დღეს დღეობით სომხეთის რესპუბლიკად წოდებული  დასავლეთ აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მდებარე აზერბაიჯანული სოფლების და რაიონების  სახელწოდებების  სომხური სახელებით შეცვლისა   (231 სოფელი და რაიონი) და აზერბაიჯანული მოსახლეობის  წინააღმდეგ  სხვადასვხა დემოგრაფიული  ზეწოლის პროცესი სომხეთის რესპუბლიკის შექმნის დღიდან  (1920-30-იანი წლებიდან) დაიწყო და 1988 წელს კულმინაციას მიაღწია.

1988 წელს დასავლეთ აზერბაიჯანიდან ( დღევანდელი სომხეთი)  მარტო აზერბაიჯანელებით დასახლებული  172 სოფლიდან ,89 შერეული სოფლიდან და 6 ქალაქის ტიპის დაბებიდან 49928 ოჯახი  (250000 აზერბაიჯანელი) თავიაანთი მშობლიური კერებიდან იძულებით აყრილი და განდევნილი იქნა. 226 აზერბაიჯანელი სომხების მიერ მოკლული (იარაღით მოკლული ან და სპეციალურად ავტომობილის ბორბლების ქვეშ მოყოლებული ) და 400 კაცი კი სხვადასხვა სახით  ფიზიკურად დასახიჩრებული იქნა.მრავალ აზერბაიჯანელს სახლი და ადგილ–მამული გადაუწვეს.

იძულებით განდევნის პერიოდი  რადგანაც 1988 წლის ნოემბერ– დეკემბრის თვეებს დაემთხვა,  კოლმეურნეობაში არსებული მათი სამუშაო ხელფასი  სომხებს დარჩათ, მრავალმა  კი  სახელმწიფო ბანკებში არსებული ანაბარი ვერ აიღო და იძულებულნი გახდნენ თავიაანთი დიდი ადგილ–მამულები სომხების  აზერბაიჯანის ქალაქებში მდებარე ორ–სამ ოთახიან ბინებში გადაეცვალათ.

იმ დროს სომხეთიდან გამოქცეული ლტოლვილების დოკუმენტების საფუძველზე  აღწერილი  ქონება– საქონლის, ადგილ–მამულის  ფასი  გამოანგარიშებული იქნა  და  აღმოჩნდა,რომ ლოტოლვილებისადმი მიყენებული ზარალი დაახლოებით 205 მილიარდ აშშ დოლარს უდრის.  კოლმეურნეობებში აზერბაიჯანელების კუთვნილი  43 789 მსხვილფეხა, 454660 წვრილფეხა საქონელი, მრავალრიცხოვანი შინაური ფრინველი და ღორი, 170 კულტურის  სახლი, 274 სკოლა, 119 ბიბლიოთეკა, საბავშვო ბაღი,საექიმო პუნქტი, მეჩეთი, 1381 დამხმარე სამეურნეო შენობა, 2169 ავტომობილი, 1976 ტრაქტორი, 3132 სასოფლო სამურნეო ტექნიკა , ათასობით ჰექტარი  ვენახი და ხეხილის ბაღები სომხებს დარჩათ. მათი ფასი  დაახლოებითი  დაანგარიშების შესაბამისად 17.5 მილიარდ აშშ–ს დოლარს უდრის.

ამრიგად ,ლტოლვილებისადმი მიყენებული საერთო ზარალი  20 მილიარდ აშშ დოლარს უდრის. ჩვენი თანამემამულეებისადმი მიყენებული სულიერი ზარალი კი  დაანგარიშებას არ ექვემდებარება.ზემოთ აღნიშნულთა შესახებ სსრკ–ს პროკურატურების  და სომხეთის სსრ–ს  რაიონული  პროკურატურების ,იმ დროის აღმასრულებელი  კომიტეტების და სხვა  კომპეტენტური ორგანოების მიერ დამტკიცებული , ბეჭედ დასმული და ხელმოწერილი  დოკუმენტები  აზერბაიჯანის ლტოლვილთა  საზოგადოებაში ინახება.

დღეს ,სომხეთიდან გამოდევნილი ასობით  მოსახლე  გამოესალმა სიცოცხლეს , რომლებმაც ვერ აიტანეს    კლიმატური პირობები  და სასმელი წყალი ,რომლებიც  იძულებით  გამოიცვალეს.

იუსიფ გაზიევი,წიგნიდან   „ ტყუილი, ჭეშმარიტება