Tarixçi Aqil Şahmuradov və jurnalist Mürtəza Bünyadlı ilə Azərbaycan tarixinin mediamızda populyarlaşdırılması ilə bağlı problemlərdən danışdıq.

Fuad Babayev: Azərbaycan tarixinin populyarlaşdırılması işində media ilə tarixçilərin iş birliyi necə olmalıdır? Bu sahədə gözləntilər və problemlər nədən ibarətdir? Aqil müəllim, Azərbaycan mediasında, eləcə də sosial şəbəkədə bir tarixçi kimi Sizi qane edən, sizin tələblərinizə cavab verən yazılara, sujetlərə, materiallara nə qədər rast gəlirsiniz?

Aqil Şahmuradov: Bu suala birmənalı ya hə, ya da yox demək mümkün deyil. Təbii ki, özünə hörmət edən, normal kollektivi olan, məsələlərə sistemli yanaşmağı bacaran media nümayəndələri var. Nümunə olaraq deyə bilərəm ki, Mədəniyyət kanalında maarifləndirici verilişlərə rast gəlirəm. Amma konkret olaraq Azərbaycan tarixinə münasibət şübhəsiz ki, ürəkaçan deyil. Mən bu məsələyə iki kontekstdə yanaşardım. Əvvəla, tarix elminin özünün düşdüyü vəziyyət.

Fuad Babayev: O da ürəkaçan deyil?

Aqil Şahmuradov: Sovet dövründə ideologiyaya bağlı bir tarix var idi. Yəni seçim yox idi, müəllifin öz fikrini ifadə etməkdən söhbət belə gedə bilməzdi. Əsərlər hökmən ideologiyaya bağlı olmalı idi. Tədqiqatlar müəyyənləşdirilmiş konkret çərçivədən kənara çıxa bilməzdi. Amma hətta çərçivədə olsa belə biz tamamilə keçmişin üzərindən xətt çəkə bilmərik. Sovet dövründə Azərbaycan tarixinin sistemli öyrənilməsinin əsası qoyuldu, kifayət qədər də sanballı əsərlər meydana gəldi. İdeoloji məqamları kənara atsaq, tarixə elmi yanaşma, onun prinsipləri, məntiqi, səbəb-nəticə baxımından hadisələrin şərhi bizdə məhz həmin dövrdə formalaşdı. Müasir dövrdə xüsusilə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı, internetin meydana gəlməsi fikir plüralizmi yaratdı. Bu isə öz növbəsində həm oxucunun hazırlıq səviyyəsini aşağı saldı, həm də elmə, o cümlədən də tarix elminə kifayət qədər zərbə vurdu. Əvvəllər cəmiyyətdə hər bir təbəqə kimi elmlə məşğul olanların da öz baxış bucağı, sosial sifarişi olurdu. Bu məqamlar tədqiqatlarda nəzərə alınırdı. İnternet məhz bu sərhədləri pozdu. Nəinki hazırlıqsız informasiya istehlakçısının inkişafına nail olundu, əksinə daha elitar və elmi düşüncəyə malik insanların səviyyəsi aşağı düşdü. Həyatın bütün sahələrində biz bir kütləviliyin şahidi oluruq. Kütləviliklə elmilik isə bir araya sığmır. Artıq ciddi tarixi mənbəyə, ciddi elmi təhlilə əsaslanmayan informasiyalara addımbaşı rast gəlirik. Belə yazılar həm tarixçilər, həm də bu ixtisasa heç bir aidiyyatı olmayan şəxslər tərəfindən yayılır. Kütləvilik baxımından tarix elmi bəlkə də ən pis vəziyyətdədir.  Tarixçi heç vaxt riyazi məsələ həll etmir və ya roman yazmır. Ancaq tarixə maraq göstərən başqa peşə sahibləri çox zaman özlərini tarixçi kimi aparırlar. Bu təbii bir haldır. Çünki tarix millətin şəxsiyyət vəsiqəsidir, yaddaşıdır, mənliyidir.

Məsələnin ikinci tərəfi tarixi əsərlərin keyfiyyəti ilə bağlıdır. Tarixin özünün prinsipləri və qanunauyğunluqları var. Bütün bunları nəzərə almadan yazılan əsərləri, məqalələri aşağı və ya orta səviyyəli oxucu çox həvəslə qəbul edir. Çünki orada dərin təhlil yoxdur. Misal üçün yazırlar ki, Səfəvilər dövründə dövlətimizin ərazisi 500 min kv.km-dən artıq olub. Bunu qəbul edən oxucu da düşünür ki, biz Səfəvilər dövlətinin ərazisini bərpa etmək uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Ancaq bilmək lazımdır ki, orta əsrlərdə dövlət sərhədləri olmayıb.

Fuad Babayev: Sərhədlər ən azı indi başa düşdüyümüz formada olmayıb.

Aqil Şahmuradov: Bəli, olmayıb. Tez-tez dəyişib. Ümumiyyətlə, orta əsrlərdə dövlətin ərazisi dedikdə, hökmdarın vergi toplaya bildiyi torpaqlar nəzərdə tutulurdu.

Təmkin Məmmədli: Yəni, ideoloji təbliğat baxımından belə yazıları zyanlı hesab edirsiniz.

Aqil Şahmuradov: Mən belə informasiyaları tarix elmi nöqteyi-nəzərindən ziyanlı hesab edirəm.

Fuad Babayev: Aqil müəllim, Azərbaycan mediasında tariximizlə bağlı yazılar sizi bir peşəkar tarixçi kimi əsasən qane edir?

Aqil Şahmuradov: Ümumilikdə qani etmir.

Fuad Babayev: Mürtəza müəllim, bu əgər müəyyən dərəcədə ittihamdırsa, peşəkar jurnalist kimi həm də sizin ünvanınızadır.

Mürtəza Bünyadlı: İstər ittiham, istər irad, istərsə də çağırış olsun. Bu həqiqətdir. Bu gün Azərbaycan mediasında Azərbaycan tarixi ilə bağlı vəziyyət ürəkaçan deyil. Ümumiyyətlə, mədəniyyət sahəsində olduğu kimi tarix sahəsində də bir çox məsələlər ürəkaçan deyil. Bunun bir sıra səbəbləri var. Əvvəla, müstəqillik dövründə qəzetçilik biznes strukturu kimi formalaşmağa başladı, elektron medianın inkişafı geniş vüsət aldı. Belə bir şəraitdə mediada daha çox oxucu cəlb etmək üçün ciddi, konseptual, elmi maraq kəsb edən məsələlərə deyil, yüngül məzmunlu yazılara, mövzulara üstünlük verildi. Mədəniyyətdə, tarixdə, siyasətdə şoumenlərə üstünlük verildi. Kütlə belə xəbərlərin arxasınca getdikcə media da bu tələbata uyğun məhsul istehsal etməyə başladı. Əgər siz illərlə arxivlərdə  Əfşarlar dövrünün tarixini araşdıraraq ortaya sanballı əsər qoysanız onu 100 nəfər oxuyacaq. Amma hər hansı məşhur müğənninin qarderobu ilə bağlı yazının oxucusu 100 min nəfərdir. Bu insanı, yazarı mənəvi cəhətdən məhv edir.

Təmkin Məmmədli: Bəs tarixi faktların təhrifinə yol vermədən, onu akademik formada deyil, oxucunun başa düşəcəyi yüngül formada vermək olmaz?

Mürtəza Bünyadlı: Sosial mediada tarixi yüngülləşdirərək şou kimi təqdim edirlər. Son dövrdə Azərbaycan mediasında Səfəvilər haqqında yazılar daha çox populyarlıq qazanıb. Misal üçün yazırlar ki, Şah İsmayılın anası xristian olub və yaxud da onu məzhəbçilikdə ittiham edərək türk düşməni adlandırırlar. Hazırda Azərbaycan tarixçilərinin də Səfəvilərə münasibəti bir-birindən fərqlənir.

Fuad Babayev: Azərbaycan tarixinin mediamızda layiqli səviyyədə, insanları maarifələndirəcək səviyyədə təqdim olunmamasının səbəblərindən biri auditoriyanın onu istəməməsidir?

Mürtəza Bünyadlı: İkincisi də alimlərin özü.

Fuad Babayev: Bəs jurnalistlərin məsuliyyəti?

Mürtəza Bünyadlı: Jurnalistin tarixi akademik səviyyədə bilməsi mümkün deyil. Nəzərə almaq lazmdır ki, mediada Azərbaycan tarixinin təbliği ilə bağlı məsələlərə xarici müdaxilələrin həddən artıq böyük təsiri var.

Fuad Babayev: Azərbaycan mediasında, Azərbaycan tarixinin inikasından, təqdimatından bir tarixçi kimi Aqil müəllim, jurnalist kimi Mürtəza müəllim də narazıdırlar. Burada həm auditoriya, həm tarixçilər, həm də jurnalistlər məsuliyyət daşıyırlar.

Aqil Şahmuradov: Mən Mürtəza müəllimin tarixi qarayaxmalarla bağlı fikrinə münasibət bildirmək istəyirəm. Tam məsuliyyətlə qeyd edirəm ki, tarix sahəsində çalışan, əsərləri işıq üzü görmüş tarixçi alimlərin heç biri Şah İsmayılın anasının xristian olmasını və ya məzhəb söhbətlərini qabartmayıb. Belə yazıları yazan jurnalistlər, publisistlər ajiotaj yaratmaq, diqqəti cəlb etmək məqsədi güdürlər.

Mürtəza Bünyadlı: Mən də bayaq qeyd etdim ki, onlar tarixdənşou düzəldirlər.

Aqil Şahmuradov: Yəni bunu edən tarixçilər deyillər.Alimlərimiztariximizin müxtəlif mərhələləri ilə bağlı həm vətənpərvərlik baxımından, həm də ümumbəşəri tarix kontekstində çox sanballı əsərlər yazıblar. Akademik əsəri, elmi tədqiqatı publisistikadan fərqləndirmək lazımdır. Akademik səviyyədə yazılan əsərlərdə terminlərdən, elmi istilahlardan istifadə olunmaya bilməz. Ancaq publisistikada mövzunu sadə dildə ifadə etmək mümkündür. Dediyiniz bütün o məsələlər medianın problemidir. Biz o qarayaxmaları, qeyri-məntiqi yanaşmaları, ziddiyyətləri mediada oxuyuruq.

Fuad Babayev: Məsuliyyət həm də müəyyən dərəcədə tarix elminin üzərinə düşür. Ona görə ki, alim həm də hansısa formada tarixi öz oxucusuna çatdırmalıdır. Tarixçi jurnalistə qapı açmalıdır, onun telefonuna cavab verməlidir. Jurnalist də ən azı sualla müraciət etdiyi alimin hansı dövrün tədqiqatçısı olduğunu bilməlidir. Jurnalist xanlıqlar dövrü ilə bağlı antik dövr tədqiqatçısına, orta əsrlərlə bağlı isə yeni dövrü araşdıran tarixciyə sual verməməlidir. Müasir oxucuların əksəriyyəti elmi istilahlarla zənginləşdirilmiş fundamental tədqiqatları oxumağa həvəs göstərmirlər. Oxucudan bir tarixçi və jurnalist kimi sizin gözləntiniz nədir? Oxucunun da  günahı varmı?

Mürtəza Bünyadlı: Oxucunun günahı öz tarixinə, öz keçmişinə olan münasibətindədir.  Cəmiyyətin üzləşdiyi sosial problemlər oxucuların ciddi məsələlələrə lazımı diqqət yetirməsinə mane olur. Bu problemləri həll etmək üçün ümumi media siyasəti həyata keçirilməlidir. Günahı təkcə medianın və ya tarixçilərin də üzərinə atmaq olmaz. Burada ümumi bir konsepsiya hazırlanaraq cəmiyyətə çatdırılmalıdır. Bu konsepsiyada tarixi, mill-mənəvi, dini və siyasi aspektlər də nəzərə alınmalıdır.Jurnalist mütləq tarixçilərin hansı dövr üzrə ixtisaslaşmasını bilməlidir. Misal üçün biz bilirdik ki, Şirməmməd Hüseynov, Nəsiman Yaqublu, Aydın Balayev, Nəsib Nəsibli Cümhuriyyət tarixini araşdıran alimlərdir.  Biz eləcə də başqa dövrlər üzrə tarixçi alimlərimizi tanımalıyıq. Digər bir problemimiz isə odur ki, biz öz tariximizə sahiblənə bilmədik.

Bizim tarixə konseptual yanaşmamızda bütün nüanslar öz əksini tapmalıdır. Tarix konsepsiyamız müasir dövrün tələblərinə uyğun hazırlanmalıdır. Bu konsepsiya cəmiyyətə təqdim olunmur.Burada cəmiyyət olaraq hamımız günahkarıq.

Fuad Babayev: Yəni Aqil müəllimin Mürtəza müəllimə müsahibə verməsi və həmin müsahibənin hazırlanması üçün konsepsiya olmalıdır?

Mürtəza Bünyadlı: Bu məsələyəkonseptual yanaşma olmalıdır.

Yoxdur. Bu məsələdə həm alimlər, həm də mediamaraqlı olmalıdır. Biz müasir dövrün tələblərinə, texnologiyaların imkanlarına uğun olaraq tariximizin maraqlı məqamlarını seçib təqdim edə bilərik. Bizdə tariximizə maraq dünyada baş verən hadisələr fonunda yaranır. Bir müddət keçdikdən sonra yaddan çıxır. Bu maraq dövri xarakter daşıyır, daimi olmur.

Təmkin Məmmədli: Yəni kampaniya xarakteri daşıyır.

Mürtəza Bünyadlı: Kampaniya xarakteri daşıyır. Əfşarlarla, Qacarlarla bağlı sanballı əsərlər, monoqrafiyalar var?

Fuad Babayev:  Aqil müəllim iddia edir ki, tarix elmində bütün istiqamətlər üzrə sanballı işlər görülür.

Aqil Şahmuradov: Bəli.

Fuad Babayev:  Amma, bu tarix elmi mediada görünmür. Yəni problem nədir? Siz bayaq qeyd etdiniz ki, konsepsiya olmalıdır. Mən Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının yüzlərlə nəşrindən ikisinin adını çəkmək istəyirəm. Mərhum dostumuz, araşdırmaçı jurnalist Gündüz Nəsibovun tarixçilərimizdən aldığı, 1905. az portalında dərc edilmiş müsahibələrindən ibarət  “Qafqaz Albaniyasından üzü bəri…”, yaxud Aqil Şahmuradovun Azərbaycan, ingilis və rus dillərində “Ermənilər Cənubi Qafqazda (məskunlaşma tarixindən)” kitablarını nəşr etmək üçün bizə heç bir konsepsiya lazım olmadı.

Mürtəza Bünyadlı: Mən sizinlə də, Aqil müəllimlə də razıyam. Amma bunlar fərdi qaydada görülən işlərdir. Söhbət həmin elmi əsərlərin cəmiyyətə çatdırılmasından gedir. Hazırda mediada milli-mənəvi, tarixi dəyərlərimizin cəmiyyətə çatdırılmasında çox ciddi problemlər var.

Beynəlxalq praktikaya baxsaq görərik ki, jurnalistikada sahələr üzrə ixtisaslaşma gedib. Mən bugün tarixi proseslər barədə nə qədər danışsam da fikirlərim sanballı və konseptual olmayacaq. Əvvəllər mediamızda siyasət, iqtisadiyyat, sosial, elm, mədəniyyət sahələri üzrə ixtisaslaşmış jurnalistlər var idi. İndi bu ixtisaslaşma yoxdur.

Fuad Babayev: Bugün də idman, kriminal və s. sahələr üzrə jurnalistikada ixsaslaşma var.

Mürtəza Bünyadlı: Yox, artıq bunlar aradan çıxıb. Hazırda Azərbaycanda “copy paste” dünyası var. Bir çox jurnalistlərin işi xarici mənbələrdən tapdıqları materialları onlayn proqramlar vasitəsilə tərcümə edərək öz saytlarında yerləşdirməkdən ibarətdir.

Aqil Şahmuradov: Fuad müəllim, elmi əsərlərlə bağlı cüzi olaraqsizə opponentlik etmək istəyirəm. Medianın öz qanun və prinsipləri olduğu klmi elmi tədqiqatların da tamamilə fərqli bir metodologiyası var. Bizim fikir ayrılığımızın əsas səbəbi də bundadır. Azərbaycan tarixi, Cənubi Azərbaycan tarixi, Azərbaycan sülalələri ilə bağlı Elmlər Akademiyasında şöbələr var, universitetlərimizdə tarix fakültələri və kafedraları fəaliyyət göstərir. Sizin qeyd etdiyiniz mövzular tədqiq olunub, kifayət qədər də sanballı işlər görülüb. Amma bu son nöqtənin qoyulması anlamına gəlmir. Cəmiyyətdə yeni tələblər və suallar meydana çıxdıqca adekvat polemikaya, tədqiqatlara da ehtiyac yaranacaq. Ciddi elmi tədqiqatlarda konkret bir hökmdarın etnik mənşəyi əlahiddə bir fakt kimi araşdırılmır. Tarix elmi hər hansı bir ərazidə gedən siyasi, iqtisadi, etnik-mədəni proseslərin kompleks şəkildə dövrün kontekstində öyrənilməsini tələb edir. Misal üçün Azərbaycan tarixini qədim dövrdən bugünə qədər öyrənmək üçün ətrafımızda olan ən azı 30-35 dövlətin tarixini də bilməliyik. Əgər jurnalistin hər hansı tarixi şəxsiyyət barədə yazısında kompleks yanaşma yoxdursa, bu tarix deyil. Biz ümumiyyətlə,  rəqəmsal informasiya dövründə yaşadığımızı artıq dərk etməliyik. Müasir dövrdə artıq universitet tələbəsini də istədiyimiz səviyyədə oxutmaq mümkün deyil. Əgər kitab oxunmaması kütləvi  bir şəkil alırsa, demək burada bir qanunauyğunluq var. Bu qanunauyğunluğu tapmaq lazımdır. Bugün televiziya ilə oyun biznesinin rəqabəti gedir və televiziya bu rəqabətdə uduzur. Tariximizi populyarlaşdırmaq üçün onu rəqəmsal formatlarda qısa kontekstdə təqdim etməyi bacarmalıyıq. İnsanlar belə formatda təqdim edilən informasiyadan boş vaxtlarında, hətta nəqliyyatda da faydalana bilərlər. Rəqəmsal paltformalarda informasiyanın təqdimatının texnoloji tərəfi də olduğu üçün bu təkcə tarixçinin və ya jurnalistin işi deyil. Burada müxtəlif peşə sahiblərinin bir-biri ilə inteqrasiyası tələb olunur. Müasir dövrdə tədqiqatların aparılması da, onun populyarlaşdırılması da, cəmiyyətə çatdırılması da komanda işi tələb edilir.

Mürtəza Bünyadlı: Burada hamımız günahkarıq. Problemə konseptual yanaşma tətbiq edə bilsək bu işlər komanda şəklində öz həllini tapa bilər. Hazırda xarici ölkələrdə tarixi cəmiyyətə çatdırmaq üçün müxtəlif oyunlar keçirilir, süni intellektdən istifadə edərək animasiya filmləri çəkilir.

Təmkin Məmmədli: Amma etiraf edək ki, müasir informasiya texnologiyasından istifadə etmədən də məşhur türkiyəli tarixçi İlbər Ortaylı kimi tarixi anlaşıqlı dildə hazırlıqsız oxucuya və ya tamaşaçıya çatdırmaq mümkündür.

Aqil Şahmuradov: Bəli, elmi-populyar dildə yazılan kitablar olmalıdır.

Mürtəza Bünyadlı: Bütün bunlar bizim öz tariximizə sahiblənməməyimizin nəticəsidir. Tariximizə xarici müdaxilələr, təzyiqlər var. Sizin qeyd etdiyiniz kimi mövzuların araşdırılması tarixçilər tərəfindən inhisara alınıb. SSRİ dövründə yazılmış bir sıra əsərlərdə tariximiz təhrif edilib.

Aqil Şahmuradov: Təbii ki, Sovet dövründə ideoloji buxovlar olub, tariximiz təhrif edilib, həqiqətlər gizlədilb. Misal üçün Cümhuriyyət kimi tariximizin parlaq bir səhifəsini Sovet hökuməti gizlədə bilmişdi. Ancaq tamamilə Sovet dövründə yazılan əsərlərin üzərindən xətt çəkmək də olmaz. Çox zaman müasir dövrdə gənc tarixçilər əsərlərinin girişində Sövet dövrünün tədqiqatlarını tənqid edirlər. Amma onların özlərinin tədqiqatlarında istinad etdikləri ədəbiyyatın 90 faizi Sovet dövründə yazılmış əsərlərdir. İdeoloji tərəfini kənara qoysaq Sovet dövründə nə qədər sanballı əsərlər yazıldığının şahidi olarıq. Ziya Bünyadovun “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” kitabı sövet dövründə yazılmasına baxmayaraq Qarabağ probleminin mənşəyi ilə bağlı hamımızın istinad etdiyi olduqca sanballı mənbədir. Ermənilərin satqınlığına, onların Xilafətə yazdığı məktublara, Sacilərlə bağlı sənədlərə biz sovet dövründə yazılmış tədqiqatlarda rast gəlirik. Bundan başqa İlyas Babayevin Qafqaz Albaniyası ilə bağlı tədqiqatları da bizim istinad etdiyimiz dəyərli tarixi qaynaqlar sırasındadır. Yəni faktoloji baza var.

Tarixi populyarlaşdırmağımıza mane olan səbəblərdən biri də bizdə sosial psixologiyanın inkişaf etməməsidir. Halbuki sosial psixologiya dünyada çox ciddi bir sahədir. Müxtəlif yaş kateqoriyasına aid olan insanların təhlil etmək imkanları da fərqlidir. Orta məktəblərdə şagirdlərin ən çox qorxduğu fənn tarix dərsidir. Çünki tarix dərslikləri uşaqların yaş kateqoriyası nəzərə alınmadan mürəkkəb dildə yazılıb. 5-ci və ya 6-cı sinif şafirdinə 45 dəqiqə ərzində maksimum 5-6 yeni tarixi fakt öyrətmək olar. Uşaqlar nəyi qavraya bilmirsə, artıq ondan qorxurlar. Problem bəlkə də müəlliflərin özlərinin dar sahədə tədqiqatlarını dərsliklərə köçürməsi ilə bağlıdır. Dərslik yazmaq üçün təkcə tarixi bilmək kifayət deyil. Dərslik yazmaq müxtəlif yaş kateqoriyasında olan şagirdlərin başa düşdüyü dildə onlarla ünsiyyət qurmaq bacarığıdır.

Mürtəza Bünyadlı: Siz təsəvvür edin ki, 1-ci sinif dərsliyində 1990-cı il 20 Yanvarda SSRİ qoşunlarının Azərbaycana işğalından bəhs edilir. Axı 1-ci sinif şagirdi nə bilir SSRİ nədir, işğal nədir.

Aqil Şahmuradov: Həmin proqram sonradan ali məktəbdə yenidən təkrarlanır.

Fuad Babayev: Azərbaycan tarixinin Vikipediyada inikası size qane edir?

Mürtəza Bünyadlı: Məni qane etmir.

Aqil Şahmuradov: Bizim başqa bir problemimiz Azərbaycan dilinin virtual məkanda bərbad hala düşməsidir. Yəni, çox zaman burada dil qanunları, normaları gözlənilmir. Bu bəlkə də informasiya texnologiyalarının inkişafı ilə bağlıdır. Mən təklif edərdim ki, ali məktəblərə qəbul imtahanlarında abituriyentlər inşa yazsın, onların yazı qabiliyyəti yoxlanılsın. Vikipediya elmi resurs deyil. Tariximizlə bağlı oradan ilkin informasiya almaq olar. Amma Vikipediyadan elmi tədqiqat işlərində mənbə kimi, istinad kimi istifadə edilə bilməz. Eyni zamanda tariximiz, ədəbiyyatımız, mədəniyyətimizlə bağlı Vikipediyadakı təhriflərin qarşısını almaq, düzəlişlər etmək hamımızın borcudur.

Fuad Babayev: Proqnoz necədir? Müstəqillik illərində Azərbaycan oxucusunun tariximizə marağı artıb?

Mürtəza Bünyadlı: Artıq müasir dünya informasiya siyasəti, informasiya müharibələri ilə xarakterizə olunur. Süni intellektin aktuallıq qazanması dünyamızı daha da kiçildir. Qloballaşan dünyada biz özümüzü qorumaq üçün dövlətçilik psixologiyasına malik olmalıyıq. Əgər müasir dövrün informasiya siyasətinə uyğunlaşa bilməsək bizi yaxşı nəticə gözləmir. Müasir dövrdə böyük yazılara deyil, rəqəmsal formatlara uyğun informasiyalara tələbat var. 

Məsələyə kompleks şəkildə yanaşmalıyıq. Burada təkcə medianı və tarixçini günahlandırmaqla məsələ həll olunmayacaq. Biz tariximizi populyarlaşdırmaq üçün yaxşı tarixçiləri müasir texnologiyalar vasitəsilə auditoriyaya təqdim etməyi bacarmalıyıq.

Aqil Şahmuradov: Cəmiyyətdə olan bütün neqativ halların, cəhalətin qarşısında dura biləcək yeganə bir təsisat orta məktəbdir. Biz orta məktəbi bərpa etməliyik. Biliklərin, qanunauyğunlqların əsası orta məktəbdə qoyulur. Baza orta məktəbdir. Əgər biz o təməli bərpa etməsək şübhəsiz ki, cəmiyyətimizin zövqü də, estetikası da daha aşağı səviyyəyə düşəcək.

Hazırladı: Təmkin Məmmədli, 1905.az

Söhbət 29 noyabr 2024-cü ildə baş tutub.