“Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova və Ailə Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin hüquqşünası Aynur Veysəlova ilə söhbət etdik.

Fuad Babayev: Son illər ərzində ailə zorakılığı ilə bağlı hadisələrin sayında artma müşahidə olunurmu?

Aynur Veysəlova: Hər inkişafın kökündə ziddiyyət və konflikt dayanır. Əgər ziddiyyətlər olmasa, inkişafa nail ola bilmərik. Məhz onlar nöqsanların harda olduğunu müəyyənləşdirməyə yardım edir. Ziddiyyət və konfliktlərin olması həm də bir qanunauyğunluqdur. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrdə belə ailə institutu məsələsi həmişə gündəmdədir.Təəssüflə deyirəm ki, ölkəmizdə həm boşanmaların, həm ailə daxili münaqişələrin, məişət zorakılığının sayı artır.  Bu əlbəttə ki, narahatedici bir məsələdir. İnsanlar əvvəl belə halları gizlədirdilərsə, indi artıq öz hüquqlarını müdafiə etməyə qalxırlar, xüsusilə qadınlar bu sahədə aktivdir. Artıq zorakılığa məruz qalan xanımlar bunu gizlətmirlər, ictimailəşdirirlər, boşanmağa qərar verirlər. Bu baxımdan boşanma statistikasına müsbət hal kimi də baxmaq olar. Digər tərəfdən həm də narahatedici statistikadır. Azərbaycanda indiyə kimi belə statistika olmayıb. 90-cı illərdə ailədaxili münasibətlər daha sıx və daha möhkəm idi. Bu gün isə tam əks mənzərəni görürük. Təbii olaraq sual yaranır ki, hadisələrin belə cərəyan etməsinin səbəbi nədir? Biz xeyli araşdırmalar aparmışıq. Burda ümumi və xüsusi səbəblər var. Əvvəla deyə bilərik ki, bu qloballaşmanın təzahürüdür. Açıq cəmiyyətdə yaşayırıq, dünya çapında baş verən informasiyalar hər kəsə açıqdır. Bu həm də ailə institutuna baxışın, dəyərlərin dəyişməsi məsələsidir ki həm müsbət, həm də mənfi məqamları var.

Biz qadına, qıza şəxsi əşya, mülk kimi baxılmasından narahatıq. Qadın bir həyat yoldaşından əlavə həm də bir şəxsiyyətdir. Onun arzuları, həyata baxışı var. Kişi qadına bunu tanımalı, ona hörmət etməyi bacarmalıdır. Eyni zamanda qadının kişiyə münasibəti də eyni cür olmalıdır. Çox təəssüflər olsun ki, bu gün “mənim arvadım”, “mənim ərim”, “mənim oğlum” , “mənim qızım” tipində eqo bəlkə bütün problemlərin başında durur.  O səviyyədə ki, keçmiş ər qadının həyatına müdaxilə etməyi özünə borc bilir. Adam boşandığı qadının üzərində artıq heç bir mənəvi və hüquqi haqqının qalmadığını qəbul etmir.

Biz məişət zorakılığı hallarını araşdırıb təhlil aparanda məlum oldu ki, gender əsaslı zorakılıq halları qadınlara ən çox öz həyat yoldaşları, keçmiş həyat yoldaşları və qeyri rəsmi nigahda yaşadıqları kişilər tərəfindən edilir. Bu çox acınacaqlıdır. Belə bir deyim var: “Mənim evim mənim qalamdır”.  Artıq reallıq dəyişib təhlükə bu gün qadınları evin içində haqlayır. Təəssüf ki, kişilər də zorakı davranışlarına, cinayətlərinə əxlaq, namus, qeyrət donu geyindirirərək özlərinə haqq qazandırır, üstünlük əldə etməyə çalışırlar. Əhalinin maariflənməsi üçün KİV-in bu məsələləri gündəmə tez-tez gətirməyini istəyirik. Amma düzgün verilməyən informasiyalar  əks nəticələr yaradır. Məsələn, çox hallarda informasiya vasitələri qadının təsvirini verir; hansı geyimdə, saat neçədə, harda… Bu olmaz! Belə informasiya qadın haqqında yanlış fikir formalaşdırır.

Mehriban Zeynalova: O gün gecə 2 də küçədə qadının başına gəlmiş hadisənin sosial şəbəkədə müzakirəsi gedirdi. Həmcinslərinin bir çoxu həmin saatda küçəyə çıxmış qadını günahlandırırdılar. Bir qadın da cavab olaraq yazmışdı ki,  həyat yoldaşı yoxdur, 3 uşağımı tək böyüdür. Çörəkbişirmə sexində işləyi. İşə günorta 2-də gedir və gecə 2-də çıxır. Necə bilirsiniz, gecə 2-də küçədə olduğuna görə zorlanıb öldürülməlidirmi Və ya ona qarşı müxtəlif hədyanlar səsləndirilməlidir? Bəli artıq belə stereotiplər, bu cür yanaşmalar dəyişilməlidir. Mövcud problem artıq təhlükəsizlik məsələsini ön plana çıxarıb.

Fuad Babayev: Çox maraqlıdır, bu zorakılıq hallarında saysız nəfəsliklərdən gələn yanlış dini təsəvvürlərin rolu nə dərəcədədir?

Mehriban Zeynalova: Hər siyasi dövrün özünün təbliğat metodları, qadağaları olur. Mentalitet, cəmiyyətdə olan stereotiplər hansısa qadağalar, məhdudiyyətlər qoymaq üçün vasitələrdir. Qurani-Kərimi oxusaq, orada “qadın bunu edə bilməz” deyə bir qadağa tapa bilməyəcəyik. Qadının başını kəsmək, uşağı anadan almaq lazımdır, qadın işləyə bilməz, qadın gecə işə çıxa bilməz kimi fikirləri görməyəcəyik. Biz kitabı oxuyub onun həqiqi mənasını anlaya bilmədiyimizdən oxuyanlar öz siyasi maraqlarını, daxili komplekslərini, travmalarını ortaya qoyaraq onu qadağalar formasında insanlara çatdırıblar. Qurani-Kərimi düzgün şərh edənlər cəmiyyətdə qadın azadlığı, qadın düşüncəsi, qadının cəmiyyətdə rolu barədə formalaşmış fikirlərin yanlış olduğunu  bildirirlər.

Azərbaycan və dünya qanunvericiliyi deyir ki, ailə quran şəxslər üzərində qarşılıqlı öhdəlik və məsuliyyət var. Əgər məsuliyyəti daşımaq, bölüşmək iqtidarında deyilsənsə, o zaman ailə qurma. Ailə qurmusansa, üzərinə düşən öhdəliyi, məsuliyyəti yerinə yetirməyə borclusan.

Fuad Babayev: Təbii ki, bu öhdəlik həm də əsas kişiyə aiddir

Mehriban Zeynalova: Təbii ki. Problem həmişə olub. Amma əvvəllər qadının üzərinə bu qədər yük qoyulmurdu. Konkret vəzifə bölgüsü var idi; kişi evin qazancını gətirirdi, qadın isə evi idarə edirdi. Müasir cəmiyyətdə hər kəs işləyib qazanmalıdır. Qadının da potensialından istifadə etmək və onun cəmiyyətdə rolunu artırmaq lazımdır. O zaman demək ki, vəzifə bərabər bölünməlidir. Lakin, gördüyümüz mənzərə nədir? Qadının üzərinə qazancın düzgün idarə edilməsi, ev, ailə, uşaqlar, kişinin nazının çəkilməsi, üstəlik, cəmiyyət, iş yerindəki tələblərin yükü qoyulub. Kişinin üzərində isə belə tələb yoxdur. Üstəlik ona hər sahədə bəraət qazandırılır.

Ötən gün sosial şəbəkədə biri yazır: “kişi xəyanəti kişinin hiperaktivliyindən irəli gəlir”. Bu absurdun absurdudur. Və ya qız uşağını zorlamışdılar. Münasibət bildirənlər hər kəsi, uşağı, valideynlərini, qonşuları günahlandırırdılar. Sual verdim ki, bu necə olur, oğlan uşağı zorlama yaşayanda cinayətdir, qurban qız uşağı olanda isə uşağın özü daxil əlaqəsi olmayan hər kəs günahkardır? Demək, biz məsələyə fərqli baxmalıyıq. Ola bilər ki, valideyn həqiqətən vəzifəsinin öhdəsindən gəlmir, ola bilər uşağın düşdüyü mühit pisdir, amma bu sənə onu zorlamaq üçün əsas vermir.

Fuad Babayev: Bu ona bənzəyir ki, mənzilin qapısı açıq olduğuna görə biz oğruya haqq qazandırırıq.

Aynur Veysəlova: Bəli… Komitə olaraq yanlış dini təsəvvürlərlə bağlı biz də çox işlər görürük. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ilə birgə tədbirlərimiz olur. Hər bir tədbirimizdə erkən nigah, məişət zorakılığı, ailə daxili münasibətlər, ailə dəyərlərinin təbliği ilə bağlı mütləq dəvət etdiyimiz din xadimi ilə söhbət edirik. Çalışırıq ki, onların vasitəsi ilə yanlış stereotipləri dəyişək. Müqəddəs Kitabımız deyir ki, kişinin qadın üzərində haqqı, hüququ olduğu kimi qadının da kişi üzərində haqqı və hüququ var. Bu ilk növbədə bərabərlik prinsipidir. Talaq surəsində deyilir ki, həddi-buluğa çatmaq o demək deyil ki, sən ərə gedə bilərsən, atadan qalma mülkü idarə edə bilərsən və ya digər ailə üzüvlərinə aid olan qərarları tək qəbul edə bilərsən. O zaman bunu edə bilərsən ki, rüşt sahibi olasan. Yəni dünya görüşün, təfəkkürün, şüurun, psixoloji hazırlığın bütün bunların öhdəsindən ədalətlə gəlməyə hazır olsun. Sənin 15-18 yaşın var, fizioloji olaraq da normal inkişaf etmisən, amma bu o demək deyil ki, sən cavabdehlik daşıya bilərsən. İnsanın təfəkkürü, biliyi buna çatmalıdır. Mehriban xanımla çox razıyam, yanlış düşüncə, təfəkkür stereotipə çevrilərək insanların beyninə həkk olunub. Quranın heç bir yerində yazılmayıb ki, məxsus olaraq qadın örtünməli, hicaba keçməlidir. Deyir, ey mömünlər, yəni həm kişi, həm qadınlar, geyimlərinizi elə geyinməlisiniz ki özünüzü naməhrəmlərdən qoruyasınız. Qadın və kişi elə geyinməlidir ki, bədən cizgiləri görünməsin. Müəllimə auditoriyada geyimi ilə deyil, biliyi, savadı ilə seçilməlidir. Bizneslə məşğul olan elə geyinməlidir ki, xarici geyimi ilə deyil, iqtisadi layihələri ilə uğur qazansın. Qadın və kişinin temperamentləri müxtəlifdir. Quran qadına heç bir sahədə məhdudiyyət qoymur. Bu gün məlumatsızlıq və din xadimlərinin subyektiv yanaşmalarından dolayı insanlara yanlış düşüncələr aşılanır.

Fuad Babayev: Qloballaşmanın, yeni texnologiyaların zorakılıq hadisələrinə təsirindən nə deyə bilərsiniz?

Aynur Veysəlova: Mehriban xanım bir dəfə yazmışdı ki, internet və sosial şəbəkələrin ailəni dağıtması ilə bağlı deyilənlərlə razı deyiləm. Bu gün bu texnologiyalarsız həyat mümkün deyil. Təbii ki, burda texnologiyaların səmərəli istifadəsindən söhbət gedir. Bizə vaxtilə valideynlərimiz əmək vərdişləri aşılayardılar. Valideyn uşaqla gününü keçirirdi, onun nə oxuduğu ilə maraqlanırdı. Bu gün isə ünsiyyət problemimiz var. Valideyn övladla normal ünsiyyət qura bilmir. Ümumi süfrə arxasında əyləşib yemək kimi mədəniyyət ortadan qalxır. Elə vəziyyət yaranıb ki, ana uşağı yemək süfrəsinə çağırmaq üçün sosial şəbəkədər istifadə edir. Kişinin ailədə, uşaq tərbiyəsində öz rolu var. Bu gün isə təəsüf ki, gənc oğlanların böyük qismində ən primitiv əmək vərdişləri yoxdur. Qızın üzərinə körpəlikdən məsuliyyət qoyulur, oğlanın üzərində isə bu olmur. Kök özüldən düzgün qoyulmalıdır. Biz kişilərin gender bərabərliyinə, qadın hüquqlarına münasibəti ilə bağlı bir təhlil keçirtdik. Nəticələr belə oldu; uşaq vaxtı valideynlər arasında hörmət, normal münasibət görən kişilər qadın hüquqlarını dəstəkləyir, ailədə məsuliyyəti qadınla bölüşürlər. Körpə vaxtından atanın anaya qarşı zorakılığının, zərərli vərdişlərinin şahidi olan uşaqlar isə yetkinlik dövründə öz atalarına bənzəyirlər. Çünki, bütün uşaqlar üçün öz valideyni nümunədir. Uşaq körpə vaxtından valideyni özünə nümunə bilərək böyüyür və evləndikdən sonra atanın və ananın vərdişlərini təkrarlayır. Ona görə də deyirik ki, mənişət zorakılığının qarşısının alınması oğlan uşaqlarının düzgün tərbiyəsindən keçir.

Mehriban Zeynalova: Bir məsələyə heç vaxt bir aspekt təsir etmir, orda çoxlu aspektin təsiri var. Qloballaşmanın arxasında çox incə bir siyasət var idi; dəyərlər sisteminin yuyulması, bunun nəticəsində idarəetmənin asanlaşması. Biz təbii ki, dünyanın bir hissəsiyik. Amma dəyərlər sisteminin qorunması üçün modellər qurulmalıdır.

Fuad Babayev: Biz keçmiş Azərbaycan ailəsini bir az idealizə etmirik ki? Məsələn, Azərbaycanın bəzi bölgələrində gəlin axşam qaynatanın, ərinin, qaynının ayaqlarını yumalı olması barədə təsəvvürlər vardı.

Mehriban Zeynalova: Hər dövrün öz davranış modelləri, stereotipləri olur. Həmin dövr üçün o xarakterik idi və hörmət əlaməti sayılırdı. Məsələn, gəlin bir ilə qədər gəldiyi ailənin kişi üzvlərinin qarşısına çıxa bilmirdi. Ailə üzvləri yeməyə birgə otururdu, o isə təkcə bir küncə çəkilərək yeməli olurdu. Və ya bir il boyunca ağzına yaşmaq vurmalı idi. Böyük yanında uşağını qucağına götürə bilməzdi. Bibimin uşağı təndirə düşüb yanmışdı, atası orda olduğuna görə, özünü atıb uşağı götürə bilməmişdi. İndi isə meydana daha yeni yaranmış stereotiplər çıxıb. Bəzi alimlər hesab edirlər ki, mentalitet dəyişməz. Amma belə deyil, mentalitet iqtisadi amillərin təsirindən mütləq dəyişir.

Ülviyyə Tahirqızı: Ailədə oğlan övladının tərbiyəsində qadın təkmi iştirak edir? O tərbiyə vermə kimi bacarıqlarını maneəsiz olaraq nümayiş etdirə bilirmi? Çünki təcrübədə qadının oğlu ilə münasibətinə ailənin digər üzüvləri də qarışır, sonradan isə nədənsə verilən tərbiyənin yanlışlıqları yalnız ananın ayağına yazılır.

Mehriban Zeynalova: Bu təhsil və mədəniyyətlə bağlı olan məsələdir. Bəzən qadının bacarıqlı olması yanındakını qıcıqlandırır, ona qarşı zorakı metodlar işə salınır. Bəzi müdrik qadınlar bunu o formada edir ki, sanki kişi ailəni öz ağlı ilə idarə edir. Təəssüf ki, hələ qadınlar öz bacarıqlarını, idarəetmə qabiliyyətlərini, düşüncələrini “kişi dedi” tezisi altında təqdim etməyə məcburdurlar. “qadın dedi” deyərək qadının dediyini həyata keçirmək, təbliğ etmək, qürur duymaq hissi əksər kişilərdə yoxdur. Bu gün az kişi tapılar ki, öz həyat yoldaşına, anasına, bacısına “mən səninlə qürur duyuram” desin. Bu bir mədəniyyətdir.

Fuad Babayev: Bir dəfə metroda qatara ana iki uşağıilə,  oğlu və qızı ilə mindi. Oturmağa cəmi bir yer vardı. Oğlan ayaqüstə durub rahat gedəcək qədər böyük idi, qız isə balaca. Amma o yerdə oğlan oturdu və ananın bütün təkidlərinə baxmayaraq bacısına yanında oturmağa icazə vermədi.

Mehriban Zeynalova: Artıq burda uşağa yaxşı qınaq olmalı idi. Ana idarə edə bilmirsə, uşağa o cür yol göstərən atadan çəkinirsə, qınaqları da nəticə vermirsə, ictimaiyyət ona dəstək verməlidir.

Fuad Babayev: Uşaq güman ki, digər ailə üzvlərinin qanun qoyduğu, ananın isə söz deməyə ixtiyarı olmadığı ailədən idi.

Aynur Veysəlova: Bəzən bizim valideynlərimiz elə bilirlər ki, uşaq zərərli vərdişin aludəçisidirsə və ya ailənin qəbul etmədiyi, özündən qat-qat yaşlı insanla münasibətdədirsə onu başqa biri ilə zorakı evləndirmək lazımdır. Bəli, zərərli vərdişlərin aludəçisi olan şəxs evlənir, amma nəticə olaraq problem öz həllini tapmaq əvəzinə dərinləşir. Əvvəl bir ailə əziyyət çəkirdisə, indi ona ikincisi də qoşulur. Bu acı nəticələr qadınlara qarşı işgəncələrlə bitir. Bir dəfə dəvət aldığımız televiziya verilişlərinin birində oğlunu axtaran qadına rast gəldim. Bildirdi ki, toyuna bir həftə qalmış oğlu yoxa çıxıb. Efirdən kənarda soruşdum ki, oğlunun vərdişi nədir? Qadın qızardı. Əgər övladının pis vərdişləri varsa və ya başqa biri ilə münasibətdədirsə, onu zorla evləndirməklə problemi həll etmək olmur. Başqa bir insanı da eyni problemə şərik etməklə həll yolunu tapmaq olmur. Çox zaman ailə quracaq namizəd haqda həqiqətlər gözlədilir. Nigah haqqında qanunda deyilir; tərəflərdən birinin xəstəlikləri xüsusilə ruhi xəstəlikli haqda gizlədilmiş həqiqət nigahdan sonra üzə çıxarsa, nigaha xitam verilə bilər, qarşı tərəf isə mənəvi ziyana görə təzminat ala bilər.  Valideyn anlamalıdır ki, ailə quran insanda nigahdan sonra fizioloji və psixoloji dəyişikliklər gedir. Hamiləlik zamanı, sonradan uşaq doğulanda bu dəyişikliklər daha da dərinləşir: ya pisə, ya yaxşıya. Bu artıq gedişatdan asılıdır. Başqasının övladını ağır problemə salmağa heç kimin ixtiyarı yoxdur. Bu baxımdan valideynlərin üzərində məsuliyyət var. Bu qanunla da belədir.

Ülviyyə Tağıyeva: Qadın zorakılıqları hüquq məcəlləsinin gözündə necə görünür? Məcəllənin yenidən yenilənməsinə ehtiyac varmı?

Aynur Veysəlova: Bizim hüquqi təminat şöbəmiz var. Qəbul olunmuş qanunların yenidən təkmilləşdirilməsi, daha gücləndirilməsi ilə bağlı ekspertizalar aparılır, təkliflər hazırlanır.  Bu gün gender bərabərliyi, eləcə də məişət zorakılığı haqqında qanuna müəyyən dəyişikliklərin və təkmilləşdirilmələrin aparılması qarşıda dayanan məsələdir. Hətta biz Ailə Məcəlləsinə də yenidən hansısa maddələrin əlavə edilməsini hazırlayırıq. 2011 ci ildə nigah yaşı ilə bağlı əlavə edilib, 2015- ci ildə nigahdan öncə tibbi müayinənin icbari olması ilə bağlı maddə əlavə edildi. Hazırda isə Ailə Məcəlləsində yeni dəyişikliklərlə bağlı təkliflər hazırlanır. 2017-ci ildə biz məişət zorakılığı ilə bağlı qanun ediləcək yeni əlavələrlə bağlı ictimaiyyətə təqdimat vermişdik. Hazırda aidiyyatlı; Daxili İşlər Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyi və digər qurumların məsələyə münasibəti var. Bizə təqdim olunmuş rəylərin üzərində işlənilib və təkmil bir sənəd hazırlanıb. Ondan əlavə bu gün gender bərabərliyi ilə bağlı fəaliyyət planının qəbulu da qarşımızda dayanan vacib məsələdir. Biz onun bir sıra qeyri hökumət təşkilatları ilə birgə ictimai dinlənilməsini keçirməyi planlaşdırırıq. Fikirləşirik ki, cari ilin  sonuna qədər həm yeni sənədlərin, həm də əlavə dəyişikliklərin qəbuluna nail olacağıq. Mövcud məsələlərlə bağlı qeyri hökumət təşkilatlarının irad və təklifləri də bizim üçün çox vacibdir. Təəssüf ki, bu gün informasiya bolluğu ilə yanaşı həm də bir laqeydlik hiss olunur. İnsanlar bəzən hadisənin önündən, yanından keçirlər, amma müdaxiləyə çəkinirlər; qarışmayım, başımı ağrıtmayım. Bu yanaşma dəyişilməlidir.

Ülviyyə Tahirqızı: Bəlkə bu məsələni tənzimləyən qanunlara ehtiyac var?

Mehriban Zeynalova: Nəzərə alın ki, Məişət Zorakılığı köhnə stereotiplərlə böyümüş və ondan asılı olan insanlar üçün dəhşətli bir qanundur. İlk öncə onlar bu məsələdə şüurlarını dəyişməlidirlər. Bir neçə gün öncə bir məmurun xanımı mənə zəng vurdu və problemlərindən danışdı. Ərə gələndən sonra məcburi başını bağladıblar. Deyir ki, bundan psixoloji zədə alıb. Biz insanların yaşadığı psixoloji gərginliyi nəzərə almırıq. Bu zorakılıq növü fiziki zorakılıqdan daha ağırdır. Psixoloji zorakılığa daha diqqət yetirilməlidir, fəsadları araşdırılmalıdır.

Aynur Veysəlova: 2013-cü ildə biz regionlarda 2010 cu ildə qəbul olunmuş qanunun icra mexanizminin tətbiqinin ilkin nəticələri ilə bağlı hüquq mühafizə orqanları ilə seminarlar keçirirdik. Onda müşahidə etdik ki, hüquq mühafizə orqanlarının işçiləri belə öz vəzifələrini bildikləri halda həmin stereotiplərdən kənarda deyillər. Hətta eləsi vardı, deyirdi ki, sığınacağa yerləşdirilən qadına münasibətim mənfidir. Və yaxud zorakılığa müdaxilə etmək istəmirdilər ki, bu onların ailədaxili işidir. 2010 cu ildə Məişət Zorakılığı haqda Qanunun qəbul edilməsinə çox böyük müqavimət vardı. Bəzən elə yüksək səviyyədə təhsilli insanlar bu qanununun əleyhinə çıxırdı … Adam razılaşmaq istəmir ki, həyat yoldaşına fiziki olaraq zor tətbiq etmək olmaz. Vətəndaşlar dövlət qrumlarını zəif fəaliyyət göstərdiyinə görə çox zaman tənqid edirlər. Anlamaq lazımdır ki, hər işin arxasında böyük bir zəhmət dayanır. Əvvəla, ictimaiyyət belə bir sənədin qəbuluna hazır olmalıdır. Dəfələrlə bizə müraciət edən, yardıma ehtiyacı olan insanları Mehriban xanım sığınacaqda yerləşdirib, yardım edib. Amma müqabilində cəmiyyət tərəfindən təpki ilə qarşılanıb. Düzdü, artıq bunun öhdəsindən gəlirik, zaman artıq əvvəlki deyil, bizim vətəndaş cəmiyyətində güclü tərəfdaşlarımız var, bir çox hallarda təkliflər onlardan gəlir. Hər yerdə qeyd etmişəm, yenə də vurğulayıram, bir qadın ailə üzvləri tərəfindən zorakılığa məruz qalırsa, o sığınacağa yerləşdirilməlidir, təhlükəsiz mühitdə olmalıdır. Zorakılığa məruz qalan adam qohum evinə gedirsə, daha böyük münaqişə ortaya çıxa bilir. Burda zorakılığı törədənlə iş aparılmasına da xüsusi diqqət yetirilməlidir.

İcra Hakimiyyətlərinin nəzdində manitorinq qrupları fəaliyyət göstərir. İlk vaxtlar fəaliyyəti qənaətbəxş deyildi,  vəzifələrini necə həyata keçirəcəklərini bilmirdilər. Zaman keçdikcə, təlimlər sayəsində işlər qaydasına düşməyə başladı. Lakin kifayət etmir deyə, biz bələdiyyələri də bu işə qatmaq istəyirik. Hər bir rayonun yerdəki gözü, qulağı bələdiyyələrdir. Onlar problemli ailələri daha yaxşı tanıyırlar və daxili proseslərdən daha tez xəbər tutub müdaxilə edə bilərlər. Hadisə baş verdikdən sonra görülən tədbirlər yüksək nəticə vermir.

Mehriban Zeynalova: Hesab edirəm ki, Komitə görəcəyi işi vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ilə bölüşməlidir.

ÜlviyyəTahirqızı: İllər öncə təhsillə bağlı təşkilatlardan birinin rəhbəri düşdükləri çıxılmaz durumdan danışırdı. Məsələ belə idi ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarına 10-cu sinifi oxumağa göndərdikləri oğlan uşaqlarından xeyli şikayətlər gəlirdi. ABŞ ailələrinə yerləşdirilən və burda çox tərbiyəli kimi tanıdığımız oğlanların demək olar ki, hamısı ailə üzvlərinə, xüsusən qızlara qanun və qadağalar qoymağa çalışırdılar. Təşkilatın rəhbəri olan xanım deyirdi ki, göndərdiyimiz qızlar barədə isə ordakı ailələr çox yüksək fikirdə idilər, uzaqbaşı deyə bilərdilər ki, “telefonla çox danışır”.

Mehriban Zeynalova: Anonim mühitdə insanlardakı əsl xarakteri, eləcə də daxili çatışmazlıqları ortaya çıxır. Yeri gəlmişkən, bu sahədə Qarabağ müharibəsinin bizim cəmiyyətə olan təsirini xüsusi vurğulamaq lazımdır. İnsanlar öz mühitində, öz çevrəsində davranışlarına nəzarət edirdilər. Müharibə zamanı başqa yerlərə köç etməli oldular və nəzarət mexanizmi pozuldu. Hesab edirəm ki, müharibənin dəhşətini görmüş insanlarla travma psixoloqlar işləməliydi. Təəssüf ki, müharibə gərginliyinin içində hamiləlik keçirən qadınların dünyaya gətirdiyi uşaqlarla maraqlanılmadı. Məsələn, bu gün stress içində hamiləlik keçirən qadınların uşaqlarında mütləq dəyişiklik olur. Niyə biz fikir vermirik ki, doğulan uşaqlarda, qulaq, onurğa, dil, ağız boşluğunda yırtıqlar, göz qüsurları geniş yayılıb. Halbuki vaxtilə Azərbaycanda uşaqların sağlamlığı tam qaydasında idi. Mövcud  səbəblər ciddi olaraq araşdırılmalıdır. Hesab edirəm ki, bu cür problemlərin yaranmasında zorakılığın da rolu var. Bizdə çox zaman nəticələr müzakirə edilir, halbuki səbəbləri araşdırılmalı və aradan qaldırılmalıdır. Yeri gəlsə, müharibədən ziyan çəkmiş mülki insanların, xüsusilə uşaqların məsələsini dəqiq araşdırıb Ermənistan qarşısında təzminat məsələsi qaldırmaq olar.

Aynur Veysəlova: Azərbaycanın hələ də əsirlikdə olan və cinsi və fiziki zorakılığa məruz qalan qadınları var. Vaxtilə Qarabağ zonası genetik nöqteyi nəzərdən ən sağlam uşaqların dünyaya gəldiyi bölgə idi. Amma bu gün o zonada doğulan uşaqların əksəriyyətində ya psixoloji, ya da fiziki qüsurlar var. Təbii ki, bu vaxtilə yaşanan stressin nəticələridir. Psixoloji zədə elədir ki, insanı həyatı boyu izləyir.

Mehriban Zeynalova: Müharibə dəhşətlərinin, eləcə də törədilmiş qətllərin vizual görüntüsü mediada verilməməlidir. Çünki vizual görüntü insan psixikasına təsir qüvvəsinə malikdir, o cəlbedici görünür. Yadınıza salım türk müğənnisi Murat Kekillinin “Bu akşam ölürüm” mahnısından təsirlənən neçə nəfər intihar etdi.  İnsan psixikası çox həssasdır. Çox vaxt belə görüntülərə baxan adamın nəyi hansı dərəcədə qəbul edəcəyini bilmək olmur. Bu gün uşaqlar telefon və kompüterlərdə qətli təsvir və təbliğ edən oyunlar oynayırsa, sabah o qətli reallıqda da həyata keçirə bilər. Uşağın gələcəkdə qatil kimi hazırlanmasında həmin oyunların rolu böyükdür və daha təsirli vasitədir. Ona görə valideynlər çox diqqətli olmalıdırlar.

Aynur Veysəlova: Məişət zorakılığı bütün dövrlərdə olub, eləcə də bütün ölkələrin tarixində olub. Lakin bu gün bizi narahat edən məsələ bu zorakılığın daha da amansız, qəddarlaşmasıdır.  Bunun da təbii ki səbəbləri var; zorakılığı təsvir edən fotoların, filmlərin əlçatanlığı, geniş yayılması, geni dəyişdirilmiş məhsullar… Təsəvvür edin ki, Komitə 2010-11 ci illərdə selektiv abortlarla bağlı həyəcan təbili çaldı.  Biz hələ də bu mübarizəni aparırıq, yəqin ki, daha müsbət nəticə əldə edəcəyik. Bəzən elə anlayışlar, məsələlər var ki, nəinki cəmiyyət, hətta aidiyyatlı orqanlarda işləyən insanların belə onu qəbul etməsi çətin olur. Lakin Azərbaycan indi 2010-cu ildəki kimi deyil.  Bu gün 102-yə zorakılıqla bağlı müraciət edən kimi həmən reaksiya verilir. Təbii ki, həllini gözləyən çox məsələ var. Sonda insanların həyatı, rifahı, təhlükəsizliyi əsas məsələdir.

          

Hazırladı: Ülviyyə Tahirqızı, 1905.az