როგორც სტატიის ავტორი აღნიშნავს, “XIII საუკუნის “კირანცის” მონასტერი სულ სამიოდე კმ-ში მდებარეობს სომხეთ-აზერბაიჯანის საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრიდან, ზემო ასკიპარის რაიონში, ხოლო იმავე პერიოდის “სვრეგი” – კიდევ უფრო ახლოს, 1 კმ-ში, ბარხუდარლის რაიონში”.

“ისტორიულად, ეს მიწები არასოდეს ყოფილა სომხური. ისინი სომხეთის სსრ-ს საბჭოთა ხელისუფლებამ “აჩუქა”. თანაც – ისე, რომ აზერბაიჯანულმა ზემო ასკიპარამ, ბარხუდარლიმ და სოფულუმ ორი აზერბაიჯანული ანკლავი წარმოქმნეს, რომელიც ყველა მხრიდან სომხეთის სსრ-ითაა გარშემორტყმული. ყარაბაღში კონფლიქტის დაწყებიდან აზერბაიჯანის ტერიტორიას მოკვეთილი ეს სოფლები ჯერ ბლოკირებულ იქნა, ხოლო შემდეგ – დაკავებული და მიწასთან გასწორებული სომხების მიერ. ამჟამად მათგან მხოლოდ ნანგრევებია შემორჩენილი. ამ სოფლების დევნილებად ქცეულ მკვიდრთათვის ეს საშინელი ტკივილია.

ისტორიულად, ამ მიწებზე შერეული ქართულ-ალბანურ-თურქული მოსახლეობა სახლობდა. თავად ამჟამინდელი ადგილობრივი სომხებიც ადასტურებენ, რომ აქ XVIII საუკუნეში ჩამოსახლდნენ ყარაბაღიდან, სადაც ასევე ჩასახლდნენ მანამდე. როგორ მოხვდნენ ისინი სამხრეთ კავკასიაში – უცნობია.

გაზახის სასულთნოს (რომელიც რუსეთის შემადგენლობაში შესვლამდე აღმოსავლეთ საქართველოს მეფეების გავლენის ქვეშ იყო) მთიან ადგილებში ჩასახლებულებმა, მათ მეთოდურად დაიწყეს აქაური მკვიდრი მოსახლეობის დევნა.
თავდაპირველად სომხებმა განდევნეს ძირძველი ალბანური მოსახლეობა – უდინები და მიითვისეს ალბანური ძეგლები, რომელთაც დღეს სომხურად ასაღებენ, შემდეგ მათ განდევნეს ქართველებიც და დაანგრიეს მათი ტაძრები – ამჟამინდელი კირანცი და სვრეგი, ხოლო მე-20 საუკუნის მიწურულს აზერბაიჯანლებიც განდევნეს.

თუმცა შემორჩა როგორც აზერბაიჯანული სოფლების, ისე ქართული ტაძრების ნანგრევები.

სომხეთის ხელისუფლება მიზანმიმართულად არ უშვებს “კირანცში” რესტავრატორებს, მოტივად კი საშიშროებას ასახელებს, რომელიც ვითომდა ტაძრის სიახლოვეს სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის გავლას უკავშირდება. არადა, საზღვარი აქედან მინიმუმ, 10 კმ-შია.

უნიკალური ქართული ფრესკების ნარჩენები იღუპება, სომხები კი ირწმუნებიან, რომ ამ “სომხურ-ჰალკედონურ” ტაძარში არც ერთი ქართული  წარწერა არაა.

აქ არც ქართველ მრევლსა და მომლოცველებს უშვებენ. სომხები ტაძარს მიზანმიმართულად ამყოფებენ ნახევრადდანგრეულ მდგომარეობაში. შედეგად იღუპება მე-13 საუკუნის უნიკალური ქართული ფრესკებიც.

სომხური წარწერები ძველ ქართულ ფრესკაზე:

ქართულ მონასტერ “კირანცის” ნანგრევები:

ეს კი სომხების მიერ დანგრეული აზერბაიჯანული სოფელი ზემო ასკიპარაა, რომელიც “კირანცის” ტაძრიდან  5 კმ-ში მდებარეობს.

კიდევ უფრო სავალალო მდგომარეობაშია “სვრეგის” მონასტერი.

ტაძრის ნაწილი ჩამოშლილია. ეს უნიკალური ძეგლი სასწრაფო რესტავრაციას საჭიროებს, მაგრამ სომხეთის ხელისუფლება ქართველ სპეციალისტებს ტაძარში არ უშვებს.

“ყველაფერი ეს აყენებს აუცილებლობას, “კირანცი” და “სვრეგი” – საქართველოს კულტურის ოქროს ხანის ეს უნიკალური ძეგლები საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას გადაეცეს; ქართულმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ და ქართველმა რესტავრატორებმა იზრუნონ საერთაშორისო მნიშვნელობის ამ უნიკალური ძეგლების გადარჩენაზე. თავად სომხები ხომ “კირანცს” სომხურად ასაღებენ და “სომხეთის რესპუბლიკის განსაკუთრებულ ძეგლებს” მიაკუთვნებენ, თუმცა ამავე დროს რატომღაც მიზანმიმართულად უშვებენ მათ განადგურებას!” – აღნიშნავს სტატიის ავტორი.

KavkazPlus