებასა  და  რეგიონის ეთნიკური თვალსაზრისით განწმენდაში დიდი როლი ითამაშეს.  დიდი ბრიტანეთის ხელმძღვანელობამ , რომელსაც  საკუთარი პოლიტიკური ინტერესები  ჰქონდა ,  ანდრონიკს საშუალება არ მისცეს,რომ თავისი ინტერესები ყაბარაღშიც  განეხორციელებინა.ანდრონიკს თან ახლდა  აღმოსავლეთ ანატალიიდან ,ძირითადად კი  მუშსა და ბიტლისიდან  30 ათასი ლტოლვილი სომეხი. თურქეთიდან დევნილი სომხების ერთი ნაწილი  ზანგაზურში დარჩა,დანარჩენებმა  კი  სომხეთის სახელმწიფოს ძირითადი რეგიონების ერთგვაროვანი შემადგენლობის შექმნის მიზნით ირავანსა და დარალიაზის რეგიონებიდან განდევნილი  მუსლიმანების ადგილი დაიკავეს. სსრკ–ს მა–ის  კავკასიის  ეთნოგრაფიის შესახებ შესაბამისი ინფორმაციის  საფუძველზე ,„ სომხეთში აზერბაიჯანელებით დასახლებული ტერიტორიები დაცლილი იქნა,  დაშნაკების მიერ „ ქვეყანის უცხოელთაგან , პირველ რიგში კი მუსლიმანებისაგან განწმენდის „ პოლიტიკა განახორციელეს და ისინი ახალი ბაიაზითიდან,ირავანიდან, ეჩმიაძინიდან და შარურ–დალაიაზიდან განდევნეს.„

და შემდეგ  წყაროში  აღნიშნულია:

1897 წელს აქ მცხოვრები  137,9 ათასი   მოსახლის   63,6 ათას კაცს  სომხური მოსახლეობა (46,2%),  71,2 ათასს  აზერბაიჯანელი (51.7%), ხოლო 1.8 ათასს  კი ქურთი (1.3%) მოსახლეობა შეადგენდა . 1922 წელს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობასთან დაკავშირებით    ჩატარებული აღწერის თანახმად ზანგაზურში 63.5 მილიონი კაცი,  მათ შორის  56.9 ათასი სომეხი (89.5%),  6.5 ათასი   აზერბაიჯანელი  (10.2%)  და 0,2 მლნ რუსი  (0.3%)  ცხოვრობდა.

სომეხი ისტორიკოსი  ა.ბორიანი ეყრდნობა,რა   ამერიკელი  ისტორიკოსი  ფ.ქაზემზადეს  აზრს, რომ ,1918 –1920  წლებში  დამოუკიდებელი სომხეთის  დაშნაკთა მთავრობა  მართვის საჭიროების გამო კი არა ,  მუსლიმანი მოსახლეობის განდევნისა  და მათი ქონების  მითვისების მიზნით იყო შექმნილი .“ წინათ თურქეთის მეთვალყურეობის ქვეშ მყოფი, შემდეგში კი  სომეხთა არმიის მიერ  ოკუპირებულ ტერიტორიებზე  მუსლიმანების  განადგურებამ   ძალზედ ფართო მასშტაბი მიიღო.

x-uni.com საიტის მასალების საფუძველზე  მოამზადა  გუნდუზ ნასიბოვმა