Rəssam Fuad Tahir Manafov və sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin təsviri sənət tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasının müdiri Aslan Xəlilov ilə Şuşa rəngkarlıqda mövzusunda danışdıq.

Fuad Babayev: Biz bu gün “Şuşa, rəssamların gözü ilə”, “Şuşa rəngkarlıqda” mövzularında söhbət edəcəyik. 44 günlük müharibədə qələbədən sonra bu mövzu ön plana çıxıb. Əlbəttə, bu barədə danışacağıq, ancaq ilk sualım belədir ki, rəssamlara ilham gəlməsi, onların ruhlanması üçün bu qələbə lazım idi, yoxsa Şuşa işğal altında olan vaxtlarda da bu mövzuya maraq var idi?

Aslan Xəlilov: Verdiyiniz sual indi də aktuallığını qoruyub saxlayır. Həm də ona görə ki, tək Şuşa deyil, ümumiyyətlə Qarabağ mövzusu Zəfər gününə qədər həmişə yaralı yerimiz olub. Vətəni, doğma torpağı çəkmək üçün hansısa bir hadisənin olmasına ehtiyac yoxdur. Əgər rəssamın daxilində sevgi varsa, istər qarabağlı olsun, istər olmasın, həmişə Qarabağı çəkəcək. Amma təbii ki, 44 günlük müharibədə qələbəmiz rəssamlarda bir stimul yaratdı. Hətta Qarabağ mövzusunda əsəri olmayan rəssamlar da gündəmə gəlmək üçün bu mövzuya müraciət etdilər. Və yaxud respublikamızda çoxlu sayda dövlət tədbirləri Şuşa, Qələbə üzərində quruldu ki, hər kəs ona müraciət etdi: yazıçılar Zəfər ilə bağlı yazılar yazdı, rəssamlar Qələbəyə, qəhrəmanlara həsr olunan əsərlər yaratdılar və s. Ancaq qeyd etmək istərdim ki, elə rəssamlar var kı, II Qarabağ müharibəsindən qabaq da Qarabağ, Şuşa mövzusunu unutmurdu. Ancaq bir fərq var idi: I Qarabağ müharibəsi dövründə rəssamların mövzusu nə ilə seçilirdi: nikbin əhval-ruhiyyə yox idi, çəkilən rəsmlərdə əsasən həsrət, hicran, yanğı var idi.

Şuşa deyəndə göz önünə nə gələ bilər – memarlıq abidələri, Xarıbülbül, Cıdır düzü. Belə desək doğru olar, bunlar Şuşanın əsas rəmzləridir və Zəfərdən sonra rəssamların yaradıcılığının ana xəttinin 90 faizini təşkil edir. Lakin buna qədər də Şuşa, Qarabağ mövzusuna müraciət edən bir çox rəssamlarımız var idi. Fuad Tahir Manafovun yaradıcılığı ilə tanışsınız. Onun yaradıcılığında təkcə Şuşaya deyil, Qarabağa, milli ənənələrimizə geniş yer ayrılıb. Yəni qələbə Fuad müəllimə stimul verdi, ancaq ona qədər də bu mövzuda əsərlər, məsələn, “Qarabağnamə” yaradıb.

Fuad Tahir Manafov: 2016-cı ildə “Qarabağa gəlin gəlir” əsərini çəkmişəm. Heç zaman pessimist yanaşmamışam.

Aslan Xəlilov: Bəli, düzdür, bu qələbə bir çox rəssamlarımız üçün stimul oldu, ancaq bundan qabaq da bu mövzunu unutmayan rəssamlarımız olub.

Bir şeyi də qeyd edim, biz Şuşaya indiki rəssamların gözü ilə baxırıq, ancaq bilirsiniz ki, XIX əsrdə Şuşa mövzusuna əcnəbi rəssamlar da müraciət ediblər. Rus rəssamı Vasili Vereşagin (1842-1904) o zaman Şuşaya gəlib müşahidələri əsasında şəkillər çəkib. Yəni hadisələri canlı izləyib. Məsələn, Məhərrəmlik ayında aşura zamanı Şuşada olub və gördüyü o səhnələri çəkib.

Rəssamın daxilində sevgi də olmalıdır. Yəni bəzi insanlar Şuşanı, Qarabağı çəkəndə, sanki duyurdular, bu günü görürdülər. Bir neçə rəssamın adını çəkmək olar. Fuad müəllim əsərinə “Şuşaya bahar gəlir” adını verib. Yaxud Yaşar Səmədovun əsərlərinin adına fikir verin – “Xarıbülbül bizi gözləyir”, “Çinarlar bizi səsləyir”. Bu əsərlər elə çəkilib ki, sanki qələbə yaxındadır. Onlar sanki bunu duyurdular, gec-tez həsrətin nikbin sonluqla bitəcəyini bilirdilər.

F.B. – Fuad müəllim, Şuşa mövzusunun yaradılığınızda tutduğu yerdən danışaq.

Fuad Tahir Manafov: Biz əgər tarixə baxsaq, görərik ki, bütün dövrlərin müharibəsində, istər Birinci dünya müharibəsi, istərsə İkinci dünya müharibəsində rəssamlar ordunu və xalqı ruhlandırmaq üçün posterlər, afişalar və s. əsərlər yaradırdılar. Yaxud bir yandan da musiqiçilər bu məqsədlə cəbhə bölgələrinə gedirdilər. Hələ bir az da geriyə getsək, orta əsrlərdə şeirlər, dastanlar xalqa, orduya ruh verirdi. Məndə heç zaman pessimist yanaşma olmayıb. Özüm də I Qarabağ müharibəsi iştirakçısıyam. Bəlkə ona görə də pessimist əsərlər yaratmamışam. Ancaq II Qarabağ müharibəsi başlayanda, məndən asılı olmadan, ardıcıl olaraq tamam başqa əsərlər ortaya çıxmağa başladı. Mən bilə bilməzdim ki, müharibə başlayacaq. Amma bir əsərim yarandı: “Türkün zəfəri”. Və mən orada 24 əsas personaj seçmişdim, yəni bütün türk xalqlarının birləşməsini göstərmişdim. Müharibə başlayandan 2-3 gün sonra isə ordumuzu ruhlandırmaq üçün hücum əsəri çəkdim. Ancaq Şuşa alınandan sonra, Şuşa ilə bağlı hələ əsər çəkməmişəm.

F.B. – Bəs Şuşada olmusunuz?

Fuad Tahir Manafov: Xeyr, Şuşada heç zaman olmamışam.

F.B. – Çox maraqlıdır, Şuşada olmadan onu çəkmək mümkündür, ən azı təxəyyülün gücü ilə, intuitiv olaraq. Sanki Şuşada olmusunuz.

Fuad Tahir Manafov: Bir məsələ də var. Öz müşahidələrimə əsasən deyirəm, ola bilsin yanılıram. Şuşa, Ağdam, bütün Qarabağ neçə illərdir işğalda idi. Mənim Şuşa ilə, Ağdamla bağlı əsərim var, “Qarabağnamə” var. Ancaq göstərin ki, bu illər ərzində ermənilər Şuşa ilə, Ağdamla bağlı bir iş ortaya qoyublar. Maraqlıdır ki, ermənilərin də rəssamları Qafqaz məktəbi keçiblər, lakin Şuşa ilə bağlı bir əsər belə yaratmayıblar. Doğrudur, çoxu pessimist olsa da, bizdə kifayət qədər əsərlər olub. Amma əfsuslar olsun, elə tanınmış rəssamlarımız var ki, bu mərhələdə Qarabağla bağlı bir əsəri belə yoxdur.

F.B. – Şuşa azad olunarkən 360 şəhid vermişik. Yəni ölümündən sonra 360 nəfər “Şuşanın azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edilib. Nə qədər oğullar da orada döyüşüb və şükür Allaha, sağ-salamatdırlar, indi də Azərbaycan ordusunda xidmətlərini davam etdirirlər. Şuşa mövzusunu rəngkarlıqda gündəmdə saxlamaq, ön səhnəyə gətirmək üçün müvafiq dövlət qurumları nə iş görməlidir və o iş görülürmü? Siz bunu hiss edirsiniz?

Aslan Xəlilov: Əlbəttə, müəyyən addımlar atılır ki, bunları təqdirəlayiq hesab edirəm. Yəni “Şuşa İli” ilə bağlı Rəssamlar İttifaqı, Mədəniyyət Nazirliyi çoxlu müsabiqələr keçirir. Elə bu yaxında, səhv etmirəmsə, mayın 27-də “Qarabağın incisi – Şuşa” mövzusunda II Ümumrespublika rəsm və əl işləri sərgisinin açılış mərasimi keçirilib. Ancaq bir şeyə təəssüf edirəm; çox istərdim ki, Şuşa təzəcə alınandan sonra ora gedən yaradıcı heyət məhz rəssamlar olsun. Niyə? Çünki bərpa olunandan sonra onu çəkmək öz yerində, ancaq bərpadan qabaq Şuşanı çəkmək çox yaxşı olardı. Düzdür, fotolarda var, ancaq rəsm əsəri kimi onun bədii dəyəri daha çox olardı. Elementar bir şey deyək. Rəsm əsəri hər dövrün aynasıdır. Bəhruz Kəngərlinin qaçqınlarla bağlı rəsm əsərləri silsiləsi var, yəqin ki, görmüşünüz. Onlar, tarixi dəyəri olan sənət əsərləridir. Ona görə də mənim subyektiv fikrim belədir ki, Şuşaya ilk yaradıcı heyət məhz rəssamlar getməli idi.

F.B. – Bu, kimin təşəbbüsü ilə olmalı idi? Yəni Rəssamlar İttifaqının?

Aslan Xəlilov: Konkret desək, Mədəniyyət Nazirliyinin.

F.B. – Əgər Rəssamlar İttifaqından 10-15 nəfər rəssam kollektiv şəkildə müvafiq dövlət qurumlarına müraciət etsəydilər, reaksiya olmayacaqdı?

Aslan Xəlilov: Əslində, müraciət etmişdilər. Onlar bu il getdilər. Hətta iki qrup Şuşaya səfər etdi. Əvvəl yaşlı qrup, sonra isə orta və gənc nəsil. Və kifayət qədər də rəsm əsərləri çəkdilər.

Fuad Tahir Manafov: Ancaq bunu Mədəniyyət Nazirliyi təşkil etmişdi.

F.B. – Hər halda səfərlər təşkil olundu.

Aslan Xəlilov: Amma gec olundu. Mən dövlət xətti ilə müəssisəmiz tərəfindən bir neçə bölgəyə – Ağdama, Hadruta, Xocavəndə getmişəm. Bir var bərpadan əvvəl o dağıntıları görəsən və bunu yaşayıb çəkmək tamam başqa şeydir, bir də var ki, bərpadan sonra çəkirsən, amma o cür təsir göstərmir. Təəssüf ki, bir çox məşhur rəssamımız bir dəfə də olsun Qarabağ mövzusuna müraciət etmədi, Şuşanı, Xocalını çəkmədi. Təsdiq edə bilərik ki, şəhərlərimizin içində ən çox dağıntıya məruz qalan Füzuli, Cəbrayıl və Ağdamdır.

F.B. – Xüsusilə Ağdam.

Aslan Xəlilov: Bəli, daşı daş üstə qalmayıb. Bunları lazım idi ki, dünya şöhrətli rəssamlar rəsm əsərləri ilə dünyada tanıtsınlar. Amma olmadı. Bəzən biz hər şeyi dövlətin boynuna qoyuruq, bir müsabiqə elan etsin, nəsə təşkil olunsun, bunlar öz yerində, ancaq hər hansı bir mövzuya müraciət etmək üçün rəssam yalnız tapşırıq almamalıdır, o istək içəridən gəlməlidir.

Fuad Tahir Manafov: Ölkəmizi daha çox tanıdan onun rəssamıdır. Çünki ölkəmizə gələn yüksək ranqlı qonağa hər hansı müğənninin diskini vermirlər, ona Azərbaycanla bağlı hər hansı bir rəsm əsəri təqdim olunur.

Aslan Xəlilov: Sözünüzə qüvvət, Sakit Məmmədov 2016-cı ildə Böyük Britaniya kraliçası II Yelizavetaya “Cıdır düzü” adlı əsərini bağışlayıb. Çox gözəl əsərdir. Orada bütün Qarabağın adət-ənənəsi, oyunları təsvir olunub. Ona görə də rəsm əsərləri Azərbaycanın xaricdə tanıdılmasında əsas vasitədir.

M.İ. – Bəs ermənilərdə necədir? Bayaq bu mövzuya ötəri toxundunuz. Şuşada 30 ilə yaxın, yaxud ondan qabaq da bir qisim erməni yaşayıb və deyirsiniz ki, onlarda Şuşaya aid rəsm əsərləri yoxdur. Necə olur ki, bədnam qonşularımız Qarabağı hər yerdə öz torpaqları kimi təqdim edib, tutaq ki, turizmlə bağlı sərgilərdə və s., ancaq bunların rəssamları da olub axı. Tutaq ki, Hadrutda, Xocavənddə çoxdan yaşayırlar, yəni bu yerləri çəkən rəssamları olmayıb ki, təbliğat kimi istifadə etsinlər? Bəlkə sadəcə sizə rast gəlməyib?

Fuad Tahir Manafov: Rəssam yaradıcılığa iki cür həvəslənir. Ya Aslan müəllim dediyi kimi, içəridən gəlməlidir, ya da ki, dövlət sifariş verməlidir. Ancaq nə Ermənistan tərəfindən erməni rəssamlarına sifariş olmayıb, nə də Şuşanı, Qarabağı çəkmək onların özünün daxilindən gəlib.

Aslan Xəlilov: Əslində, qlobal şəkildə belə hal olmayıb ki, onların hansısa əsəri olsun və Qarabağ orada əks olunsun. Yəni bu barədə sosial şəbəkələrdə heç bir məlumat olmayıb.

Fuad Tahir Manafov: Bayaq yaxşı dediniz ki, Şuşa alınan kimi getmək lazım idi. Çünki internetdə köhnə materiallardan da görmək olar ki, onlar Şuşada ancaq divarlarda rəsmlər çəkiblər. Tutaq ki, bir restoranın qabağında guya bir erməni kişisi – çəkməçi dayanıb. Onlar bu cür hansısa guşə yaradıblar.

Aslan Xəlilov: Onlar bura Hadrutdur, ya Xocavənddir kimi rəsm əsərləri çəkib dünyada yayımlamayıblar.

M.İ. – Yəni düşünüblər ki, bu torpaqlar onlarındır və biz torpaqlarımızı qaytara bilməyəcəyik, ona görə yalnız uzaq tarixə hesabla arxayın şəkildə Şuşanı erməni şəhərinə bənzətməyə çalışıblar.

Aslan Xəlilov: Necə ki memarlıq abidələrinə xaç qoyurdular, o cür məntiqlə hərəkət ediblər.

Fuad Tahir Manafov: Bu cür işlər ediblər, ancaq məkanın özünə aid ortaya rəsm əsəri qoymayıblar.

Aslan Xəlilov: Elturan Avalovun Şuşa ilə bağlı silsilə əsərləri var. Qrafik silsilə əsərlərdir. Şəhərin hər bir guşəsi var. Adam baxanda elə bil ki, vizual olaraq Şuşaya səyahət edirsən. Rəssam daha çox orada olan evləri, dini abidələri çəkib və o görüntülər işğaldan qabaqkı dövrü əks etdirir. Çünki Elturan müəllimin dissertasiya mövzusu Şuşanın memarlığı ilə bağlı idi.

Fuad Tahir Manafov: Onun özü də qarabağlıdır.

Aslan Xəlilov: Ona görə də oraları çox yaxşı tanıyır. Bir reklam çarxı var: bir nəfər əlində foto ilə gedib evini tapır və baxır ki, evi tamam dağılıb, amma fotoda evin əvvəl vəziyyətinin necə olduğu yaxşı görünür. Bizə lazım idi ki müharibədən dərhal sonra ora gedib Şuşanı necə var, o cür də çəksinlər. Baxın, Vaqifin türbəsi… Gözəl türbədir. Əvvəl necə idi, indi dövlət tərəfindən ondan da gözəl bərpa olunub. Amma çox yaxşı olardı ki, onun dağıntısı rəsm əsəri formasında olsun. Doğrudur, fotolarda var, amma rəsm əsərində yoxdur. Şuşanın məscidləri – fotolarda var, rəsm əsərlərində də, amma müharibədən, dağıntıdan əvvəlki görkəmdədir.

Fuad Tahir Manafov: Sovet vaxtı bir kitab çıxmışdı: “Mədain xərabələri” (müəllifi, Xaqani Şirvani – red.). Balaca bir kitab idi və o kitaba baxanda məndə maraq yaranırdı ki, gedib xarabalıqları işləyim. Etüd xarakteri olaraq o dağıntıları işləmək rəssam üçün çox maraqlıdır. Misal üçün, bir var mən 60-70-ci illərin İçərişəhərini çəkim, bir də var ki, indi, bərpadan sonrakı alçipanlı şəklini. Rəssamın ona görə də istəyi olmayacaq.

Aslan Xəlilov: İstədiyin təsiri, effekti verməyəcək.

F.B. – Ölkəni, mədəniyyəti təbliğ etməyin ən optimal vasitələrindən biri də rəssamlıqdır. Rəsm əsərinə hamı baxır və burada tərcüməyə ehtiyac yoxdur. Aydın məsələdir, Şuşanın da təbliği şəkillər vasitəsilə daha gözəl olardı. Şuşa artıq iki ildir azaddır, rəssamlar ora dərhal getməyiblər və o imkan qaçırılıb. Amma buna baxmayaraq, bugün özəlliklə Şuşanın təsviri incəsənətimizdə inikasını qənaətbəxş saymaq olar?

Aslan Xəlilov: Bu qənaətbəxşliyi yaradan amillərdən biri ölkədə “Şuşa İli” ilə bağlı keçirilən tədbirlər və ilk növbədə müsabiqə xarakterli sərgilərin təşkil edilməsidir. İkincisi, bizim Universitetdə Qələbədən sonra ən azı 3-4 dəfə “Zəfər” adı altında fərqli sərgilər keçirmişik. Sərgilərdən biri Zəfərlə bağlı plakatların müsabiqəsinin nəticələrinə həsr edilmişdi və mövzu da “Zəfər” idi. Orada xalq rəssamı Arif Əziz, əməkdar rəssam Rəşad Cabbarov, Zöhrab Cabbarov, Səmədağa Cəfərov, Xanlar Əhmədov və başqaları iştirak etdi. Sonrakı mərhələdə isə “Zəfər mövzusu Azərbaycan rəssamlığında” adlı müsabiqə təşkil edildi. Burada isə ön planda nə gedirdi? Prezident İlham Əliyev iki gözəl ifadə işlətmişdi; biri “dəmir yumruq”, biri də “Şuşa, sən azadsan!”. Elə bu ad altında sərgimiz təşkil olundu. Mən bunu ali məktəbimiz çərçivəsində dedim. Amma respublika çərçivəsində istər azyaşlı rəssamların, istərsə də orta nəslin sərgiləri oldu. Əslində, bu mövzular gözəldir: qalibiyyət, zəfər, sevinc hissi var, nikbin əhval-ruhiyyə ilə doludur. Amma tarixi sənət baxımından yanaşsaq, çox istərdim ki, rəssamlarımız dağıdılmış abidələri olduğu kimi tarixə həkk etsinlər.

F.B. – Ancaq Şuşanı Azərbaycan əsgəri azad edib. Bu qəhrəmanlarımızın portretləri işlənirmi?

Aslan Xəlilov: Bəli. Bəzi rəssamlarımız var ki, sırf portret janrına müraciət edərək qəhrəmanlarımızın rəsmlərini yaradıblar. Məsələn, Milli Qəhrəman Polad Həşimovun portretini kifayət qədər rəssamımız çəkib. Əməkdar rəssam Vüqar Əlinin “Zəfər” adlı bir əsəri var ki, orada at belində Polad Həşimovu təsvir edib. Yaxud rəssam Asif Azərellinin bir əsəri var: “Belə də haqsızlıq olar?”. Orada erməni əsgərinin yalnız ayaqları görsənir və mədəniyyətimiz o ayaqlar altında tapdalanır. Amma qələbədən sonra “Zəfər” kataloqu hazırlayarkən qarşıma bir əsər çıxdı, müəllifi Coşqun İsmayılovdur və adı belədir: “Qayıdış”. Bu şəkil əvvəlki əsər ilə eyni motivdə olsa da, tam mənada onun əksidir. Rəsmdə Azərbaycan əsgərinin ayaqları və xarıbülbül əks olunub. Coşqun İsmayılovu tapıb soruşdum, dedi ki, bəs Asif müəllimin tələbəsiyəm və ondan bəhrələnmişəm.

Fuad Tahir Manafov: Azərbaycanda qaçqın və məcburi köçkünlərlə bağlı ən fundamental əsər yaradan Bəhruz Kəngərlidir. Yeganə rəssam olub ki, qaçqınları çəkib, ancaq üzlərində ağlamaq deyil, ümid əks etdirib.

M.İ. – Vasili Vereşaginin adını qeyd etdiniz. Məgər Şuşanı tanıtmaq, təbliğ etmək baxımından xarici rəssamlar daha effektiv rol oynaya bilməz? Qarabağa, Şuşaya diplomatları, jurnalistləri və başqalarını aparırlar, xarici ölkələrdən rəssamları da dəvət etmək yaxşı olmazdı?

Fuad Tahir Manafov: Sizinlə razıyam. Rəhmətlik müəllimim Sabir Şıxlı həmişə deyərdi ki, xarici ölkələrin məktəbinə baxmayın, özümüzün Qafqaz, Abşeron, Təbriz miniatür məktəbimiz var. Müharibə dövründə rəssamlarımız iki istiqamətə bölündülər. Həqiqətən vətənpərvərlik göstərənlər var idi. Vüqar Əli gecə-gündüz yatmırdı, ancaq vətənpərvərlik mövzusunda çoxlu posterlər çəkirdi. Amma elə rəssamlar var ki, bu barədə bir əsəri də yoxdur.

Başqa məsələ də var: rəssam fikirləşməməlidir ki, sabah kommunal xərcləri necə ödəyəcəyəm. Bu rəssam heç nə yarada bilməyəcək. Mən satmaq üçün şəkil çəkirəm, çünki ailə başçısıyam, öhdəliyim var. Yeri gəlsə, rəssamı dövlət təmin etməlidir.

F.B. – İstərdim ki, ənənəvi bir sual verim: nə etmək məqsədəuyğundur? Biz bu platformada çox məsələləri, mövzuları müzakirə etmişik. Əksər hallarda gəldiyimiz qənaət o olub ki, çox iş görülməlidir. Ancaq burada göstərdiyiniz şəkillər, çəkdiyiniz adlar, haqqında danışdığınız insanların mövcudluğu ümid verir ki, hələ bir çox şeylər itirilməyib. Ancaq nə etmək lazım idi, tutaq ki, Şuşa azad olandan dərhal sonra ora gedən ilk qrupların içində rəssamlar olsun, gedib orada bir neçə gün qalıb şəkil çəksin. Bu imkan artıq qaçırılıb. Bəs bundan sonra nə etmək olar? Şuşanın rəngkarlıqda, qrafikada, o cümlədən heykəltəraşlıqda da yəqin yeri var, elə deyil?

Aslan Xəlilov: Heykəltəraşlıqla bağlı belə ola bilər ki, Şuşada yaşayıb yaratmış görkəmli şəxsiyyətlərin obrazlarını yaratmaq adı ilə bir müsabiqə keçirilsin.

F.B. – Və yaxud Şuşanı azad edən əsgərlərimizin kompozisiyasını yaratmaq olar. Daha nə təklif etmək olar?

Fuad Tahir Manafov: Verdiyiniz suala birdən-birə cavab vermək olmaz. Bu təklifləri, ideyaları vermək üçün ilkin olaraq rəssamlar, heykəltəraşlar dövlətdən həmişə qayğı görməlidir. Bu qayğı olandan sonra hər cür ideya yaranacaq. Başa düşürəm, mən spontan olaraq nəsə yaratmalıyam. Çox gözəl. Amma rəssamın maddi vəziyyəti normal olmasa, o, sabah heç nə yarada bilməyəcək. Mən ancaq yaradıcılıq barədə düşünməliyəm.

Aslan Xəlilov: Mən də Fuad müəllimin sözünə qüvvət olaraq maddiyyət mövzusunu belə əlaqələndirərdim ki, müsabiqələr təşkil edilsin, amma yüksək yer tutanlar üçün böyük mükafatlar müəyyən olunsun. Onda rəssamlar daha da ruhlanar. Yoxsa ki, müsabiqədə yer tutanlara yalnız diplom və sertifikatlar verilir. Onlara pul mükafatları verib işləməyə həvəsləndirmək lazımdır. Yaxud elə rəssam var ki, Ermitajı, Luvru görmək arzusundadır, yaxud kimsə haradasa olmaq, oranı çəkmək istəyir, ona görə onun üçün elə bir stimul yaratmaq lazımdır, rəssam əsər ortaya qoya bilsin. Yəni müsabiqə elan etmək lazımdır ki, qalibləri filan yerə göndərəcəyik. Bu cür həvəsləndirmə sovet dövründə də var idi.

Fuad Tahir Manafov: Dövlət rəssamlarımıza vəsait ayırsın, onlar da Şuşanı, Qarabağı ölkəmizdə deyil, xaricdə təmsil etsin. Tutaq ki, Avropada Azərbaycan günləri keçirilərkən nə vaxtacan ölkəmizi paxlava, şəkərbura, şərab məhsullarımız ilə təmsil edəcəyik.

Aslan Xəlilov: Sovet dövründə rəsm əsərlərindən ibarət pavilyonlar var idi.

F.B. – İndi də var, Moskvada Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisində Azərbaycan pavilyonu mövcuddur.

Aslan Xəlilov: Amma orada rəsm əsərləri yoxdur.

Fuad Tahir Manafov: Hər şeyə pul ayırmaq olur, amma Azərbaycanı 5 gün ərzində tanıtmağa vəsait olmur. 4-5 rəssamı xaricə göndərin, əsərləri alınmasa da, dünyaya tanıtsın.

Aslan Xəlilov: Biz orta əsrlərin tarixini, o dövrün geyimini, memarlığını rəsm əsərlərindən öyrənirik. Mən Şuşaya getməyi o nöqteyi-nəzərdən qeyd edirdim ki, indiki Şuşanın durumu da əlli, yüz ildən sonra gələcək nəsillərə lazım olacaq.

Hazırladı: Mehman İbrahimov, 1905.az

Söhbət 1 iyun 2022-ci ildə baş tutub

Əvvəlki söhbətlər burada: 

1-ci; 2-ci; 3-cü; 4-cü, 5-ci, 6-cı, 7-ci, 8-ci, 9-cu