ყარაბაღის მუზეუმები

სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ ოკუპირებულ აზერბაიჯანის ტერიტორიებზე  და კონფლიქტის ზონაში  ჩვენი ქვეყნის მატერიალურ–კულტურული  მემკვიდრეობის ამსახველი 31 მუზეუმი არსებობდა .დღეს–დღეობით 103 ათას ექსპონატიანი  ფონდი  იმ ტერიტორიებზეა განლაგებული,  რომლებსაც სომხეთის შეიარაღებული ძალები აკონტროლებს .

ჩვენი მიზანია ყარაბაღის მატერიალურ–კულტურული მემკვიდრეობისა და  დანაკარგების შესახებ ახალგაზრდა თაობასა და   საერთაშორისო  ორგანიზაციებს  სწორუპოვარი   ინფორმაცია მივაწოდოთ  .აღნიშნული  იდეა  სიტყვის თავისუფლების დამცველი ფონდისა და   აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტთან არსებული   არა  სამთავრობო ორგანიზაციების  მხარდამჭერი  საბჭოს ფინანსური  დახმარებით  იქნა განხორციელებული .

რუბრიკა„ მემკვიდრეობა„ში შემოგთავაზებთ ყარაბაღის მუზეუმებთან დაკავშირებულ  ინფორმაციებს.

აღდამის პურის მუზეუმი

 

აღდამის პურის მუზეუმი , რომელიც  მსოფლიოში მეორე  ადგილზე იმყოფებოდა,  1982 წელს რაიონის პარტიული კომიტეტის პირველი მდივნის სადიგ მურთუზაევის ინიციატივით შეიქმნა. იმავე წელს  წამოწყებული  წისქვილის შეკეთება–აღდგენითი სამუშაოები  მომდევნო  წელს  დასრულებული იქნა და 1983 წლის 25 ნოემბერს  მუზეუმმა  პირველი დამთვალიერებლები მიიღო.

წისქვილი,სადაც პურის მუზეუმმა დაიდო ბინა რაიონის ცნობილი  მკვიდრის  მუხამედ გარაევის მიერ XIX–ს–ის ბოლოს აშენებულ იქნა და  სახელმწიფოს მიერ ადგილობრივი კულტურული კერასავით იყო დაცული . აღნიშნულ კომპლექსში  საქარავნე სასახლეც შედიოდა.საბჭოთა წყობილების დროს „წისქვილის ეზოდ“ წოდებულ ტერიტორიაზე მდებარე საქარავნე სასახლე  საცხოვრებელი პირობებისათვის შესაბამისად შეკეთდა და ადგილობრივ მოსახლეობას  გადაეცა.

1987 წელს წისქვილი  ექსპლუატაციისათვის მზად იყო  .

მუზეუმში მიმდინარე სამუშაოებს  კულტურის სამინისტროს  მხატვრული გაფორმების სამმართველოს თანამშრომელი ედუარდ კრუპკინის მეთაურობით   შემდგარი ჯგუფი ხელმძღვანელობდა. აღნიშნულ  ჯგუფს კი  მუზეუმთა სამმართველოს უფროსი სარია ისმაილოვა მეთაურობდა .

მუზეუმი ძირითადად სამი ნაწილისაგან შედგებოდა.

შესასვლელი კარი  პირდაპირ ზაფხულის დარბაზში იღებოდა . დარბაზის ერთი ნაწილი გადახურული იყო  და შუაში შადრევანი მდებარეობდა .აქდანე  კაფე „სუმბულში„ ,სამზარეულოში და  აგრეთვე ორ მცირე სასადილო ოთახში შეიძლებოდა მოხვედრა .დარბაზში შესვლისთანავე  მარჯვნივ შეუხვევდი და საგამოფენო დარბაზში მოხვდებოდი.მუზეუმს მეორე შესასვლელიც ჰქონდა,იმ გზით ადმინისტრაციის ოთახში შეგეძლო შესვლა . და რადგანაც საგამოფენო დარბაზი მაღალი იყო მისი გარკვეული ნაწილი  ზედა და ქვედა სართულებად იყო დაყოფილი.შესასვლელი კარის  მარცხენა მხრიდან  მეორე სართულზე ასვლით  ანტრესოლის 20 კვადრატული მეტრი ფართის მქონე   ადმინისტრაციულ ოთახში და  ფოეში შეგეძლოთ შესვლა .  იმავე ადგილის ზედა ნაწილიდან მუზეუმის  სხვენში შესასვლელი იყო.სხვენში  მუზეუმის დამატებითი ექსპონატები ინახებოდა.

პირველი საგამოფენო დარბაზის ფართობი 80კვ/მ–ს ,მეორისა კი 30 კვ/მ.–ს შეადგენდა. პირველ დარბაზში  მდებარეობდა წისქვილი, რომელსაც დღეში 8–10 ტონა ხორბლის დაფქვის შეეძლო  . აქვე , გასული საუკუნის 30–იანი წლების  „თრიერი„ის  ხორბალ საწმენდი დანადგარი იყო  გამოფენილი.

მეორე საგამოფენო დარბაზიც მდიდარი იყო საინტერესო ექსპონატებით. აქ ნახავდით შრომის იარაღებს – ნამგალს, ცელს, II-ს–ის  ხელის წისქვილს(წისქვილის ქვას ),„ჩარჩარას“ სახელწოდების ხორბლის საბეგვს. წისქვილის მარჯვენა მხარეს მდებარე ფიცრის კიბეებით  მეორე სართულზე შეგეძლოთ მოხვედრა,აქ  იყო გამოფენილი  განჯაში, ნახჭივანში, ყარაბაღში, საქართველოში,სომხეთში ,დაღისტანში და სამარკანდში გამომცხვარი პურის ნიმუშები. ამის გარდა ქვედა სართულზე მდებარე საგამოფენო დარბაზში  გამოფენილი იყო  უძველესი ქოთნები, და სამზარეულო საგნები. მომდევნო  დარბაზში კი მხოლოდ და მხოლოდ მეხორბლეობისა და  მიწათმოქმედებისათვის   განკუთვნილ საგნებს შეხვდებოდით.  აქ იყო სხვადასხვა ხორბლის სახეობა, ხორბლისაგან დამზადებული  ექსპონატები,ომის დროს ბავშვებისათვის განკუთვნილი  პურის ტალონები,ამავე დროს  ხორბლის მარცვლებისაგან დამზადებული  აზერბაიჯანის რუკა იყო გამოფენილი.

მუზეუმის საშტატო  ერთეულში  მეწისქვილეც შედიოდა  ეს  უზრუნველყოფდა   სტუმრებისათვის  წისქვილის  ნებისმიერ დროს მზაობას.

მუზეუმის ექსპონატებს შორის ყველაზე მეტად ყურადღებას იპყრობდა VII–ს–ის გაქვავებული ხორბლის მარცვლები. მართალია მარცვლები მუზეუმს იმამ მუსტაფაევმა აჩუქა ,მაგრამ  ეს ექსპონატი აღდამის რ–ნის სოფელ აფათლიში წარმოებული არქეოლოგიური გათხრების დროს  აზერბაიჯანის ეროვნული მეცნიერებათა აკადემიის  წევრკორესპოდენტის,პროფესორ იდეალ მამედოვის მიერ იყო  აღმოჩენილი. შემდეგში კი  მხოლოდ გაქვავებული ხორბლის  მარცვლები იქნა გადარჩენილი და  ყოფილი კულტურის განყოფილების  ხელმძღვანელის ჩიმნაზ ალიევის მიერ  აზერბაიჯანის ისტორიულ მუზეუმს გადაეცა…

სომეხთა შეიარაღებული ძალების შეტევების დროს მუზეუმში ორჯერ ჩავარდა ნაღმი  . პირველი შემთხვევის დროს  ნაღმი  მესამე საგამოფენო დარბაზში ჩავარდა მაგრამ არ აფეთქებულა. მეორეჯერ კი , 1992 წელს 12 აგვისტოს ,16:40  სთ–ზე  მუზეუმი მიზანში იქნა ამოღებული .იმ დროს  ყარაბაღის რაიონებს შორისი პროკურატურის  მთავარი გამომძიებლის თანამდებობაზე  მყოფი   ზახიდ ვალიევი  №64525 –ე დანაშაულის საქმის  მასალებში აღნიშნავს,რომ 1992 წელს 12 აგვისტოს ქალაქი აღდამი  ყოფილი ასკერენის რ–ნისა და  სოფლების ხანაბადისა და ნახჩივანიკის  მხრიდან ძლიერი  რაკეტებისა და ტყვიამფრქვევების  სამიზნედ იყო ქცეული. შედეგად ერთ–ერთი რაკეტა პურის მუზეუმში ჩავარდა.  ამ რაკეტამ  ბოლო მოუღო  პურის მუზეუმის არსებობას. მაშველი მეხანძრეების მცდელობის  მიუხედავად ხანძრის ჩაქრობა შეუძლებელი იქნა. მუზეუმში არსებული 1500–მდე ექსპონატი  სრულიად განადგურდა…

იმ დროს მუზეუმის დირექტორი  ალლახვერდი ასადოვი იყო. სხვადასხვა დროს კი ოფელია ზეინალოვა (1984–1987 ) ნიაზი გულიევი (1987–1988) და 1988 წლის შემდგომ წლებში კი  ჰაფიზ ალიევი აღნიშნულ თანამდებობაზე მუშაობდნენ.

მოამზადა:

ვუგარ თოფიგლი

სიტყვის თავისუფლების დაცვის ფონდის აღმასრულებელი დირექტორი.