XIX əs­rin əv­vəl­lə­rin­də er­mə­ni­lə­rin Cə­nu­bi Qaf­qa­za, Azər­bay­ca­na küt­lə­vi kö­çü­rül­mə­si Ru­si­ya­nın Ru­si­ya-İran mü­ha­ri­bə­lə­rin­də qə­lə­bə­si nə­ti­cə­sin­də müm­kün ol­du. Əl­bət­tə, er­mə­ni­lə­ri Qaf­qaz­da yer­ləş­dir­mək, on­la­rı öz hi­ma­yəsi atına almaq si­ya­sə­ti I Pyotr tə­rə­fin­dən baş­la­mış­dı və son­ra­lar di­gər Ru­si­ya çar­la­rı da bu­nu da­vam et­dir­miş­di­lər.

 

Rusiya ilə İran ara­sın­da ge­dən iki sa­va­şın so­nun­da im­za­lan­mış Gülüstan (12 oktyabr 1813-cü il) və Türkmənçay (10 fev­ral 1828-ci il) mü­qa­vi­lə­lə­ri də Azər­bay­can xal­qı­nın ta­ri­xi­nə və ta­le­yi­nə fa­ciə­li, müd­hiş mö­hü­rü­nü vur­du. Azər­bay­ca­nın qu­ze­yi­nin rus­lar tə­rə­fin­dən iki yü­zil­lik iş­ğa­lı­ və er­mə­ni­lə­rin küt­lə­vi və in­ten­siv şə­kil­də bu tor­paq­lar­da məs­kun­laş­ma­sı ilə xalqımızın mə­də­niy­yə­ti­nə qar­şı tə­ca­vü­zün, mə­də­ni-mə­nə­vi ter­ro­run ta­ri­xi baş­la­dı.

 

Türkmənçay sülh mü­qa­vi­lə­si­nin şərtlərinə uy­ğun ola­raq, İran­da ya­şa­yan er­mə­ni­lə­rə sər­bəst su­rət­də Ru­si­ya əra­zi­si­nə (Azər­bay­ca­na) keç­mək hü­qu­qu ve­ri­lir­di. Bu­nun­la da əs­lin­də er­mə­ni­lə­rin Azər­bay­can əra­zi­lə­ri­nə köç­mə­si üçün zə­min ya­ra­dı­lır­dı. Tür­ki­yə­dən, İran­dan er­mə­ni­lər Azər­bay­can tor­paq­la­rı­na kö­çü­rül­dü və əsa­sən Nax­çı­van, İrə­van və Qa­ra­bağ xan­lıq­la­rı­nın əra­zi­sin­də yer­ləş­di­ril­di.

 

Er­mə­ni­lə­rin Azər­bay­can tor­paq­la­rı­na küt­lə­vi axı­nı, kö­çü­rül­mə­si və məs­kun­laş­ma­sı­nı rus şai­ri, pub­li­sis­ti və ic­ti­mai xa­di­mi V.L.Ve­liç­ko­nun qeydləri də təs­diq edir: “Pas­ke­vi­çin döv­rün­də er­mə­ni­lə­ri də­vət et­mək üçün pol­kov­nik La­za­rev İra­na gön­də­ril­miş­di. O, er­mə­ni ke­şiş­lə­ri­nə İra­na köç­mə­yi bu­yur­muş və bir kil­sə­yə mən­sub olan din­dar­la­rın ha­mı­sı on­la­rın da­lın­ca gəl­miş­di. Andri­ano­pol sül­hü­nə gö­rə biz 100.000-dən ar­tıq Tür­ki­yə er­mə­ni­si qə­bul et­mi­şik. Tək­cə Ər­zu­rum­dan ar­xi­ye­pis­kop Ka­ra­pet tə­rə­fin­dən 70.000-ə qə­dər er­mə­ni gə­ti­ril­miş­dir” (10, s.61). Bu­nu ekstremist er­mə­ni ya­za­rı Zo­ri Ba­la­yan “Ocaq” ad­lı ki­ta­bın­da da eti­raf edir: “1828-ci il­də məş­hur Türk­mən­çay mü­qa­vi­lə­si ol­ma­say­dı, bu gün müa­sir kənd və şə­hər­lə­rə çev­ri­lən, yüz­lər­lə ye­ni ya­ra­dı­lan er­mə­ni ocaq­la­rı ol­ma­ya­caq­dı… Tək­cə son onil­lik­də (60-70-ci il­lər­də) Və­tə­nə iki yüz min­dən çox er­mə­ni kö­çü­rül­müş­dür” (9, s.10).
Xalq ya­zı­çı­sı Anarın mə­qa­lələrinin birində oxuyuruq: “Ta­rix­çi İq­rar Əli­yev “Dağ­lıq Qa­ra­bağ: ta­rix, faktlar, ha­di­sə­lər” ki­ta­bın­da ya­zır: “Yal­nız o il­lər­də Qaf­qa­za, əsa­sən Qa­ra­ba­ğa ən dü­rüst he­sab­la­ma­la­ra gö­rə 130 min ermə­ni kö­çü­rül­dü. Baş­qa məlumatlara gö­rə isə kö­çü­rü­lən­lə­rin sa­yı 200 min­dən ar­tıq­dır”.

 

Dra­ma­turq və dip­lo­mat A.S.Qri­bo­ye­dov da bu­na bən­zər hə­yə­can qal­dır­mış­dı: “Er­mə­ni­lər bö­yük his­sə­lər­lə mü­səl­man­la­rın mül­kə­dar tor­paq­la­rı­na yer­ləş­di­ril­di­lər”. Kö­çü­rü­lən­lər Qri­bo­ye­do­vun ifa­də­si­nə gö­rə, “əsas­lı na­ra­zı­lıq­la­rı­nı bil­di­rən mü­səl­man­la­rı sı­xış­dı­rır­lar” (1).
Be­lə­lik­lə, küt­lə­vi kö­çü­rül­mə­lər nə­ti­cə­sin­də yer­li əha­li – türklər (“yersiz gəl­di-yer­li çıx­” mə­sə­li) öz yurd-yu­va­la­rın­dan təd­ri­cən sı­xış­dı­rı­lıb çı­xa­rıl­dı, Azər­bay­can (İrə­van və Qa­ra­bağ) xan­lıq­la­rı­nın tor­paq­la­rı gəl­mə er­mə­ni­lə­rin məs­kə­ni­nə, “və­tə­ni­nə” çev­ril­di.

 

F.Va­le­hoğ­lu Tif­lis ar­xiv­lə­rin­də apar­dı­ğı ax­ta­rış­la­ra əsas­la­na­raq ya­zır ki, Gü­lüs­tan mü­qa­vi­lə­sin­dən son­ra, yə­ni Qa­ra­bağ əra­zi­si Ru­si­ya im­pe­ri­ya­sı­nın nə­za­rə­ti al­tı­na keç­di­yi an­dan er­mə­ni­lər rus hi­ma­yə­dar­la­rı­nın dəs­tə­yi ilə ora­da­kı yer­li türklərin sı­xış­dı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də çə­kin­mə­dən aq­res­siv fəa­liy­yət yü­rüt­mə­yə baş­la­dı­lar. Bu iş­də Qaf­qaz ca­ni­şi­ni olan Yer­mo­lo­vun sağ əli, Qa­ra­bağ, Şir­van və Şə­ki əya­lət­lə­ri­nin ida­rə­çi­si və­zi­fə­si­ni da­şı­yan er­mə­ni əsil­li ge­ne­ral kn­yaz Va­le­rian Mə­də­tov mü­hüm rol oy­na­mış­dır. V.Mə­də­to­vun ölü­mün­dən son­ra­kı 1830-31-ci il­lə­rə aid olan “Mə­də­tov tə­rə­fin­dən tor­paq­la­rın və kəndlilərin mə­nim­sə­nil­mə­si” (“Pris­voe­nie Ma­da­to­vım ze­melğ i krestğən”) baş­­lıq­lı ar­xiv sə­nə­din­dən kn­yaz Mə­də­to­vun İra­na qaç­mış şir­van­lı Mus­ta­fa xa­nın mül­kü­nü mə­nim­sə­mə­si ba­rə­də pra­por­şik Məm­məd Əmir Əlioğ­lu­nun mə­lu­ma­tı, elə­cə də Meh­di­qu­lu xan Qa­ra­bağ­lı­nın onun İra­na qaç­ma­sı­nın sə­bəb­ka­rı­nın kn­yaz Mə­də­to­vun ol­du­ğu ba­rə­də şi­ka­yət mək­tu­bu­na dair bil­gi ve­ri­lir. Onu da qeyd edək ki, məhz Yer­mo­lo­vun ca­ni­şin­li­yi döv­rün­də, 1819-cu il­də Meh­di­qu­lu xan öz tor­paq­la­rı­nı Mə­də­to­va hə­diy­yə et­mə­yə məc­bur ol­muş­du (2, s.212).

 

1877-78-ci il Ru­si­ya-Os­man­lı mü­ha­ri­bə­si nə­ti­cə­sin­də bağ­lan­mış San-Ste­fa­no mü­qa­vi­lə­si ye­ni­dən gün­də­mə uy­dur­ma “er­mə­ni mə­sə­lə­si”ni gə­tir­di. Er­mə­ni­lər 1878-ci il Ber­lin konqresində Ru­si­ya ilə Qərb döv­lət­lə­ri ara­sın­da bağ­lan­mış mü­qa­vi­lə­nin 61-ci mad­də­sin­dən ba­ca­rıq­la is­ti­fa­də et­di­lər. “Bö­yük Er­mə­nis­tan” xül­ya­sı föv­qəl­döv­lət­lə­rin əlin­də Tür­ki­yə­yə qar­şı güc­lü ideo­lo­ji təx­ri­bat si­la­hı­na çev­ril­di.

 

Ta­ri­xi­mi­zin bu fa­ciə­li, ağ­rı­lı, qı­sa, ki­çik bir sal­na­mə­si bö­yük it­ki­lə­ri­mi­zin və qur­ban­la­rı­mı­zın tam miq­ya­sı­nı gös­tər­mə­sə də, ümu­mi mən­zə­rə­si­ni tə­səv­vür et­mə­yə im­kan ve­rir. Bir də təəs­süf­lən­di­ri­ci hal odur ki, er­mə­ni­lər­dən fərqli ola­raq, biz bu ta­ri­xi hə­qi­qət­lər­dən əks təb­li­ğa­tı­mız­da vax­tın­da ye­tə­rin­cə is­ti­fa­də edə bil­mə­dik.

 

1905-1907-ci il­lər­də Ru­si­ya­da ge­dən in­qi­la­bi si­tua­si­ya­dan da er­mə­ni­lər ki­fa­yət qə­dər “sə­mə­rə­li” ya­rar­lan­dı­lar. Si­lah­lı er­mə­ni dəs­tə­lə­ri Ba­kı, Şu­şa, Zən­gə­zur, İrə­van, Or­du­bad, Nax­çı­van, Üç­kil­sə, Ca­van­şir, Qa­zax və baş­qa böl­gə­lə­ri­miz­də qət­liam­lar tö­rə­dib, in­san­la­rı­mı­zı yurd-yu­va­la­rın­dan qo­vub çıxartdılar.

 

1905-1906-cı il­lər­də er­mə­ni­lər fit­nə-fə­sad və ni­faq ilə, rus dip­lo­ma­tı V.Mayev­ski­nin tə­bi­ri ilə de­sək, “er­mə­ni mə­sə­lə­si”nin bir mər­hə­lə­si­ni hə­ya­ta ke­çir­mə­yə mü­vəf­fəq ol­du­lar (11, s.90-93). Be­lə ki, yüz­lər­lə türk ya­şa­yış mən­tə­qə­si­ni ələ ke­çi­rib məs­kun­laş­dı­lar, tə­qib­lər, qət­liam­lar və qır­ğın­lar yo­lu ilə hə­min əra­zi­lər­də azər­bay­can­lı­la­rın sa­yı­nın azal­ma­sı­na nail ol­du­lar. Təəs­süf ol­sun ki, so­vet dö­nə­min­də ta­ri­xi qay­naq­lar, ar­xiv­lər açıl­ma­dı­ğın­dan biz hə­qi­qət­lə­ri­mi­zi dün­ya­ya gös­tə­rə bil­mə­dik. La­kin bu qan­lı fa­ciə­lə­ri təs­diq­lə­yən faktlar, şa­hid mə­lu­mat­la­rı gör­kəm­li ya­zı­çı M.S.Or­du­ba­di­nin “Qan­lı il­lər” (7, s.120), şair, mu­si­qi­şü­nas M.M.Nəv­va­bın “1905-1906-cı il­lər­də er­mə­ni-mü­səl­man mü­ha­ri­bə­si” (6, s.128) bə­dii-pub­li­sist əsər­lə­rin­də öz ək­si­ni ta­pıb­dır.

 

“Ma­hiy­yə­ti ya­lan və sax­ta­kar­lıq, qəsd və fit­nə­kar­lıq­dan iba­rət bəd­nam “er­mə­ni mə­sə­lə­si” XVIII əsrdən ayaq tu­ta­raq ye­ri­miş, nə­ti­cə eti­ba­ri­lə ulu Qaf­qaz oca­ğın­da bir (zi­na) Er­mə­nis­tan döv­lə­ti ya­ra­dıl­mış və onun hü­dud­la­rı get-ge­də ge­niş­lən­di­ril­mək­lə da­vam et­miş­dir. Ne­cə de­yər­lər, Azər­bay­can­dan qo­pa­rı­lan yağ­lı ti­kə­lər lüm-lüm udul­duq­ca iş­tah da artmış, ye­ni qur­ban­lar tə­ləb olun­muş­dur” (4, s.207).

 

Er­mə­ni­lər bol­şe­vizm bay­ra­ğı al­tın­da mas­ka­la­na­raq, 1917-ci il­də də öz məkrli plan­la­rı­nı hə­ya­ta ke­çir­mə­yə ma­cal tap­dı­lar. Əsa­sən er­mə­ni­lər­dən iba­rət Ba­kı kom­mu­na­sı, baş­da S.Şaum­yan ol­maq­la 1918-ci ilin mar­tın­dan baş­la­ya­raq, bü­tün Ba­kı qu­ber­ni­ya­sın­da ya­şa­yan türklərin çı­xa­rıl­ma­sı ki­mi ci­na­yət­kar pla­nın ger­çək­ləş­di­ril­mə­si­nə baş­la­dı.

 

1918-ci il Ba­kı, Şa­ma­xı, Qu­ba soy­qı­rım­la­rı Azər­bay­can xal­qı­nın yad­da­şın­da et­nik trav­ma ki­mi qal­maq­da­dır. Hə­min qan­lı gün­lə­rin vəh­şə­ti­ni Mir­zə Ba­la Məm­məd­za­də be­lə xa­tır­la­yır: “31 mart 1918-ci sə­nə. Bu gün… Ba­kı­mız­da qan­lar axı­dıl­mış, ev­lər ta­lan­mış, ana-ba­cı­la­rı­mız əsir edil­miş. Bu gün Ba­kı əh­li kən­di yur­dun­da qət­lia­ma, əsa­rə­tə və məh­ku­miy­yə­tə qal­mış­dır. Bu gün Ba­kı­nın ət­ra­fın­dan axan neft çeş­mə­lə­ri qan çeş­mə­lə­ri­nə mə­bəd­dəl ol­muş­dur. Bu gün Ba­kı sa­hi­li­ni yu­yan Quz­ğun də­niz qan də­ni­zi­nə çev­ril­miş­dir. Bu gün şaum­yan­lar, suxartsyevlər… oyan­mış türk mən­li­yi­ni öl­dür­mək üçün daş­nak qüv­və­lə­ri­nə mü­ra­ciə­tən unu­dul­ma­ya­caq qan­lı gün­lər vü­cu­də gə­tir­miş­di­lər” (8, s.54). Tək­cə türk ol­du­ğu­na gö­rə min­lər­lə dinc Azər­bay­can in­sa­nı məhv edil­di, ev­lə­ri yan­dı­rıl­dı. Bu za­man mil­li me­mar­lıq abi­də­lə­ri, mək­təb­lər, xəs­tə­xa­na­lar, məs­cid­lər və di­gər ti­ki­li­lər er­mə­ni vəh­şə­tin­dən qur­tu­la bil­mə­di.

 

Ön­cə çar Ru­si­ya­sı­nın xe­yir-dua­sı ilə baş­la­yan, son­ra so­vet-bol­şe­vik Ru­si­ya­sı­nın hi­ma­yə­si al­tın­da da­vam et­di­ri­lən, Azər­bay­can xal­qı­na qar­şı baş­la­nan et­nik tə­miz­lə­mə və soy­qı­rım si­ya­sə­ti 1918-ci il­də er­mə­ni döv­lə­ti­nin ya­ra­dıl­ma­sı ilə ilk bəh­rə­si­ni ver­di, ne­cə de­yər­lər, mi­ni­mum öh­də­lik ye­ri­nə ye­ti­ril­di. Hə­lə o za­man M.B.Məm­məd­za­də bu məkrli si­ya­sə­tin şi­mal­dan gə­ldi­yi­ni ya­zır­dı: “Biz hə­mi­şə gör­mü­şük: və­tə­ni­miz şi­mal təh­lü­kə­si­nə mə­ruz qa­lar­kən er­mə­ni eh­ti­ra­sı baş­la­yır” (3).

 

Er­mə­ni­lər Qa­ra­bağ­da, Nax­çı­van­da id­dia­la­rın­dan əl çək­mə­di­lər. O za­man Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti par­la­men­ti­nin səd­ri və­zi­fə­si­ni ye­ri­nə ye­ti­rən Ə.M.Top­çu­ba­şov er­mə­ni­lə­rin Qa­ra­bağ­la bağ­lı heç bir əsa­sı ol­ma­yan id­dia­sı ilə əla­qə­dar ola­raq bil­di­rir­di: “Er­mə­ni­lə­rin or­ta­ya at­dıq­la­rı Qa­ra­bağ mə­sə­lə­si 5, ya 10 kənd mə­sə­lə­si de­yil. Mü­ba­hi­sə bü­töv 4 san­caq – Şu­şa, Ca­van­şir, Cəb­ra­yıl və Zən­gə­zur üs­tün­də­dir. Bu elə bir xan­lı­ğın əra­zi­si­dir, bu­ra­da er­mə­ni və mü­səl­man­la­rın sa­yı bə­ra­bər ol­ma­sa da, hər hal­da er­mə­ni­lə­rin müt­ləq çox­lu­ğu ba­rə­də da­nış­ma­ğa əsas yox­dur, özü də on­lar bu­ra­nın yer­li əha­li­si de­yil­di­lər, Ru­si­ya ilə mü­ha­ri­bə­dən son­ra bu­ra­ya kö­çən­lər­dir… Nə­ha­yət, Qa­ra­ba­ğın özün­də er­mə­ni­lər yığ­cam hal­da ya­şa­mır­lar, mü­səl­man­la­ra qar­şı məs­kun­dur­lar” (5, s.49).

 

M.S.Or­du­ba­di “Qan­lı il­lər”də hə­min er­mə­ni-rus iş bir­li­yi­nin sə­bəb­lə­ri­ni be­lə sə­ciy­yə­lən­di­rir­di: “Bi­rin­ci sə­bəb, Er­mə­ni Daş­nak­sut­yun ko­mi­tə­si­nin müs­tə­bid bir ida­rə üsu­lu­nu təş­kil et­di­yi­dir ki, Qaf­qaz­da bir sı­ra qan­lı teat­ro­lar oy­nan­dı… 2-ci sə­bəb, mə­həl­li hö­ku­mət mə­mur­la­rı­nın mü­ha­ri­bə za­man­la­rın­da eti­na­sız­lı­ğı, er­mə­ni­lə­rin ter­ror­la­rı qor­xu­sun­dan bir tə­rə­fi əl­də sax­la­yıb, di­gər tə­rə­fə növ­bə­növ vic­dan­sız­lıq­lar et­mə­lə­ri­dir… 3-cü sə­bəb və iğ­ti­şa­ra gəl­dik­də mü­səl­man­la­rın elmsizliyi və müa­sir iş­lər­dən bi­xə­bər ol­ma­la­rı­dır… 4-cü sə­bə­bə gəl­dik­də er­mə­ni­lə­rin bu av­to­no­mi­ya – ida­rə mux­ta­riy­yə­ti hə­və­sin­də ol­ma­la­rı­dır. Bu sə­bə­biy­yə­ti is­bat üçün qə­lə­mə bir o qə­dər güc sərf et­mək la­zım de­yil. Zi­ra, er­mə­ni­lə­rin hər ay Lon­do­na, Pa­ri­sə, Ame­ri­ka­ya qa­çıb ər­zi-hal et­mə­lə­ri bun­la­ra ka­mil bir sü­but­dur…” (7, s.8-11).

 

İ.Sta­li­nin im­za­la­dı­ğı SS­Rİ Na­zir­lər So­ve­ti­nin 23 de­kabr 1947-ci il və 10 mart 1948-ci il ta­rix­li “Er­mə­nis­tan SSR-də­ki kol­xoz­çu­la­rın və di­gər Azər­bay­can əha­li­si­nin Azər­bay­can SSR-nin Kür-Araz ova­lı­ğı­na kö­çü­rül­mə­si haq­qın­da” qə­ra­rı so­vet ha­ki­miy­yə­ti­nin Azər­bay­can xal­qı­na qar­şı növ­bə­ti ci­na­yə­ti idi. 1948-1953-cü il­lər­də məhz so­vet ha­ki­miy­yə­ti azər­bay­can­lı­la­rı də­də-ba­ba tor­paq­la­rın­dan de­por­ta­si­ya et­di, bu­nun­la da Er­mə­nis­tan SSR-də er­mə­ni­lə­rin mo­noet­nos ol­ma­sı­na şə­rait ya­ra­dıl­dı.

 

1988-ci il­dən Dağ­lıq Qa­ra­bağ­da baş­la­nan, in­di də da­vam edən er­mə­ni tə­ca­vü­zü nə­tə­cə­sin­də 1 mil­yo­na ya­xın soy­da­şı­mız ye­rin­dən-yur­dun­dan di­dər­gin düş­dü. 1990-cı il yan­va­rın 20-də Ba­kı­da, 1992-ci il fev­ra­lın 26-27-də Xo­ca­lı­da tö­rə­di­lən qır­ğın­lar iki ­yüz il ön­cə baş­la­mış mil­li fə­la­kə­tin və soy­qı­rı­mın da­va­mı ol­du.

 

“Er­mə­nis­tan iş­ğal­çı mü­ha­ri­bə nə­ti­cə­sin­də Azər­bay­ca­nın 360 km-lik sər­hə­di­ni poz­muş, Fü­zu­li ra­yo­nun­da­kı Ho­ra­diz qə­sə­bə­sin­dən Zən­gi­la­na­dək 198 km Azər­bay­can-İran sər­həd­i­ni nə­za­rət al­tı­na al­mış­dır. Er­mə­ni iş­ğa­lı nə­ti­cə­sin­də Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın 57 ya­şa­yış mən­tə­qə­sin­də ya­şa­yan 50 mi­nə­dək azər­bay­can­lı öz yurdlarından qo­vu­lub çı­xa­rıl­mış­dır. Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın ət­ra­fın­da isə 7 ra­yon iş­ğal edil­miş­dir. Er­mə­ni iş­ğal­la­rı Er­mə­nis­tan­dan, Dağ­lıq Qa­ra­bağ və onun ət­ra­fın­da­kı ra­yon­lar­dan bir mil­yo­na­dək Azər­bay­can tür­kü­nü di­dər­gin sal­mış, qaç­qın və məc­bu­ri köç­kü­nə çe­vir­miş­lər. İş­ğal­çı Er­mə­nis­tan mü­ha­ri­bə­nin ge­di­şin­də 890 şə­hər, kənd və qə­sə­bə­ni, 102 min ya­şa­yış evi­ni, 7 min ic­ti­mai bi­na­nı, 693 ümum­təh­sil mək­tə­bi­ni, 695 sə­hiy­yə oca­ğı­nı, 800 km uzun­lu­ğun­da av­to­mo­bil yol­la­rı­nı, 160 kör­pü­nü, 2300 kilometrlik su kə­mə­ri­ni, 156 min h. əkin sa­hə­si­ni, 464 ta­ri­xi abi­də və mu­zey­lə­ri zəbt et­miş, yan­dır­mış, da­ğıt­mış­dır” (12).

 

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın pre­zi­den­ti­nin 1998-ci il 26 mart ta­rix­li fər­ma­nı ilə 31 mart azər­bay­can­lı­la­rın soy­qı­rı­mı gü­nü ki­mi elan edil­di.

 

Ni­gar SULTANLI

http://www.medenihayat.com