Beynəlxalq Tərcüməçilər Günü ərəfəsində “Şəms N” tərcümə mərkəzinin rəhbəri, ərəb dili tərcüməçisi, ASAN xidmətinin tərcümə və apostil xidmətlərinin rəhbəri Nəsimi Həsənov, Azərbaycan Dillər Universitetinin alman dili kafedrasının dosenti Yusif Allahverdiyev, Azərbaycan Dillər Universitetinin italyan dili
kafedrasının baş müəllimi Dilşad Pənahova, erməni dili tərcüməçisi Tariyel Babayev, ingilis dili tərcüməçisi, Miçiqan Universitetinin magistri Rusif Hüseynovla görüşdük. “1905.az” Diskussiya Klubunda Qarabağ düyünü barədə dünyanı məlumatlandırmaq işində tərcüməçilərimizin görə bildikləri, görmək istədikləri işlərdən danışdıq.
Fuad Babayev:
Xoş gəlmisiniz!
Gəlin birbaşa mətləbə keçək. Qarabağ düyünü ilə bağlı dünyanı məlumatlandırmaq işində Azərbaycan tərcüməçisi nəyi etməlidir? Öz təşəbbüsü ilə. Sizcə, Azərbaycan dilindən məhz hansı yazıları, materialları xarici dillərə tərcümə etmək lazımdır?
Dilşad Pənahova: İtalyan mətbuatında Azərbaycanla bağlı hansı növ materialların olduğunu bilirik. Bu daha çox mədəniyyət, neft qaz, iqtisadiyyat kimi mövzulardır. Ancaq gəlin, baxaq görək xarici mətbuatda hansı növ materiallar ümumiyyətlə yoxdur. 31 Mart soyqırımı məsələn, demək olar ki, işıqlandırılmır. Məlumat çox azdır. Quba hadisələri, Quba məzarlığı amilindən kifayət qədər istifadə edə bilərik.
Ancaq bu haqda italyan dilli mətbuatda da material yox səviyyəsindədir. Məncə, Qarabağ mövzusu dövlət səviyyəsində bütün dünyada işıqlandırılır. İtaliyadakı səfirimiz də bu istiqamətdə çox fəaldır. Ancaq dediyim kimi 31 Mart soyqırımı haqqında nə məlumat var, nə də bu istiqamətdə aktivlik. Əlavə edilməli olan məsələlər sırasına Sumqayıt hadisələrini də qatmaq olar.
Yusif Allahverdiyev: Xanımın dedikləri ilə demək olar ki, yüz faiz razıyam. Ancaq, məsələn, almanlardan danışıramsa deməliyəm ki, Mart soyqırımı haqqında jurnalist Yohannes Raunun bir kitabı çıxıb. O həmçinin “Dağlıq Qarabağ konflikti: erməni və azərbaycanlılar arasında” adlı kitabında qısaca olaraq tarixə nəzər salıb. Müəllif göstərir ki, ermənilər Azərbaycana gəldikdən sonra onların sayı artmağa başlayır. Demək istədiyim odur ki, bizim dildə belə kitablara, məqalələrə rast gəlmək olmur. Ancaq bir alman jurnalistin problemimiz haqqında nəşr etdiyi bu kitabda çox dəyərli faktlar var. Biz belə kitabları daha çox tirajlamalıyıq.
Mən 5 il Almaniyada yaşamışam, orada təbliğat işləri aparmışam. Belə tədbirlərdə almanlar bizim soyqırımı məsələləri ilə bağlı kifayət qədər maraqlı suallar verirlər. Çalışmaq lazımdır hazırlıqlı olaq ki, belə suallar veriləndə qarşı tərəfə doğru cavab verə bilək.
Tariyel Babayev: Bizdə son zamanlar daha çox Qarabağ hadisələri işıqlandırılır. Keçmişə gedib çıxmırıq. İrəvanın 90% əhalisi azərbaycanlı olub. Bu haqda araşdırmalar aparılmır. Getdikcə bu faktlar unudulur.
Biz dünyaya çatdırmalıyıq ki, vaxtilə Ermənistan da Azərbaycanın ərazisi olub. İrəvanda 11 məscidin olduğu vaxtlar olub. İndi onlardan cəmi biri qalıb. Onu da ermənilər İran məscidi kimi təqdim edirlər. Məncə, belə faktlar haqqında yazıları biz dünya dillərinə tərcümə etməliyik.
Nəsimi Həsəvov: Deyilənlərlə razıyam mən də. İndi 2 hadisə yadıma düşdü. 1895-ci ilin Sankt Peterburqda buraxılmış bir xəritəsini görmüşəm. Maraqlı olan cəhət, xəritənin hazırlanmasında bir nəfər də olsun azərbaycanlı müəllifin iştirak etməməsi idi. O xəritədə rus şriftləri ilə Azərbaycan sözləri yazılmışdı. Zəngəzurdan tutmuş, Göyçə mahalına kimi. Çox maraqlıdır ki, ermənilərin məskunlaşdığı yerlər də Azərbaycana aid edilmişdi. Bizim bütün qəzalarımız, böyük kəndlərimizin də o xəritədə adı var idi. Xəritə Çar Rusiyası dövründə hazırlanıb. Yəni heç kim deyə bilməz ki, xəritə bizim təşəbbüslə hazırlanıb. Faktiki olaraq bu xəritə Azərbaycanın ərazisinin nə qədər geniş olduğunu sübüt edir. Mən çox istərdim ki, belə faktları biz ortaya qoyaq və dünyaya göstərək ki, baxın, belə faktlar var.
Mən həmişə çalışıram ki, həqiqətlərimizi dünyaya çatdırmaq üçün lazım olan sənədləri tərcümə edək. Hələ 2006-cı ildə Fuad müəllim, yadınızdadırsa, biz sizinlə Qarabağla bağlı sənədlərin xarici dillərə tərcüməsi məsələsini müzakirə edirdik.
Rusif Hüseynov: Həm XX əsrin əvvələrində baş vermiş hadisələr, həm də Qarabağ hadisələri ilə bağlı mövzularda çox istrərdim ki, biz, xarici müəlliflərin yazıları ilə tanış olaq. Onları başqa dillərə tərcümə edib dünyaya çatdıraq. Hesab edirəm ki, bu daha effektiv, həm də etibarlı mənbədir.
Məncə, təbliğat konveyer xarakteri daşımalı deyil. Hər bir dövlətə, onun başına gələn faciəyə individual yanaşmaq lazımdır. Məsələn, Serbiyaya həqiqətimizi çatdırmaq istəyiriksə ona bunu Kosovo problemi ilə müqayisədə,Bosniyaya bunu çatdırmaq istəyiriksə onlara Serebrenisa qətliamını nümünə göstərməklə çatdırmalıyıq.
İsrailə həqiqətləri çatdırmaq üçün əsrin əvvəllərində ermənilər tərəfindən Azərbaycanda öldürülən yəhudiləri misal göstərməliyik. Ərəb dünyasına bəlkə də dini amillə çatdıra bilərik. Ona görə də tərcümə etdiyimiz hər bir məqaləni tərcümə etdiyimiz xalqın mədəniyyətinə, siyasi baxışına, iqtisadiyyatına və s uyğun tərcümə etməliyik ki, məqaləni oxuyan şəxsə maraqlı ola bilək.
Gündüz Nəsibov: Biz hər gün 1905.az portalına yerləşdirilən məqalələrlə bağlı araşdırmalar edir, müxtəlif saytlara baxırıq. Bu yaxınlarda çox maraqlı bir sayt çıxdı qabağıma. Safarov.org adında. Ermənilərin yaratdığı bir saytdır. Orada Macarıstanda yaşayan bir erməni bizim dəyərli zabitimiz Ramil Səfərovla bağlı məhkəmə qərarını, ittihamları və bütün digər sənədləri macar dilindən rus dilinə tərcümə edib. Və bildirilir ki, bu sayt Azərbaycan gəncləri üçün yaradılıb. Sonda isə qeyd edib ki, bütün bu materiallar hamısı pulsuz tərcümə edilib. Bir və ya bir neçə nəfərin şəxsi təşəbbüsü ilə.
Sualım belədir ki, bəs, sizin şəxsən öz təşəbbüsünüzlə hər hansı materialı təmənnasız xarici dilə tərcümə etdiyiniz olubmu?
Dilşad Pənahova: Açığı mən inanmıram ki, kimsə öz şəxsi təşəbbüsü ilə sadaladığınız sənədləri tərcümə edib sayta yerləşdirsin. Mütləq şəkildə onun arxasında erməni diasporu dayanır. Hər halda mən belə düşünürəm. Şəxsən özümə gələndə, ancaq İtaliyada Qarabağla bağlı bir tədbir keçirmişik. Başqa heç nə. Yəni təmənnasız, öz təşəbbüsümlə tərcümə etdiyim sənəd olmayıb.
Nəsimi Həsənov: 2008-ci ildə Xocalı soyqrımı ilə bağlı bizim şirkət tərəfindən bir kitabca dərc edilib. Biz o kitabı Avropada yayımladıq. Kitabın müəllifi nəşr məsələsini mənlə danışanda dedim ki, heç bir pul söhbəti olmasın. Düşündüm ki, təbliğat işlərində necə deyərlər mənim də bir izim olsun.
Yusif Allahverdiyev: Xocalı ilə çox tərcümələr etmişik. 1992-ci ildə özüm Ağdamda idim. Çox dəhşətlər görmüşdüm. Həmin vaxt Alman qəzetlərinin birinin türk müxbiri gəlmişdi. Onunla Bakıya gəldik. O da mənim kimi çox şeyi gözü ilə görmüşdü. Və bu haqda da qəzetdə məqalələri çap edildi.
Almaniyada olanda tərcümələrimdən çox, dediklərim almanları maraqlandırırdı. Mənim atam, bacım, bacımın övladları, nəvəsi şəhid olub. Bu haqda danışdıqlarım onları dəhşətə gətirirdi. Mənim bir yazım öz istəyimlə rus dilinə də tərcümə olunub. Ermənilərin törətdikləri dəhşətlərlə bağlı. Orada ötən əsrin əvvəllərindən bu günə kimi olan hadisələrdən yazmışam.
Keçən il Berlində böyük təbliğat aksiyamız keçirildi. Səfirliyimiz sağ olsun. Bizə köməklik etdi. Diaspor üzvləri də həmin təbliğatda iştirak edirdi. Bütün azərbaycanlılara məktub göndərilsə də təəssüf bu aksiyada iştirak edən çox az idi. Berlində 8 min azərbaycanlı yaşayır. Amma çox kiçik bir hissəsi aksiyaya gəlmişdi. Almaniyada da məqalələrim nəşr edilib. O məqalələrdə göstərilir ki, BMT-nin qəbul etdiyi qətnamələrə ermənilər əməl etmir.
Fuad Babayev: Bilirik ki, hər hansı məqaləni xarici dilə tərcümə etmək və ya hər hansı tədbirdə çıxış etməklə kifayətlənməli deyilik. Əgər tərcümə etdiyimiz məqalənin audotoriyası müəyyən edilməyibsə onu tərcümə etmək bir növ mənasını itirir.
Həm də burada auditoriyaya təsir məsələsi var. Bir var aparıcı media orqanlarında yayımlanan məqalə, bir də necə deyərlər, az tirajli nəşrdə dərc edilən məqalə. Sizcə, dünyanın aparıcı hər hansı qəzetində həqiqətlərimizlə bağlı nəşr edilən məqalə, yoxsa məsələn, 800 səhifəlik bir kitab çap etməklə biz daha çox uğura nail olmuş olarıq?
Nəsimi Həsənov: Bizim tərcümə etdiyimiz bayaq haqqında danışdığım kitabda maraqlı bir məqam var idi. Həmin kitabı yazan xanım bir siyahı hazırlamışdı. O siyahıda Xocalıda iştirak etmiş bütün hərbi qulluqçuların adları var idi. Demək istəyirəm ki, biz belə statistik məlumatları bir məqalə şəklində hazırlayıb dünyaya çatdırsaq daha effektiv olar.
2004-cü ildə biz Virciniyada bir kilsəyə getmişdik. Orada keşiş çıxışını bitirəndən sonra dedi ki, Azərbaycandan 2 nəfər qonağımız var. Kilsədə olan bəzi şəxslər maraqlandırlar ki, Azərbaycan harada yerləşir? Biz izah etməyə başladıq. Tanımayanlar var idi.
Bizi bir katolik məktəbinə də aparmışdılar. Orada tanışlıqdan sonra dedim ki, sizə bir sualım var. Dedim xahiş edirəm, Azərbaycanın harada olduğunu mənə xəritədə göstərin. Məktəb direktoru heç yerindən qalxmadı. Xəritəyə də baxmadı. Azərbaycan Rusiyanın hansısa bölgəsində yerləşir demişdi ki, təşkilatın vitse-prezidenti əsəbləşdi. Direktora cavab olaraq dedi ki, SSRİ dağılıb. Azərbaycan müstəqil dövlətdir artıq… Sözümü ona gətirirəm ki, o qədər də tanınmayan bir dövlət haqqında belə məqalələr oxunmayacaq. Ancaq nüfuzlu qəzet, jurnallara həqiqətləri yaysaq oxunacaq.
Tariyel Babayev: Əvvələr biz məqalələri tam olaraq tərcümə edib mətbuata yayırdıqsa bu gün bu üsul effektiv deyil. Məsələn, “BBC”dən də bizə eyni tapşırıq verilir ki, başlıq cəlbedici olmalı, və məqalənin əsas məzği tərcümə edilməlidir.
Fuad Babayev: Sizcə, bizim ermənilər tərəfindən ən çox oxunan saytımız hansıdır? Və biz-azərbaycanlılar daha çox hansı erməni dilli saytları oxuyurq?
Tariyel Babayev: Məncə, ermənilər daha çox 1news.az saytını oxuyurlar. Saytın erməni dili versiyası da var. Avqust ayında cəbhədəki gərginlik dövründə ən çox haker hücumuna məruz qalan saytlarımızdan biri idi…
Nəsimi Həsənov: Hesab edirəm ki, ermənilər bizim əksər saytlarımızı oxuyur. Bizdə nə məlumat çıxırsa onların dərhal xəbərləri olur.
Rusif Hüseynov: Məncə, biz həm də təbiğatımızı audio-vizual formatında qurmalıyıq. Çünki bilirsiniz ki, müasir dünyada yazı oxuyan insanların sayı azalıb. Amma görüntüyə baxanlar həmişə çoxdur. Bəlkə də biz qısa video çarxlar, bədiii filmlər çəkməklə həqiqətlərimizi dünyaya daha tez, daha sürətlə çatdırmağa nail ola bilərik.
Bunu etmək çox da çətin deyil. Hər hansı video tutaq ki, ingilis dilində olmaqla subtitrların köməyi ilə həmin videonu bir neçə dilə çatdırmış olarıq. Bu istiqamətdə multimediaının inkişafına diqqətli yanaşmalıyıq.
Təmkin Məmmədli: Bu gün tarixçilər, araşdırmaçılar Vikipediya məlumatlarını peşəkar hesab etməsələr də hamımız bilirik ki, ən çox informasiya aldığımız saytlardan biri vikipediyadır. Vikipediyada bizim mövqeyimizi müdafiə edən məqalələr, mənbələr yox səviyyəsindədir. Amma ermənilər haqqında eyni sözü demək olmaz. Bəlkə, tərcüməçilər elə vikipediyadan başlasınlar. Bizim məqalələri tərcümə edib ora yerləşdirsinlər. Sizcə də bu daha effektiv üsul deyil?
Rusif Hüseynov: Doğrudur. Məsələn, bu gün Almaniyada məhkəmələr vikipediyada olan məqaləni etibarlı mənbə kimi qəbul edir.
Dilşad Pənahova: Vikipediya ilə bağlı forum təşkil edənlər keçən il “Viki qrup” layihəsi həyata keçirdilər. Buna könüllürlər də qoşulur. Biz onlarla da əməkdaşlıq etməklə məqalələrimizi tərcümə edilmiş formada vikipediyada yerləşdirmiş olarıq.
Tanıtım məsələsinə gəldikdə isə, bu gün dünyaya şou xarakterli yazılar və ya videolar lazımdı. Məncə, biz şəhid ailələrinin danışdıqlarından kiçik hekayələr hazırlamaqla insanların diqqətini cəlb edə bilərik. Belə kiçik məqalələri bədii dildə yazmaq öz yerində, həmin məqalədə faktı da əlavə etməklə çox böyük uğura nail olarıq.
Ermənilərin italyan dilində kifayət qədər informasiyaları var. Hətta Venesiyada universitetlərin birində Qafqazşünaslıq kafedrasının müdiri ermənidir. Bildiyim qədər o həmin fakültədə Azərbaycan dilinin tədris olunmasına qarşı çıxmışdı. Amma buna baxmayaraq orada hazırda Azərbaycan dili tədris edilir. Biz həmçinin, italyan dilində olan erməni məqalələri Azərbaycan dilinə tərcümə edib tarixçilərimizi bununla tanış etməliyik ki, onlar da bu məqalələrə təkzib yaza bilib, mövzunu araşdıra bilsinlər.
Fuad Babayev: Bütün bu dediklərinizi kim etməlidir?
Dilşad Pənahova: Yəqin ki, dövlət səviyyəsində edilməlidir və ya hər hansı QHT, təşkilat tərəfindən.
Yusif Allahverdiyev: Siz bayaq auditoriya məsələsinə toxundunuz. Bir dəfə biz Mainz şəhərində 100 ölkə xalqlarının bayramı ilə bağlı təşkil edilən tədbirdə iştirak edirdik. Həmin tədbirdə biz 2 saat çıxış etdik. İnanın ki, almanlar çox diqqətlə bizim başımıza gələn faciələr haqqında olan söhbətlərə qulaq asırdılar. Mən bu həqiqətləri bir neçə radioda, o cümlədən Avstriya radisonda demişəm. Amma radioda deyilən şeylər yaddan çıxa bilər. Həmişə deyirəm ki, atam 33 yaşında alman əsir düşərgəsində olub, almanlar onu öldürməyiblər. Erməni terrorçuları isə 50 il sonra onu qətlə yetirdilər. Yəni, baxın görün, əsl faşist kimdir əslində…Belə müqayisə aparanda onlar diqqətlə həqiqətlərimizi dinləyirlər və yadlarında nələrisə saxlayırlar.
Yəni çalışmaq lazımdır ki, dünyaya həqiqəti çatdıranda həm müqayisələr aparaq, həm də əks arqument gətirə bilək.
Fuad Babayev: Sabah Beynəlxalq Tərcüməçilər Günüdür. Ürəkdən təbrik edirik sizi. Uğurlar!
Hazırladı: Aynur Hüseynova
1905.az
Material 03.10.2014-cü ildə 1905.az portalında dərc edilib.