1918 წლის 23 თებერვალს სამხრეთ კავკასიის პირველი მთავრობა -ამიერკავკასიის სეიმი შეიქმნა. მაგრამ სეიმის შემადგენლობაში შესულ აზერბაიჯანელ, სომეხ და ქართველ ფრაქციების შორის შიდა და გარე პოლიტიკის ძირითად საკითხებთან დაკავშირებით სერიოზული აზრთა სხვაობის არსებობა გამოაშკარავდა.
აზერბაიჯანის XVIII საუკუნისმეორენახევრისისტორიაშედგებადამოუკიდებელიდანახევრადდამოუკიდებელისახელმწიფოწყობილების-სახანოებისისტორიისაგან. აზერბაიჯანისტერიტორიაზეპირველიდამოუკიდებელისახანოჩამოყალიბდა
აზერბაიჯანისათაბეგთა (ელდანიზთა) სახელმწიფო – სელჯუკთასახელმწიფოსკრიზისულპერიოდშიჩამოყალიბებულმადამოუკიდებელმასახანოებმა,თავიაანთმხრივახალიტიპისსახელმწიფოგაერთიანებაშექმნეს.ამ
სააჯთასახელმწიფო – 9-ესაუკუნისდასასრულსხალიფისპოლიტიკურიმთავრობისდასუსტებამისტორიულიაზერბაიჯანისტერიტორიაზედამოუკიდებელიდანახევრადდამოუკიდებელი
სახელმწიფოებისშექმნასშეუწყოხელი. იმპერიოდში (898-941) საჯთადინასტიისმიერახალისახელმწიფოიქნაშექმნილი. ამსახელმწიფოსშექმნაუკავშირდებაწარმომავლობითურუშანელითურქიხალიფისმხედართმთავრისაბუ-ს-საჯიდივდადათის
ვაჟისმუჰამედისსახელს.საჯთადინასტიისგამოჩენილმაწარმომადგენელმაიუსიფიბნააბუ-ს-საჯმაპირველადშეძლოაზერბაიჯანისმთელიმიწებისდამოუკიდებელისახელმწიფოდგააერთიანება.დასავლეთითანიდანდადვინიდან
აღმოსავლეთითკასპიისზღვამდე, სამხრეთითზანჯანიდანჩრდილოეთითდერბენდამდეგადაჭიმულიესსახელმწიფოსაჯებისბატონობისქვეშმოექცა.941 წელსდეილამისმმართველისვაჟმა,სალართადინასტიისწარმომადგენელმა
მარზბანიბნმაჰამედსაჯილარისაზერბაიჯანშიარსებულბატონობასბოლომოუღო. დედაქალაქიდროგამოშვებითქალაქებიმარაღადაარდაბალიიყო.
ისტორიული აზერბაიჯანული საელმწიფოები,ბაქო, 2012, გვ. 86
სალართასახელმწიფო – სალართასახელმწიფოს(941-983) 941 წელსმარზბანიბნმუჰამედისმხრიდანდაედოსაფუძველი . სწორედმისიმეფობისპერიოდშისალართასახელმწიფოსსაზღვრებისააჯთასახელმწიფოსუმაღლესიგანვითარებისპერიოდისზღვარსემთხვევა. შეიძლებაითქვას,რომმარზბანიბნმუჰამედი,
რომელმაცმთელიაზერბაიჯანიჩაიგდოხელში,სომხეთშიცგაბატონდა, შირვანშაჰებიწინათთუსაჯებსუხდიდნენხარკს,ახლააიძულარომმათთვისეხადათ.ამრიგად,სალარებისბატონობისქვეშმოქცეულიტერიტორიებისსაზღვრებიჩრდილოეთითდერბენდამდეწვდებოდა. სალართასახელმწიფოსარსებობასრავადებისმხრიდან 981 წელსმოეღობოლო.დედაქალაქიარდაბალიიყო.
ისტორიული აზერბაიჯანული საელმწიფოები,ბაქო, 2012, გვ. 86
რავადებისსახელმწიფო – რავადებისსახელმწიფომ X საუკუნისასწლეულიდანმოყოლებული, დაახლოებითერთისაუკუნისმანძილზე (983-1060 და 1107-1117 (აზერბაიჯანისსამხრეთით)) აზერბაიჯანისპოლიტიკურისტორიაშიუდიდესიროლიითამაშა. X ასწლეულის 50-იანიწლებისდასასრულსსალართახელისუფლებისდასუსტებისპერიოდშირავადთადინასტიისწარმომადგენელმამუჰამედიბნჰუსეინმააზერბაიჯანისზოგიმიწებიხელშიჩაიგდო.956/57 წლებშიმანთაბრიზიდამისიმიმდებარეტერიტორიებიხელთიგდო.იმავესაუკუნის 70-იანწლებისბოლოსათვისგამძვინვარებულშიდაომებსჰუსეინისვაჟისაბულჰეიაჯასმიერსალარისმეფისიბრაჰიმზეგამარჯვებითმოეღობოლო. აბულჰეიჯამმდ. არაქსისსამხრეთითმდებარესალარისმიწებისერთინაწილიცმიიტაცადათავისსამფლობელოსშეუერთა. სელჯუკებისკაკასიაშილაშქრობისპერიოდშირავადებისსახელმწიფოსტერიტორიამთელსსამხრეთაზერბაიჯანსმოიცავდა. 1060 წელსსელჯუკთასულთანისთოღრულისმიერთაბრიზისალყაშიმოქცევისშემდეგმამლან II -მსულთანისქვეშემრდომობაგამოაცხადა.რავადებმა, რომლებმაციმხანადპოლიტიკურიხელისუფლებადასთმეს, თავიაანთიძველიდიდებამრავალიწლისმანძილზევეღარაღიდგინეს.მხოლოდ 1107/1108 წლებისწყაროებშიამოხსენებულიაზერბაიჯანისსამხრეთ-დასავლეთისმიწებისმფლობელისმარაღასმმართველისაჰმადალიიბნიბრაჰიმიბნვაჰსუდანარრავადინისსახელი.1116/1117 წელსბაღდადშიხალიფისსასახლეშიაჰმადილინისბათინილებისმხრიდანმოკვლისშემდეგრავადებისშთამომავალნიპოლიტიკურსცენასსტოვებენ.დედაქალაქიმონაცვლეობითხანთაბრიზიხანკიმაღარაიყო.
ისტორიული აზერბაიჯანული საელმწიფოები,ბაქო, 2012, გვ. 87
კავკასიის ალბანეთი – ალბანეთის სახელმწიფოს ფორმირება სავარაუდოდ ჩვ.წ.ა. IV -III საუკუნეებს განეკუთვნება. ის ჩრდილოეთით კავკასიის მთებს, აღმოსავლეთით კასპიის ზღვას,დასავლეთით იბერიას,სამხრეთ-დასავლეთით სომხეთს,სამხრეთით კი ათროპათენას
მადა–ათროპათენასსახელმწიფო–შეიქმნაჩვ.წ.ა. 321 წელს. მისიდამაარსებელიიყოართოპადი.ეს
1918 წლის 23 თებერვალს სამხრეთ კავკასიის პირველი მთავრობა -ამიერკავკასიის სეიმი შეიქმნა. მაგრამ სეიმის შემადგენლობაში შესულ აზერბაიჯანელ, სომეხ და ქართველ ფრაქციების შორის შიდა და გარე პოლიტიკის ძირითად საკითხებთან დაკავშირებით სერიოზული აზრთა სხვაობის არსებობა გამოაშკარავდა.
ლამაზი ქვის მოზაიკით მორთული ქელბეჯერის რაიონის ისტორიულ–მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი გახსნილი იქნა 1979 წელს ,რომელიც მოლლა ვალი ვიდადის ქუჩაზე მდებარეობდა. მუზეუმის ბინა მოიცავდა 900 კვ.მ. ფართს, რომელიც ერთი დერეფნის, 3 კაბინეტისა და 9 საგამოფენო დარბაზისაგან შესდგებოდა. მუზეუმს 30 ათასზე მეტი ექსპონატი ჰქონდა ,რომლებიც აგრეთვე მუზეუმში ინახებოდა.
1993 წლიდან „მთიანი ყარაბაღის დეფაქტო რესპუბლიკის„ საგარეო საქმეთა მინისტრის მრჩეველი არსენ მალიქ–შახნაზაროვის „მთიანი ყარაბაღის ფაქტები სიცრუის წინააღმდეგ„ (Нагорный Карабах: факты против лжи) სახელწოდების წიგნი 2009 წელს ,3000 ტირაჟით მოსკოვის ერთ–ერთ გამომცემლობა “Volşebnıy Fonar” –ში გამოიცა .
