AZƏRBAYCAN HEKAYƏSİ (Üçüncü söhbət) 1905.az

“Kvartet” rubrikasının qonaqları yazıçılar Firuz Mustafa və Elçin Hüseynbəylidir.

Fuad Babayev: Gəlin əvvəlcə bir məsələni aydınlaşdıraq. Hekayə Firuz Mustafa yaradıcılığında, Elçin Hüseynbəyli yaradıcılığında hansı yeri tutur?

Firuz Mustafa: Desəm ki, hekayə mənim yaradıcılığımda əsas janrlardan biridir, səhv etmərəm. Mənim üçün hekayə yazmaq bəlkə də roman yazmaqdan çətindir. Dünya ədəbiyyatından da daha çox hekayə oxuyuram. Bildiyiniz kimi, əsas yaradıcılığım dramaturgiya ilə bağlıdır, 30-dan çox pyesim Rusiya, Türkiyə, İran və əlbəttə ki, Azərbaycanda səhnəyə qoyulub. Ötən ay İstanbulda “Oda” teatrında qoyulub. Amma mənim üçün hekayə yazmaq çətin, hekayə oxumaq isə rahat və ürəyimcədir. Dünya ədəbiyyatından O.Henrinin, rus ədəbiyyatından A.Çexovun hekayələrini məmnuniyyətlə oxuyuram. Sərt hekayələr müəllifi C.Londonun, E.Heminqueyin hekayələrini sevirəm. Mirzə Cəlilin hekayələri nə qədər təmiz və təzədir. Xüsusilə də Əbdürrəhim bəyin hekayələri. Təəssüf ki, onun adını az çəkirlər.

Elçin Hüseynbəyli: Ona görə az çəkirlər ki, Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələri daha oxunaqlı və maraqlıdır. O, bilirsən ki, ironik və yumoristik üslubda yazıb. Mən son zamanlar klassiklərimizi bir daha yenidən oxudum və başa düşdüm ki, Cəlil Məmmədquluzadənin bu qədər sevilir və populyardır ona görə ki, özünə, müsəlmançılığa ironiyası, məişətdən yazması, təhkiyəsi çox gözəldir. Amma digərləri, tutaq ki, N.B.Vəzirov, Ə.B.Haqverdiyev çox gözəl yazıçılardır, amma o şirinlik, o hekayə estetikası bunlarda yoxdur. Düzdür, Əbdürrəhim bəy də “Xortdanın cəhənnəm məktublarında” hamını lağa qoyur. Amma mən onu peşəkar kimi oxuyuram. Adi oxucu üçün Mirzə Cəlil daha cəlbedicidir. Hərçənd ki, indi oxucunu oxutmaq da çox çətindir. Müasir oxucu internet vasitəsilə cəmiyyət və dünya haqqında o qədər informasiya alır ki, onu adi hekayə ilə təəccübləndirmək çox çətindir. Çünki Facebook-da yüzlərlə tale, hadisə ilə rastlaşır.

Firuz Mustafa: Əlbəttə, bunlar subyektiv məsələlərdir. Kimsə Mirzə Cəlili, bir başqası isə Əbdürrəhim bəyi sevə bilər. Dostoyevskinin “Cinayət və cəza”sı müəllifin oxuduğu bir cümləlik informasiyadan yaranmışdı. Amma oxuduğumuz bütün informasiyalar hekayə deyil ki.

Fuad Babayev: Firuz müəllim, belə bir təsəvvür var ki, müəllif hekayəni romana çatmaq üçün yazır. Elə ki, roman yazmağı mənimsədi, hekayə yazmaqdan imtina edir. Amma Siz yenə də hekayə yazırsınız.

Firuz Mustafa: Amma elə yazıçılar da var ki, əvvəlcə roman yazmaqla başlayıb.

Fuad Babayev: Ən ümumi “obıvatel” təsəvvürü belədir ki, hekayə romana hazırlıq mərhələsidir.

Firuz Mustafa: Bəli, yazıçı sanki məşq edir.

Fuad Babayev: Elçin müəllim isə yaradıcılığa hekayə ilə başlayıb. Sizin 50 illiyinizlə bağlı yazılardan birində belə qeyd var ki, bu hekayələr yaradıcılığınızın mühüm bir bölümünü təşkil edir. İndi də hekayə yazırsınızmı?

Elçin Hüseynbəyli: Şübhəsiz. Firuz müəllimin söhbətini davam etdirərək deyim ki, hekayənin romana gedən yol olması ilə bağlı fikirlər ümumi, konseptual yanaşmadır. Ancaq elə yazıçılar var ki, məsələn, Orxan Pamuk, Haruka Murakami, onlar gözəl romançı, zəif hekayəçidilər. Murakaminin təxminən yeddi hekayəsi var, onun yalnız birini bəyənirəm. Gördüm ki, bu adam daha böyük miqyaslı ideyalara söykənib, çoxsaylı süjetlərlə oxucunu labirintlərdə azdırır və özünə qaytarır. Eyni fikri Orxan Pamuk haqqında da söyləyə bilərəm. O.Pamukun yalnız bir hekayəsini bəyənmişdim.

Mən özüm isə hekayə ilə başlamışam. Hekayə ən çox sevdiyim janrdır. Hekayə janrında özümü balıq suda hiss edən kimi hiss edirəm. Mənim üçün hekayə çərəz kimidir. Həm də hekayəni metrodaca 20 dəqiqə ərzində yazıram. Bir epizod danışım. Bir ətir reklamı görmüşdüm. Sloqanı ingiliscə idi, tərcüməsi belə səslənirdi: “Həm onun üçün, həm də onun üçün”. Reklamdakı qız o qədər gözəl idi ki, onun təbii gözəlliyinə inanmadım. Mən onda şeytani gözəllik gördüm. İnsan bu qədər gözəl ola bilməzdi. Elə oradaca beynimdə “Dezodorant qız” hekayəsini yazdım. Bir neçə dilə, o cümlədən də ruscaya tərcümə olunub. Demək istəyirəm ki, hadisədə bir özəllik görürəmsə, o, dərhal hekayəyə çevrilir.

Bir epizod da danışım. Bir dostumla söhbət edirdim. O başladı parapsixologiyadan danışmağa. Qurtarandan sonra ona dedim ki, bir hekayə yazıb göndərəcəm sənə. Çünki onun danışığından bir epizodu hekayə kimi tutmuşdum. Hekayəni yazıb, ona göndərdim, bəyəndi. Yalnız dedi ki, haqqında danışdığı qadın qara çadralı yox, ağ çadralı idi…

Romançılığa keçəndə isə düşünürdüm ki, daha böyük ölçülü əsərlər ortaya qoyum. Bu, bir tərəfdən yazıçılıq missiyası idisə, digər tərəfdən elə mövzular var idi ki, onu hekayə kimi yaza bilməyəcəkdim. Ümumiyyətlə janrlar həmin formatda insanın beyninə gəlir. Məsələn, pyeslərim mənim beynimə elə pyes kimi, romanlar isə elə roman kimi gəlir. Elə romanım var ki, qeydlərimin həcmi romanın həcmindən böyükdür. Məsələn, “Don Juan” romanım belədir. Çünki tarixi roman yazanda o qədər qeydlər edirsən, o qədər versiyalar irəli sürürsən ki, artıq romanın yazılışında onlardan imtina edə və ya əlavə epizodlar sala bilərsən. Roman nəfəs, aylar tələb edir, gərək süjeti, hadisələri, obrazları unutmayasan. Amma bu janrlar içərisində pyes istisna təşkil edir. Pyes sürətlə yazılmalıdır.

Firuz Mustafa: Söhbət burada hekayədən gedir. Mənim “At günü” hekayəm var. Elə hekayələr var ki, insanın beynində ani olaraq bir qığılcım kimi yanır, sonra da kağızın üzərinə köçür. Mən “At günü” hekayəsi üstündə uzun müddət işlədim. Ötən il proza.ru saytında “İlin hekayəsi” nominasiyasında uğur qazandı. “At günü” hekayə-triptixdir. Üç hissədən ibarətdir. Birinci hissədə atın, ikincidə hekayəçinin, üçüncüdə isə at sahibinin düşüncələridir. Yaxud da elə həmin saytda “Qağayı kimi” adlı hekayəm var. Mən həyətdə, küçədə, çimərlikdə müşayiət edirəm ki, insanların çiynində döymələr olur. Hekayədə də rəssam sevgilisi ilə dənizə gedir və onun çiynində qağayı şəkli çəkir. Qız qollarını açanda sanki qağayı da qanadlarını açır. Başqa qağayılar da qızın üstünə tökülür, elə bilirlər ki, o da onlardan biridir.

Fuad Babayev: Beləliklə, həm Firuz Mustafanın, həm də Elçin Hüseynbəylinin yaradıcılığında hekayə önəmli yer tutur. Digər tərəfdən isə demək olmaz ki, hekayə yazmaq roman yazmaqdan asandır.

Bəs bu gün Azərbaycan hekəyəsinin “sağlıq durumu” necədir?

Elçin Hüseynbəyli: İsmayıl bəy Qutqaşınlıdan üzü bəri hər bir dövrdə hekayə yazan yazıçılarımız olub. Maraqlı nümunələr də olub və var. Burada da xeyli müəllifin və onun hekayəsinin adını çəkə bilərəm. Amma kiminsə adı yadımdan çıxa bilər və o, düşünər ki, mən qərəzliyəm. Çağdaş hekayələrimizdə çatışmayan isə heç kim məndən inciməsin, savadsızlıqdır. Adam var ki, cümlə qura bilmir, Azərbaycan dilinin filologiyasını öyrənməyib. Adam var ki, ədatla yerlik hal şəkilçisini qarışdırır. Yəni hekayəmizdə dil problemi var. Bu, çox vacib məsələdir. Axı ədəbiyyat həm də dil hadisəsidir. Digər tərəfdən isə hekayə janrının xüsusiyyətlərini bilmirlər. Hekayə yazır, oxuyub görürsən ki, əhvalat danışır. Hekayənin əsasında əhvalat dayanır, amma əhvalat hələ hekayə deyil. Onu elə maraqlı süjetlə, ideya ilə yazmalı, oxucunu sözün yaxşı mənasında elə aldatmalısan ki, sonluq onun gözlədiyi kimi olmasın. Adətən novella belə olur. Amma hekayə-novella da var.

Firuz Mustafa: Elə rusların “rasskaz” dedikləri hekayənin kökü italyanların “novella” sözündən gəlir.

Elçin Hüseynbəyli: Mən ümumiyyətlə, öz düşüncəmizi deyirəm. Hekayə var, bir də hekayə-novella. Sən hekayə danışırsan, amma sonu gözlənilməz bitir. Mən bütün çıtışmamazlıqları fəaliyyətsizlikdə, bir də filologiyanı bilməməkdə görürəm. Filoloji təhsil almaya bilərsən, amma Azərbaycan dilini və ədəbiyyatı yaxşı bilməlisən ki, mənə əhvalat danışmayasan. Bir də yazılarda, hekayələrdə, romanlarda motivləşdirmə yoxdur. Bu adam özü plan qurur və hadisəni hara aparacağı oxucuya əvvəlcədən məlum olur. Oxucuya gözlənilməzlik maraqlıdır.

Firuz Mustafa: Elçinin dedikləri ilə tamamilə razıyam. Oxuyursan, görürsən ki, “mən”lə başlayıb, “biz”lə qurtarır. Yazıçı təfəkkürü olmalıdır.

Fuad Babayev: Firuz müəllim, Elçin müəllimin dediyi yaza bilməyən adamın yazması fenomenini Siz də qəbul edirsinizmi?

Firuz Mustafa: Bəli.

Fuad Babayev: Yaza bilməyən adamların qələmə sarılmasını nə ilə izah etmək olar?

Firuz Mustafa: İcazənizlə, mən onun bir səbəbini deyim. Sovet vaxtı mənim iki bədii, iki də elmi kitabım çapdan çıxmışdı. Elmi kitaba yaxşı qonorar vermirdilər, amma bədii kitaba görə normal qanorar almışdım. Televiziyada da “İlğım” və “İdrak” verilişlərini aparırdım. Onlardan da qonorar alırdım. Bunlar indi nostalji hisslərdir. İndikilərin isə bir qismi mənim müşahidələrimə görə, kitablarını çantaya yığıb idarə-idarə satdırır. Bir qisminin də əlində saytlar var, orada çap etdirirlər. Bəzən hekayə adına elə şeylər çap edirlər ki, adamın gülməyi gəlir. Görürsən ki, həmin adamlarda obrazlı təfəkkür yoxdur. Adi təhkiyəçilikdir. Elə yazıçılarımız olub ki, çox geniş mütaliə ediblər. Amma geniş mütaliə hələ yaxşı yazmaq deyil. Mütaliədən başqa, həm də yazıçı təfəkkürü lazımdır.

Elçin Hüseynbəyli: Biz əlbəttə fitri istedadlardan danışmırıq. Elə adamlar var ki, təhsili yoxdur, amma fitri istedaddır. Onun təfəkkürü öz dilini idarə edir. Gertruda Stayn deyirdi ki, ədəbiyyat mübtəda və xəbərdən ibarət olmalıdır. Mənə elə gəlir ki, o demək istəyirdi ki, təfəkkürlə dil arasındakı məsafə qısa olmalıdır. Oxucu sənin düşüncəni anlamalıdır.

Firuz Mustafa: Bu, bir az mübahisəli fikirdir. Folknerin, Uillsin elə mürəkkəb romanları var ki…

Elçin Hüseynbəyli: O, elə onların əleyhinə çıxırdı. Mənim özümün yazıçı düşüncəm, təfəkkürüm ona uyğun gəldiyinə görə, bunu deyirəm. Tanınmış yazıçılardan biri mənə dedi ki, sənə heyrət edirəm. Sən sözə yuxarıdan aşağı baxırsan. Çox sərbəstsən. Dedi ki, onun özü sözə aşağıdan-yuxarı qorxa-qorxa baxır. Ancaq mən yenə də o fikirdəyəm ki, söz nə qədər müqəddəs olsa da, həm də xammaldır. Yazıçı da ondan necə lazımdırsa, istifadə etməlidir. “Neftçilər”dəki zeytunluğun arasında hər səhər gəzişirəm. Mən oradan bəlkə də 30 köşə yazısı yazmışam. Onların hamısı xırda hekayələrdir. Mənə deyirlər ki, o gün balaca bir hekayəmi oxuyublar, çox xoşlarına gəlib. Deyirəm ki, o hekayə deyil, köşə yazısıdır. İnsanın düşüncəsi hansı tərəfə gedirsə, publisistika da yazsa, hekayəyə oxşayacaq.

Firuz Mustafa: Əziz Nesinin də hekayə kimi köşə yazıları var.

Elçin Hüseynbəyli: Bayaq Firuz müəllimə sual verdiniz ki, niyə yazırlar? Anar müəllimin məşhur bir sözü var. Deyir ki, elə məmur, iş adamı var ki, vəzifəsi, pulu, malı, villası olsa da yazıçılıq edir, yaxud kiməsə yazı yazdırır. Çünki onlar yazıçının şöhrətini də qısqanırlar. Onu da yazıçının əlindən almaq istəyirlər. İkincisi də sovetlər dövründə bir yazıçı şöhrəti var idi. Camaat hələ də onun havasındadır. Elə bilirlər ki, kitab çıxaran kimi, yazıçı, ya şair deyən kimi hamı onları tanıyacaq. Azərbaycanın problemi odur ki, kitab satılmır. Firuz müəllim bir dəfə yaxşı demişdi ki, əgər deyirsinizsə ki, bizim pyeslər zəifdir və camaat teatra getmir, bəs Şekspirə baxmağa niyə getmirlər? İndi mən də təkrar edirəm, deyirsiniz ki, Elçin Hüseynbəylinin əsərləri zəif olmasaydı satılardı, bəs Nobel mükafatçısı Orxan Pamukun kitabları niyə satılmır?

Firuz Mustafa: Cavanların bir qismi şöhrət üçün yazır, bir qisminin də əllərində sayt var. Deyirlər, bir şey yaz gətir, çap edək. O da elə bilir ki, yazdığı hekayədir.

Fuad Babayev: Demək olarmı ki, Azərbaycan hekayəsinin mövcud durumu ortababdır?

Firuz Mustafa: Elə kəmşirin demək olar.

Elçin Hüseynbəyli: Qrafomanlar bütün dövrlərdə olub. Məsələn, 500 “Don Kixot”, “Leyli və Məcnun” yazılıb. Maraqlı bir fakt da deyim. 10 il “Ulduz” jurnalının, “Ədəbiyyat” qəzetinin baş redaktoru olmuşam. Hərdən köhnə “podşivka”ları götürüb, maraqlı hekayə oxuyurdum. Amma indi həmin müəllif yoxdur. Deməli, onun sadəcə olaraq bir atımlıq barıtı var imiş, gəldi, getdi.

Gündüz Nəsibov: Bəlkə gözləntiləri doğrulmadı?

Elçin Hüseynbəyli: Hər halda qonorar o vaxt yaxşı idi. Kitab satışı da yaxşı idi. Ona görə də düşünmürəm ki, gözlənti ilə bağlı ola bilər. Üç-beş adam küsə bilərdi. Mən sizə yüzlərlə imzadan danışıram. İndi çap olunmaq imkanları genişdir, müəyyən saytlar yaranıb, insanlara pul da verirlər. Ola bilsin ki, həmin saytlar da yaradıcı adamları ətrafına toplamaq marağındadır. Facebook çıxandan sonra hekayələrini qoyur, bir-birinə tərif də yağdırırlar. Düzdür, o uşaqların arasından da istedadlıları çıxır. Amma Facebook bir tərəfdən reklama xidmət etsə də, bir tərəfdən də qrafomaniya yaradır, Azərbaycan dilini məhv edir. Baxırsan ki, adam türk dili ilə Azərbaycan türkcəsini qarışdırır.

Fuad Babayev: Azərbaycan hekayəsinə teatr, kino, televiziyanın tələbatı varmı?

Firuz Mustafa: Ssenarilər böyük rəqabətdən keçməlidir. Mənim də ssenarilərim var. Bu yaxınlarda “Azərbaycan” jurnalında “Payız süvarisi” kino-povestim çıxıb. Amma bizdə bir çox hallarda əsərə yox, özünə sərf edən adama üstünlük verirlər. Mənim teatrlarda 30-40 pyesim səhnələşdirilib. Bəzən deyirlər ki, indi kimin əsərini səhnəyə qoyasan, pyes yazan var? Deyirəm ki, onda klassiklərin əsərlərini qoyun. Bu dəfə deyirlər ki, Azərbaycanda dramaturq yoxdur. Yaxşı onda rus, Avropa dramurqlarının əsərlərini qoyun. Məntiqi nəticə budur ki, demək, rejissor yoxdur. Yaxşı rejissor bir səhifəlik əsərdən yarım saatlıq, bir saatlıq yaxşı kino çəkə bilər. Bütün dünyada ədəbiyyat da rəqabət vasitəsidir. Ədəbiyyat strateji məsələdir. Bizdə “ingilis barmağı” ifadəsi var. İngilislərin birinci barmağı Şekspir idi. Şekspir dünyanın mədəniyyət və ədəbiyyat qapılarını ingilis barmağı ilə döydü. Orxan Pamuka görə İstanbula gələn turistlərin sayı dəfələrlə artıb. Bir qisim adam Azərbaycanı “Arşın mal alan”a görə tanıyır. Ədəbiyyat dövlətin böyük bir strategiyasına çevrilməlidir.

Elçin Hüseynbəyli: Azərbaycanda şirkət kino layihəsinə pul ayırsa da, bunu kimə satacağı bəlli deyil. Televiziyalar ona pul verməyəcək, ikinci bir tərəfdən də kinoprokat yoxdur. Bizim hekayə yox, oxucu problemimiz var. Onun köklü səbəblərindən biri, şübhəsiz ki, sosial şəbəkələrdir. İkincisi, millətin mentalitetindədir. Biz tacir xalqıq. Üçüncüsü, bizim oxu mədəniyyətimiz Avropadan ən azı 400 il geri qalır. 15-16-cı əsrdə Avropada məktəb, universitet yaranmışdı və kitab çıxırdı. Servanteslə Veqa Avropa jurnallarının səhifələrində atışırdılar, söz polemikasına girişmişdilər. Bəs həmin vaxt Azərbaycan, Səfəvilər nə gündə idi? Bircə Şah Abbas Venesiyadan çap maşını gətirdi, onu da bəyənmədilər.

Firuz Mustafa: Ətrafımıza baxaq, televiziyalar, qəzetlər, saytlar bu əsərləri – hekayə, roman, pyesləri təbliğ edirlərmi? Sovet dövründə ədəbi-dram verilişləri anlayışı var idi. Nahid Hacızadə, Mailə Muradxanlı kimi simalar vardı. İndi belə baş redaksiyalar mövcuddurmu, yaxud orada hansı əsərlərə baxırlar? Səviyyəsiz seriallar çəkirlər. Elçin müəllimin oxu mədəniyyəti ilə bağlı söylədikləri ilə mən də razıyam. Amma bunları tərpədə biləcək stimullar da olmalıdır. Bütün dünyada müxtəlif mükafatlar qran-prilər mövcuddur. Bizdə bunlar yoxdur.

Fuad Babayev: Amma “Qızıl kəlmə”, Mahmud Qaşqari mükafatları və s. var axı.

Firuz Mustafa: “Qızıl kəlmə” dövlətin himayəsi altındadır. Söhbət yalnız dövlətdən getmir.

Fuad Babayev: Yəni deyirsiniz ki, ispandilli ədəbiyyatda Servantes mükafatı, fransızdilli ədəbiyyatda Qonkur qardaşları mükafatı var, bizdə də olsun.

Elçin Hüseynbəyli: Sizə bir sirr açım. Mən Yusif Vəzir mükafatı təsis etmək fikrindəyəm. Mən həm də Azərbaycan Yazarlar Klubunu sədriyəm. Bu mükafatın maliyyə dəstəyi, obyektivliyini təmin etmək üçün obyektiv və heç kimin tanımadığı münsiflər heyəti olmalıdır. Parametrləri müəyyənləşdirilməlidir. Tutaq ki, vətənpərvərdir, repressiya qurbanı olub, Azərbaycan tarixini, ədəbiyyatını, folklorunu tədqiq edib, ciddi romanlar müəllifidir və s. Yazıçılar Birliyinin də mükafatları var. Amma maliyyə imkanları aşağı olduğuna görə, bu mükafatları vermirlər. Yalnız “Nəsimi” mükafatını o vaxt İsa Hüseynova verdilər.

Firuz Mustafa: Çox vaxt mükafatlar yalnız bir vərəqdən ibarət olur.

Elçin Hüseynbəyli: Ancaq Rusiyada çox böyük mükafatlar var. Mən bilən dövlət mükafatı onlarda əvvəllər 385 min dollar idi. Bu, çox böyük məbləğdir. Adi mükafatlar var ki, 25-50 min dollar verilir. Bizdə də iki ildən bir verilən dövlət mükafatı var. Amma mükafatların həm sayı artmalı, həm də onlara dəstək verən təşkilatlar olmalıdır.

Fuad Babayev: Deməli, problem tək oxucu məsələsi ilə bağlı deyil.

Elçin Hüseynbəyli: Stimul olmalıdır. Amma ən əsası oxucudur. Bir dəfə Vilnüsdə səfərdə olanda Yazıçılar Birliyinin rəhbəri ilə görüşdə o dedi ki, yazıçıları müxtəlif cür qiymətləndirirlər. Məsələn, nəşriyyatlara qrantlar ayrılır. Sorğu və monitorinq əsasında müəyyənləşdirirlər ki, hansı nəşriyyat filan müəllifin əsərini daha sərfəli, poliqrafik, daha ucuz və müəllifə qonorar verməklə çap edə bilər. Bununla belə, Estoniyaya həsəd aparırlar. Estoniyada milli kitabxananın oxucuları arasında sorğuya əsasən seçilən müəllifə qrant ayırırlar. O da öz seçdiyi nəşriyyatda kitabını çap etdirir. O ki, qaldı Buker və Nobel mükafatlarına, bunlar üçün pul, vəsait lazımdır. Əsər xarici dillərə peşəkar səviyyədə tərcümə olunmalıdır. Azərbaycanda isə yalnız rus dilinə peşəkar səviyyədə tərcümə etdirmək mümkündür. İngilis və alman dilinə tərcümə etdirmək üçün həmin dilin daşıyıcısı olan peşəkar redaktor lazımdır. Türklər bəyəndikləri müəlliflərin xarici dilə tərcümə olunması üçün pul ayırır, onun əsərlərini tərcümə və təbliğ edirlər. Bunu gürcülər də yüksək səviyyədə edirlər. Bizdə isə Tərcümə Mərkəzi olsa da, prosesin özü yoxdur. Həm də insanların bir-birinə inamsızlığı var.

Gündüz Nəsibov: Mən Elçin müəllim, Sizin bir müsahibəsini oxumuşdum. Orada deyilirdi ki, Türkiyəli naşirlər bizim yazıçılarımızın əsərlərini çap etmək istəmirlər. Çünki vaxtilə imkanlı adamlar pul verib əsərlərini çap etdiriblər və indi həmin kitablar ambarlarda yığılıb, qalıb, heç kim onları alıb oxumaq istəmir. Sizə elə gəlmir ki, bu problem bizim oxucular üçün də keçərlidir? Oxucu kitab mağazasına girir, maraqlı adı olan müəllifin, orijinal adlı kitabını oxuyur və başa düşür ki, içindəki tam cəfəngiyyatdır. Beləcə qərar verir ki, indiki yazıçılar hamısı eyni səviyyədədir və kitab mağazalarından üz döndərir.

Elçin Hüseynbəyli: Ona görə oxucunun üstünə yıxıram ki, oxucu pul verib, kitab alıb oxumaq istəmir.

Fariz Mustafa: Heç pulsuz versən də oxumur.

Elçin Hüseynbəyli: Bəzən gəlib mənim hansısa kitabımı oxumaq istədiklərini bildirirlər. Almaq istəmir, məcbur olub, imzalayıb özün verirsən. Yalnız hansısa məktəbdə keçirilən tədbirlər çərçivəsində şagirdlərin kitablarımı aldıqlarını görmüşəm. İnsanlar kitaba pul vermək istəmirlər. Bu dəqiqə ən çox haqqı mənimsənilən insanlar yazıçılar və şairlərdir. Mədəniyyət Nazirliyi yeganə qurumdur ki, dəstək vermək üçün az da olsa, kitablarımızdan alır. Ancaq istərdik ki, daha çox alsınlar.

Fuad Babayev: Türkiyə dil və mədəniyyət yaxınlığı baxımından bizim üçün ən münbit start meydançası ola bilərdi. Bizim hekayələrimizin dünya arenasına çıxarılması üçün tərcümə problemindən başqa nələr əngəlləyir?

Elçin Hüseynbəyli: Əsərin xarici dilə tərcüməsi və çap edilməsi hələ əsas deyil. Onun PR-ını aparmalısan. Əsərin çap olunduğu xarici ölkənin ədəbiyyat saytlarında və qəzetlərində məqalələr dərc olunmalıdır. Bunlar hamısı vəsait tələb edir. Bizim dünyaya iki çıxışımız var – biri Rusiyadan, biri də Türkiyədən. Bu ölkələrdəki nəşriyyatlar xariclə də işləyirlər və müəllifi onlara təqdim edirlər. Türkiyədə belə bir nəşriyyat “Can yayımları”dır. Onların dünyanın aparıcı nəşriyyatları ilə yaradıcılıq əlaqələri var. Mənim Türkiyədə hekayələrimi türkcəyə uyğunlaşdıran dedi ki, bu hekayələrlə dünya miqyasına “Can yayımları”nın xətti ilə çıxmaq olar. Biz hekayələri həmin nəriyyata göndərdik, amma oradan dedilər ki, onlar Azərbaycan yazıçılarının əsərlərini çap etmirlər. Digər nəşriyyata – “Ötkən”ə müraciət etdik. Oradan da rəsmi bildirdilər ki, postsovet ölkələrindən olan yazıçıların, özəl olaraq da Azərbaycandan olan yazıçıların əsərlərini çap etmirlər. Çünki azərbaycanlı yazarların əsərləri Türkiyədə satılmır. Düzdür, 1960-cı illərdən tanıdıqları Anar, Elçin, Bəxtiyar Vahabzadəni çap edirlər. Həm də Türkiyənin özünün düzəni var. Onlar daha çox öz yazıçılarına üstünlük verirlər.

Firuz Mustafa: Mən də Türkiyədə olanda bu məsələ ilə maraqlandım. Türkiyədə bizim yazıçılar daha çox öz pulları hesabına kitab çap etdirirlər.

Elçin Hüseynbəyli: Mən Tiflisdə bir tanınmış xarici mütəxəssisin çıxışına qulaq asmışdım. O, deyirdi ki, nəşriyyatın iki növü var: çapçı və nəşriyyat. Çapçı sənin pulunu alır və heç bir müqavilə bağlamadan kitabını çap edir və sənə təhvil verir ki, harada istəsən, sata bilərsən. Amma nəşriyyat müəllifin əsərini bəyənirsə, onunla müqavilə bağlayır, kitabı nəşr edir, onun reklamı ilə məşğul olur, satır və müəllifə çatacaq qonorarı ödəyir. “Can yayınları” və “Ötkən” nəşriyyatdır. Bizim əksər kitablarımız isə hətta Türkiyədə belə çapçılarda çıxır. Türkiyədə də tanınmaq üçün özün reklam və PR işini qurmalısan.

Fuad Babayev: Azərbaycan hekayəsinin durumunu yaxşılaşdırmaq üçün hansı tədbirlərin görülməsi realdır?

Elçin Hüseynbəyli: Azərbaycan hekayəsinin mövcud durumu yaxşıdır. Oxucu fəallığını mənfi 3 götürmək olar. Ədəbi prosesi isə 3 civarında qiymətləndirmək mümkündür. Həmin prosesin lokomotivi isə yazıçıdır. İndi bütün “Araz” marketlərində AYB kitab-ın stendlərinin qoyulması haqqında memorandum imzalanıb. Mən də neçə il idi ki, bunun davasını edirdim. Kartof alan kitab da almalıdır. Amma bunun üçün kitabın reklamı da lazımdır. Bütün bu məsələləri yoluna qoymaq üçün prosesin özünü sağlamlaşdırmaq lazımdır. Məsələn, həmin stend əlavə dəyər vergisindən azad edilməlidir. Axı biz oxucunun kitaba maraq göstərməsini istəyirik. Həm də naşir də pul qazanmalıdır. Bütün bunlar kompleks şəkildə işlənilməlidir. Nəşriyyat və yayımın maraqlara qorunmalıdır, oxucular kitaba maraq göstərəndən sonra yazıçıların qonorarında da artım ola bilər. Baxın, siz indi diskussiya açmısınız. Diskussiyalar Azərbaycan televiziyasında da olmalıdır. Niyə etmirlər? Deyirlər ki, bu, reytinq gətirmir. Axı bu diskussiyalara 4-5 faiz adam baxırsa, bu bəsdir. Onlar da ətrafdakılara təsir göstərəcəklər.

Firuz Mustafa: Madam ki, Azərbaycan hekayəsinin bu günkü durumu və gələcək taleyi haqqında danışırıq, mən də öz təkliflərimi deyim. Müxtəlif şirkətlərin Azərbaycan hekayələri antologiyası buraxmaları üçün həvəsləndirilməlidir. Həmin hekayələrin xarici dillərə tərcüməsi təşkil olunmalıdır. Bizdə Tərcümə Mərkəzi var. Hekayə qiraəti olmalıdır. Vaxtilə radioda belə verilişlər var idi.

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az

Material ilk dəfə 4 noyabr 2016-cı ildə dərc edilib

HƏMÇİNİN OXU:

Firuz Mustafa – At günü

Elçin Hüseynbəyli – Kəndə gün çıxanda qayıdacağıq