1905.az Diskussiya klubunda  bu dəfə biz, Qarabağ düyününün rəssamlarımızın işlərinə təsiri barədə danışdıq. Xalq rəssamı Ağəli İbrahimov, əməkdar rəssam Elşən Hacızadə, sənətşünas Nazilə Hüseynova, rəssam Lalə Hüseynova, pedaqoq-rəssam Vaqif Ucatay və gənc rəssam Emil Qəhrəmanov ilə birlikdə.

 

Fuad Babayev: Xoş gəlmisiniz! Mövzumuz bəllidir. Buyurun, söz sizindir.

 

Nazilə Hüseynova: Bu mövzu ətrafında işləmək hər bir azərbaycanlının mənəvi borcudur. Bəzi rəssamların bu mövzudakı işlərinə baxanda adamda belə bir təəssürat yaranır: rəsssam deyir, “hə, mən bu mövzuda işlədim, borcumu da yerinə yetirdim”.

 

 

Əlbəttə, bu, bütün rəssamlara aid deyil. Ancaq təəssüf ki, bu gün bizim çox tanınmış rəssamlarımız Qarabağ mövzusuna ümumiyyətlə yer ayırmırlar. Məsələn, hamımızın tanıdığı dünyaca məhşur rəssam Pikasso “Qernika” əsərini dövlət sifarişi ilə 1937-ci ildə işləyib. Bu əsər İspaniyada baş verən vətəndaş müharibəsini əks etdirir. Bəlkə də İspaniyada çox rəssam bu mövzuda əsərlər işləyib, ancaq Pikassonun bu əsəri yaddaşlarda iz salıb. Demək istədiyim odur ki, bəlkə bizim də tanınmış rəssamlarımız bu mövzunu işləsəydilər biz öz səsimizi dünyaya düzgün çatdıra bilərdik.

 

 Lalə Hüseynova: Mən əslən Qarabağdan, Şuşadanam. Ona görə həmişə öz əsərlərimdə bu mövzuya xüsusi diqqət ayırıram. Bu məndə uşaq yaşlarından adət halını alıb sanki. Mənim doğum günüm də Xocalı faciəsi gününə təsadüf etdiyindən bəlkə də məndə bu mövzuya həssaslıq daha çoxdur. Sırf Şuşala bağlı əsərlərim var…

 

 Fuad Babayev: Siz 3 yaşınızda Şuşadan tərk etməli olmusunuz…

 

 Lalə Hüseynova: Bəli, 3 yaşımda. Amma 3 yaşım olmasına baxmayaraq bu gün də bəzi şeylər mənim dünən kimi yadımdadır. Mən ölü də görmüşəm, müharibənin səsini də eşitmişəm. Gülməli gəlsə də bütün bunlar mənim yadımda qalıb, xəyal kimi. Məktəb illərində məktəbdə yeganə rəssam olduğumdan həmişə bu mövzuda işlər olanda  mənə müraciət edirdilər.

 

 Fuad Babayev: Siz də hesab edirsiniz ki, bizim rəssamlar Qarabağ mövzusuna az yer ayırır?

 

 

Lalə Hüseynova: Mən burada iştirak edən Vaqif müəllimin əsərlərini görmüşəm. Amma təəssüf, başqa rəssamların işlərində Qarabağ mövzusuna rast gəlməmişəm. Mənim ən böyük arzum ad günümdə sırf Qarabağ, Xocalı mövzusunda öz sərgimi təşkil etməkdir.

 

Ağəli İbrahimov: Bu mövzuda təşkil etdiyiniz debata məni də dəvət etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. İlk gündən etibarən bu gün də daxil olmaqla bizim Milli Muzeydə Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xətti ilə bu mövzuda sərgilər təşkil edilir. İlk sərginin açılışına mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev də gəlmişdi. Bu mövzuya həsr edilən bizim onlarla əsərlərimiz var. Ötən il bizim “İlham Əliyev və mədəniyyət” adında 2 cildlik kitabımız nəşr edilib. 800 səhifəlik bu kitabda mədəniyyət , incəsənət haqqında çoxlu məlumatlar var. Bildiyiniz kimi Heydər Əliyev memar idi həm də.  Buna görə də bu sənətə çox böyük hörməti və diqqəti var idi. O deyirdi  ki, “xalqı onun mədəniyyəti və incəsənəti ilə tanıyarlar”.

 

Hesab edirəm ki, Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının “Sərsəng harayı” sərgisi də Qarabağ mövzusunda təşkil edilən ən böyük sərgilərdən biridir.

 

Bizim rəssamlarımızın Qarabağa həsr etdiyi sərgilər az olmayıb. Məsələn, rəssam Xanlar Əhmədov təxminən 60 əsərdən ibarət Xocalı sərgisi təşkil etmişdi. Bu əsərlər dünyanın bir çox ölkəsində maraqla qarşılanıb. Rəssam Nazim Məmmədov Xocalı ilə bağlı 63 əsərini muzeyə bağışlamışdı. Bunları bilmək lazımdır. Bəzən biz düşünürük ki, Qarabağ mövzusunda işləyən rəssamlarımız yoxdur. Ancaq yanılırıq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mən Mədəniyyət günləri çərçivəsində xaricdə tez-tez oluram. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Prezidentinin  5 il ərzində Azərbaycan mədəniyyət və incəsənətini xaricdə təmsil fərmanı var. Bu sahədə təbliğata təkcə Mədəniyyət və Turizm nazirliyi, həmçinin Heydər Əliyev Fondu deyil, Gömrük Komitəsi də qoşulub. Bu istiqamətdə bizim bir çox xarici ölkələrdə sərgilərimiz təşkil edilir.

 

Bilirsiniz, xaricilər kitab oxumurlar. Biz də həmişə xarici səfərə gedəndə özümüzlə kitab aparırıq. Ancaq onlara bu kitablar maraqlı deyil. Ona görə də çalışırıq ki, xarici səfərlər zamanı qonaqları həm də rəsmlərimizlə təəccübləndirək.

 

Bu yaxınlarda bizdə karikatura sərgisi təşkil keçirildi. Orada 67 ölkə nümayəndəsi iştirak edirdi. Yəni demək olmaz ki, bu gün rəssamlar iş görmürlər, bizdə sərgilər keçirilmir.

 

Yadımdadır, Xocalı hadisəsi olanda mən Türkiyədə idim. O vaxt Süleyman Dəmirəl baş nazir idi. Onun partiyasının üzvlərindən biri bizi qonaq çağırmışdı. Xocalı hadisələri baş verən gün dostlardan biri bu haqda danışanda bizi qonaq dəvət edən o şəxsin gözləri doldu. O dedi ki, biz nə kimi köməklik edə bilərik? Mən dedim ki, bildiyim qədər çoxlu yetim uşaqlar qalıb müharibədən sonra.

 

 

Biz gəldik Bakıya. Müharibədən sonra yetim qalmış 27 uşaqla birgə İstanbula getdik. 5-17 yaşlı uşaqlarla. Orada türk yoldaşlardan biri dedi ki, 10 uşağı mən öz himayəmə götürürəm, onlara mən baxacağam. Rəssamlar İttifaqının xətti ilə bəzi uşaqlara təhsil almaqda köməklik etdik. Yetim qalan 11 uşağı biz Türkiyədə oxumağa köməklik etmişik. 20 Yanvar hadisələrindən sonra köməksiz qalan bir ailəyə bu günə kimi Rəssamlar İttifaqı maddi köməklik edir.

 

 Vaqif Ucatay: Burada əyləşən bütün rəssamlarla dostuq, qardaşıq. Amma gəlin, həqiqətin gözünə dik baxaq. Gəlin, görək bu hadisələr bizim başımıza necə oldu gəldi. Bu haqda çox düşünmüşəm və belə nəticəyə gəlmişəm ki, bunun bir səbəbi var: o da bizim bir-birimizi sevməməyimizdir. Biz bir xalq, bir millət kimi bir-birimizi sevmirik. Mən 180 manat Əzim Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbində çalışdığım, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasında isə saat hesabı dərs dediyim üçün  26 manat maaş alıram. Budur mənim qazancım. Mən müəlliməm. Mənim başqa gəlir sahəm yoxdur.

 

 

Bu bu plakatı çəkəndə 4 il qapı-qapı gəzmişəm. Bir adam tapmadım ki, bu əsəri çap etməkdə mənə maddi köməklik etsin. Köməklik etmək istəyən adam da mənə dedi ki, bu rəsmdə Kremli götür burdan. Dedim bəs, əvəzində nə çəkim? Dedi Andranikin şəklini…

 

Qısası, bu rəsmi çap etdirəndən sonra dedim bəlkə adlarınızı pozum rəsmdən. Dedilər poz, poz. 7 ay 500 çap edilmiş plakat qaldı bir küncdə. Düz 7 ay sonra qəzetdə bu haqda bir yazı verildi. Ondan sonra çap edilməyə guya sponsorluq etmiş bu kəslər gəldilər ki, ay qardaş, sən nə etmisən? Başımıza nə oyun açırsan? Dedim baxın, 7 ayın tozu da üstündə götürün aparın plakatlarınızı. Gəlib aparmırdılar. Maraqlanmırdılar da. Deməli, belə çıxır ki, qəzetdə bu yazı çıxmasa idi bunlar gəlib plakalatlarını aparmayacaqdılar…

 

Bilirsiniz, bu gün mən düşünürəm ki, biz hamımız qarabağlı olmalıyıq. Mən özüm Şabrandanam. Amma Qarabağ mənəm. Mən Qarabağam. Yaddaşımızı o qədər yuyublar ki, bu gün biz Qarabağa özgə bir torpaq kimi baxırıq. Bu gün bizim qanayan yaramız Qarabağ olmalıdır.

 

 Fuad Babayev: Bu plakat neçənci ildə çəkilib?

 

 Vaqif Ucatay: 1992-ci ildə.

 

 Fuad Babayev: Yəni Xocalı hadisələri baş verən ildə…

 

 Vaqif Ucatay: Sualı yerində verdiniz. Mən özüm qəti qərara gələndə ki, bütün başımıza gələnlərin əsas səbəbkarı kimlərdi əslində  hələ Xocalı hadisəsi olmamışdı. O vaxt bu rəsmi aparmışdım “Gənclik” jurnalına. O jurnalın üz qabığında çap edildi bu rəsm. Xocalı hadisəsi baş verəndə düşündüm ki, bu əsəri bir faciə ilə bağlayım. Həm əsər yadda qalsın, həm də faciəni əks etdirsin. Və sonra belə bir əsər ortaya çıxdı. Əsəri işləyəndə hələ ata deyildim. Övladım olandan sonra qərara gəldim ki, burada öz övladımın portretini çəkim. Amma çəkə bilmirdim. 1 il yarım çəkə bilmədim. Çünki uşaq körpə, mən isə ona qılınc çəkib rəsmdə göstərməli idim. Özüm özümü təlqin etdim ki, mənim övladım da, bir başqasının övladı da bu Vətənin övladıdır. Özümü məcbur etdim, başladım işləməyə bu əsəri. Yoldaşım mənə dedi ki, sən niyə qızımızın şəklini çəkirsən? Özüm inanmışdım deyə yoldaşımı da inandırdım ki, Qarabağda həlak olan uşaq da bizim qızımız kimi bir övladdır. Hamımız Qarabağıq. Belə-belə hamını inandırdım.

 

Mənim bir sərgim olmuşdu. Həmin sərgidə rəssam Ənvər Qarayev mənə dedi ki, iki əsərii- “Ana harayı” və “Qaçqınlar” əsərlərim qalsın orada. Diaspor xətti ilə Praqaya göndərəcəklər. Orada rusların azsaylı xalqların başına gətirdikləri oyunlar mövzusunda təşkil edilən sərgilərdə bunları da göstəriləcək. Şəkillərdən birini apardılar, biri qaldı. Və düz 2 il yarımdan sonra apardıqları şəkli əzilmiş vəziyyətdə gətirib qaytardılar mənə. Dedim niyə belə etmisiniz? Bu axı əsərdi…Bu bizim dərdimizdi. Niyə belə hörmətsiz yanaşmısınız…

 

 Fuad Babayev: Əsər niyə o hala düşmüşdü ki?

 

 Vaqif Ucatay: Diqqətsiz yanaşıldığından. Hər halda nəqliyyatda olmuşdu. İndi həmin əsəri mən yenidən işləməliyəm belə çıxır ki…

 

Mənim bir əsərim də var. Ermənilərin təhqir etdiyi “Şuşalı qız” portreti. O hadisəni mənə bir əsgər danışmışdı. Qızı təhqir edən şəxslər adlarını qızın bədəninə döymə elətdirmişdilər. Həmin əsəri çəkdim. Və eşitdim ki, Xocalı ilə bağlı müsabiqə keçirilir. Və bir də xəbər tutdum ki, mənim həmin əsərimi müsabiqədən çıxardıblar.

 

Onların sözünə görə rəsm mentalitemizə uyğun deyildi. Hələ də anlaya bilmirəm hansı mentalitetdən danışırıq. Erməni bizdə mentalitet qoyub yoxsa? Bizi təhqir edən, torpağımızı işğal edən dövlət və onun nümayəndəsinin qızımıza hərəkətini əks etdirən bir rəsm müsabiqədən uzaqlaşdırıldı…

 

Mənim bir tablom da var. Bir əsgərdir. Ayağı yoxdu. Bir qız da ondan bərk-bərk yapışır. Bax, həmin əsərə o qədər ögey münasibət göstərilib, o qədər diqqətsiz yanaşıblar ki, əsər tamam xarab olub. İndi mən məcburam həmin əsərləri yenidən işləyəm. Bizim özümüzə hörmətimiz budurmu? Əgər mənim xalqının nümayəndəsi öz rəssamına belə münasibət göstərirsə erməni niyə onun başını kəsməsin? Biz böyümürük… və ya böyümək istəmirik…

 

 

Fuad Babayev: Gəlin, bu rəsmlərin sərgilərindən danışaq. Əsərlərin təqdimatı və s. olubmu?

 

 Vaqif Ucatay: Sərgini Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi keçirmişdi. 33 əsərdən ibarət bir sərgi. İçəri Şəhərdə keçirilmişdi.

 

 Fuad Babayev: Vaqif müəllim, sizcə siz, bir rəssam kimi ötürmək istədiyiniz mesajı ötürə bilmisiniz?

 

 Vaqif Ucatay: Mənim əsas məqsədim insanlara həqiqəti yaymaq olub. Amma bu daha çox özfəaliyyət səviyyəsində kitabça halında çap olunub. Bu da siz dediyiniz kimi mesaj ötürmək üçün azdır. Bunu daha yaxşı səviyyədə təşkil etmək olar. Bizim o qədər istedadlı rəssamlarımız var ki, onların da çəkdiyi çox dəyərli rəsmlər var. Mən bir dəfə Krıma getmişdim. İşlə bağlı. Rəsmlərdən ibarət hazırladığım bu kitabçanı da özümlə aparmışdım. Orada bir qızla oğlan mənə yaxınlaşdı. Rəsmlərini çəkdirmək istəyirdilər.  Onlara bu kitabçanı göstərdim. Qız kitabçanı özü ilə apardı. Səhəri gün dedi ki, bütün gecəni ağlayib. O bizim başımıza gələn faciələrin heç birindən xəbərdar deyildi. Yəni biz harasa gedəndə özümüzlə mütləq bu cür kitablar aparıq əcnəbilərə həqiqətlərimizi həm də bu üsulla tanıtmalıyıq.

 

Bizim sənətşünaslarımız da biz rəssamlardan işlər tələb etməlidirlər. Bu həm də onların işidir.

 

 Elşən Hacızadə: Dəvət etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. İlk öncə onu demək istəyirəm ki, bu gün Azərbaycanda soyqırım həqiqətlərini və Qarabağ probleminin dünyaya çatdırılmasında Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının  işləri əvəzsizdir. Dəfələrlə istər Şamaxı, istərsə də Bakıda təşkil edilən tədbirlər, bu haqda nəşr edilən kitablar, sərgilər və s hamısı buna nümunə ola bilər.

 

Mövzu çox ağır mövzudur. Qarabağ bizim hər birimizin vətənidir. Torpaq hamınındır. Həmkarlarım da dediyi kimi bu gün çəkilən rəsmlərə kifayət qədər dəyər verilmirsə onda biz rəssamlar əsərləri niyə çəkmişik?

 

Bilirsiniz ki, Qarabağla bağlı sərgilər əvvəlki illərdə də keçirilirdi. Ancaq şəxsən məndə son illər bu mövzuya maraq, torpaqlarımızın geri qaytarılmasına inam daha böyükdür, nəinki əvvəlki illərdə. Bəlkə də bu ona görədir ki, insanın həqiqəti dərk etməsi üçün illər keçməlidir.

 

Rəssamlar İttifaqının da iştirakı ilə artıq neçə illərdir ki, Bakıda Qarabağla bağlı sərgilər təşkil edilir. Bu sərgilərə tənqidi yanaşanlar da olur, böyük həvəslə yanaşanlar da.

 

Şəxsən mən heç vaxt Ağəli İbrahimovun bu mövzuda hər hansı əsərinin olduğunu bilmirdim. Təxminən 1 il öncə bir sərgidə Ağəli müəlliminin Xocalı mövzusunda bir əsərini gördüm. Yaxşı mənada təəccübləndim. O qədər gözəl təsvir edilmişdi hər şey. Həqiqət qədər. Ölçüsü  də çox böyük idi. Əsərin  hündürülüyü 4 metr, uzunluğu 10 metr. Yəni bu mövzuda əsərlər işləyən rəssamlarımız var. Sadəcə onları araşdırıb tapmaq lazımdır.

 

 Ağəli İbrahimov: Bilirsiniz ki, bu gün bu istiqamətdə çoxlu işlər görülür. Məsələn, Xocalı ilə bağlı ayrıca muzey tikilir hazırda prezidentin sərəncamı ilə.

 

 Fuad Babayev:  Biz Qarabağ məsələsini, soyqırımı həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq üçün lazım olan işlərdən danışdıq. Bəs, şəxsən hər birimiz hansı işləri görməliyik? Gəlin, sonda bu haqda danışaq.

 

 Emil Qəhrəmanov:  Hazırda mənim Lüksemburqda Qarabağ muzeyində bir əsərim var. Orada mən Azərbaycanın xəritəsini çəkmişəm. Bilirsiniz ki, nar bizim milli elementimiz sayılır. Qarabağ hissəsində narın rəngi tünd qırmızı, qan rəngindədir. Və orada erməni əlləri uzanır.. Bu Qarabağ problemini bildirir. Yəni həmin əsərdə xəritəmizi narla belə bir simvolika ilə işləmişəm.

 

Bu gün bizim virtuala müharibə aparan çoxlu insanlarımız var. İnternet vasitəsi ilə. Düzdü, bəziləri buna “divanda mübarizə” adı versələr də bu cür mübarizə üsulu da lazımdır bizə. Çox təəəssüf ki, bu gün bizdə kommunikasiya problemi var.  Biz bir birimizi tanımırıq. Amma ermənilərdə bu belə deyil. Onlar hamısı öz rəssamlarını, rəssamlar da bir birini yaxşı tanıyırlar. Bayaq Ağəli müəllim qeyd etdi. Biz çox tədbirlərdə, ölkələrdə oluruq. Ancaq heç kimin bundan xəbəri olmur. Hamısı da gedib çıxır ünsiyyətsizliyə. Məsələn, mən heç vaxt CNN, Euronews kimi dünyaca nüfuzlu kanallarda Qarabağla bağlı  verilişlər görməmişəm. Biz belə kanallara çıxmağa meyl göstərməliyik. Elə bir kanalda yayımlanan yarım saatlıq verilişlə biz milyonlara çıxa bilərik. Bizdə işlər çoxdur. Ancaq çoxu da zəifdir. Zəif iş isə xarakter ortaya qoymur. Bizim digər problemimiz də birlik yoxdur bayaq Vaqif müəllim dediyi kimi.

 

Biz nə isə edib, sonra o haqda danışmalıyıq.

 

 Nazilə Hüseynova: Əgər rəssamın işi çəkməkdirsə, sənətşünasın da işi yazmaqdır. Əgər ortada iş yoxdursa biz sənətşünaslar hansı əsərdən yazaq. Çox istərdim ki, rəssamlar plakat janrından uzaqlaşsınlar biraz.

 

 Lalə Hüseynova: Çox istərdim ki, Qarabağ mövzusuna rəssam kimi yox, vətəndaş kimi yanaşaq. Mən həmişə deyəndə ki, bu mövzuda sərgi keçirmək istəyirəm, deyirlər ki, daha maraqlı bir mövzuda sərgi elə. Yəni mövzunu özümüzə doğma bilsək nələrsə edə bilərik.

 

 Vaqif Ucatay: 1981-ci ildə Ermitaj muzeyində “Nizami və onun dövrü” adı altında bir sərgi açılmışdı. Sərginin annotasiyasiyasında Nizaminin haradan olduğu barədə heç nə yazılmamışdı. Zəng etdim maraqlandım ki, kimdir bu Nizami, haralıdır? Mənə dərhal dedilər ki, siz azərbaycanlısınız ona görə belə sual verirsiniz. Dedim bunun suala cavab verməyə nə aiddiyyatı var ki. Niyə Nizamin haralı olduğunu qeyd etmirsiniz? Yəni bu cür münasibət görəndə başqa dövlətlərdə də çalışmalıyıq ki, reaksiya göstərək. Bizə ögey münasibət var. Amma biz özümüz də öz həqiqətlərimizə ögey münasibət göstəririk. Əvvəl özümüz inanmalıyıq ki, qarşımızdakını da nəyəsə inandıra bilək.

 

 

Ağəli İbrahimov: Dünyanın bir çox ölkəsində olmuşam. İstər Cenevrə, istər Belçikada olan sərgilərimizdə bizə sərgiləri keçirməkdə ermənilər maneələr törədiblər.

 

Sənətşünaslara mövzu vermək lazımdır. Onlar rəsssamları, heykəltaraşların işini tənqid etməlidirlər ki, bizlər də inkişaf edək. Sərgilərə iştirak etmək lazımdır. Baxmaq, müqayisələr aparmaq lazımdır. Avropa üçün Şərq mədəniyyəti həmişə maraqlı olub. Çalışmalıyıq ki, mədəniyyətimizi düzgün və sistemli təbliğ edək.

 

Bizdə mərhələli formada, düzgün təşkil edilən tədbirlər az deyil. Məsələn, bayaq haqqında danışdığım “Sərsəng harayı” müsabiqəsi kimi.

 

Elşən Hacızadə: Məşhur rus tənqidçisi Belinski deyib ki, o xalq böyükdür ki, onun tənqidçisi var. Bizdə tənqidçilər yetişməlidir. Onlar incəsənət adamlarına stimul verməlidir ki, biz rəssamlarda da rəqabət hissi formalaşsın.

 

 Fuad Babayev: Dəvətimizi qəbul edib gəldiyinizə və mövzu ilə bağlı dəyərli fikirlər səslədirdiyinizə görə hər birinizə təşəkkür edirəm!

 

 Hazırladı: Aynur Hüseynova

1905.az

08 oktyabr 2014-cü il