“1905.az” Diskussiya Klubunda növbəti müzakirə baş tutdu. “Dilimizdə SÖZQIRIM yaşanır, yoxsa…”

Söhbətimizə ADPU-nun filologiya fakültəsi, Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası kafedrasının professoru Nadir Abdullayev, “Xalq qəzeti” baş redaktorun müavini Tahir Aydınoğlu, Azərbaycan Televiziyası, “Səhər” verilişinin  redaktoru Güldəstə Bəhramqızı, AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Monitorinq şöbəsinin müdiri Qulu Məhərrəmli, Söz Azadlığını Müdafiə Fondunun icraçı direktoru  Vüqar Tofiqli qatılmışdılar.

 

Fuad Babayev: Salamlayıram hər birinizi, xoş gəlmisiniz!

 

Bu gün sizinlə birgə söz qırımı, dilimizin soyqırıma məruz qalması mövzusunu müzakirə edəcəyik. Gəlin, razılaşaq ki, bu gün dilimiz müəyyən təsirlər nəticəsində dəyişikliyə məruz qalır. Buyurun, söz sizindir.

 

Nadir Abdullayev: Bizim dilimiz müstəqil dövlətin dilidir. Azərbaycan dili 70 il rus əsarəti altında mövcud olsa da bu gün o müstəqildir. Doğrudur, dil bir qədər assimilyasiyaya məruz qalsa da o təmiz dildir və ahəngi çox gözəldir. Firudun bəy Köçərli dil haqqında deyib: “Ananın südü bədənin mayası, onun dili də ruhun qidasıdır”.

 

Dilimizi ilk növbədə sevməliyik ki, onu qoruya bilək. Doğrudur, zamanla dilimiz müəyyən təsirlərə məruz qalıb. Bu belə də olmalıdır. Bəzən dilə daxil olan yeni sözlər onu zənginləşdirmir, həm də korlayır. Bizim son illərdə ən çox təmasda olduğumuz dil Türkiyə türkcəsidir. Dilimizə daxil olan türk sözlərindən bəzən yerli-yersiz istifadə edirik.

 

Qulu Məhərrəmli: Nadir müəllim əslində mənzərəni çox gözəl təsvir etdi. Doğrudan da dillə bağlı naharatlıqlar çoxdur.

 

Dil canlı orqanizmdir. Dilə yeni sözlər daxil olur, onlar dildə yaşayır və sonra ölərək sıradan çıxırlar. Əslində söz qırımı ifadəsi də şərtidir. Məsələn, biz 50-60 il əvvəl işlədilən sözləri istifadə edirik sonra unuduruq. Götürək sosializm, kolxoz və s  kimi sözləri. Onlar bizim leksikondan çıxmış kimi görünsə də tamamilə silinib getmir. Bu gün dil basqı altındadır. Xarici dillərin təsiri, reklamların, küçə adları, ad asılqanlarında sözlərin düzgün istifadə edilməməsi dilin korlanmasına gətirib çıxarır. Bu gün küçə adları problemi deyərdim ki, dildə ən böyük problemlərdən biridir. Yazı ünvandır. Bələdçidir. Biz bu bələdçidən istifadə edəndə çox diqqətli olmalıyıq.

 

Dili sabit formada saxlamaq mümkün deyil. Texnologiyanın inkişafı, qloballaşma ilə birgə dil də dəyişir. Bunun dilə heç bir ziyanı yoxdur. Əksinə xeyri var. Amma bəzən alınan sözlər yersiz işlədilir. Məsələn, dilimizdə onun qarşılığı ola-ola alınma sözlərdən istifadə halları hədsiz dərəcədə çoxalıb. Bəzən insanlar kübar, təhsilli görünmək üçün yeri gəldi gəlmədi alınma sözlərə müraciət edirlər. Biz abbreviatura sözü işlədirik, amma onun qarşılığı dilimizdə var – qısaltma sözü olaraq. Və ya alyans-ittifaq, birlik. Bu sözlər dilə sinonimlər gətirir. Xüsusən jurnalistika praktikasında təkrarlardan qaçmağa kömək edir. Amma dilin daşıyıcısı kimi öz sözlərimizdən istifadə etməməyimiz üçün belə bir mənzərənin yaranmasına gətirib çıxarır.

 

Bu gün ən ciddi problemlərdən biri türk dilindən dilimizə nüfuz edən orfoqrafik, orfoepik təsirdir. Dilin leksik layında gedən dəyişkliklər o qədər də qorxulu deyil, əsas təhlükə dilin qrammatik layı ilə bağlıdır.

 

Tahir Aydınoğlu: Mən yazılı-ənənəvi media haqqında danışacam. Çünki adətən yazılı media göz önündə olur, orada qüsur tapmaq daha asandır. Televiziyadan fərqli olaraq. Biz öyrəşmişdik ki,  məsələn, qəzetdə hansısa məqalədə imla xətası olanda insanlar redaksiyaya zəng edər, mübirlərə bu barədə məlumat verərdilər.

 

Qulu müəllim dediyi kimi bu gün dilə hər istiqamətdən basqı var. Xalqın 2 vətəni var: torpaq və dil. Biz istədiyimiz kimi dil normaları pozuruq və bizə qadağalar qoyan yoxdur.

 

Məncə ən böyük narahatlıqlardan biri iki variantlılığın olmasıdır. Məsələn, aktiv-fəal, stabil-sabit, faktor-amil, seksiya-bölmə, kontrakt-mqavilə, iligli-bağlı və s bu kimi sözlər dilimizdə ikivariantlılıq yaradıb. Lakin bu o qədər də ürək açan mənzərə deyil.

 

Azərbaycan türkcəsinin özəlliyi ondan ibarətdir ki, o qıpçaqcanın türkcəyə qaynayıb-qarışmış formasıdır. Ona görə bizim dilimiz həm oğuz, həm də qıpçaq dillərinə bənzəyir. Dilimizin ən milli nitq hissəsi isə fellərdir.  Çalışmalıyıq ki, iki variantlı sözlərdə ilk yarananından istifadə edək ki, illər keçdikcə tərtib edilən lüğətlərdə problem yaranmasın. Belə məsələlərdə həssas olmaq lazımdır. Dilin qrammatik qatında da yad təsirlər az olmayıb. Ərəb, rus dillərindən daxil olan təsirləri nəzərdə tuturam. Bəzən biz televiziyada eşidirik: “Filankəs tərəfimizdən yaxalanmışdır”. Tərəfimizdən yaxalanma ifadəsi tamamilə yalnışdır. Dilimizdə nümayiş etdirmək sözü ola-ola sərgiləmək ifadəsindən tez-tez istifadə edirik. Məsələn, futbolçu çox gözəl oyun nümayiş etdirir. Sərgiləmir. Burada sərgiləmək sözü uğursuz seçilmiş feldir.

 

Güldəstə Bəhramqızı: Qələminə çox hörmət etdiyim jurnalistlərin çıxışından sonra mənim nəsə deməyim bir qədər çətindir. Amma mənə elə gəlir ki, daha çox problemin həllindən, həlli istiqamətindən danışmalıyıq. Bu gün Azərbaycanda çox sürətlə internet media inkişaf edir. Çoxlu xəbər saytları fəaliyyət göstərir. Dilimizi korlayan elə o saytlardır.

 

Məncə, ən ciddi problemlərdən biri də aparıcıların televiziyada türk intonasiyası ilə danışmasıdır. Türk sözlərini yazıda  işlədirik. Bu o qədər də pis görünmür. Amma bunu efirə gətirmək, türk intonasiyası ilə danışmaq qətiyyən düzgün deyil. Da, də şəkilçilərinin yazılışında, vurğu qoyuluşunda ciddi problemlər var.

 

Vüqar Tofiqli:  Əslində deyilənlərlə tamamilə razıyam və bəzi əlavələrim var. Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının üzvü olan Söz Azadlığını Müdafiə Fondu kimi 2010-2012-ci illərdə Azərbaycan dilinin qorunması ilə bağlı bir çox işlər həyata keçirmişik. Küçə reklamlarında Azərbaycan dilinin qorunması ilə bağlı ciddi monitorinqlər apardıq, nəticələr əldə etdik. Biz həmin monitorinqlərdə xaricdən gətirilən ərzaq məhsulları və dərmanların izahında Azərbaycan dilinin qorunması məsələsinə xüsusi toxunmuşduq.

 

Məncə dilimizin soyqırımı məsələsi var, amma faciəvi formada deyil. Bizim ən böyük problemimiz başqa milləti görən kimi onun dilində danışmağa cəhd göstərməyimizdir. Heç vaxt xaricini məcbur etmirik ki, Azərbaycan dilində danışsın. Dili qorumaq buradan başlamalıdır. Yad dildə danışma ehtirasını azalmalıyıq. Dili təbliğ etmək lazımdır. Sözsüz ki, burada sistemsizlik var. Yanılmıramsa, son bir neçə ildə Azərbaycan dilinin qorunması ilə bağlı bir sıra qanunlar qəbul edilib. Ancaq biz onlara riayət edə bilirikmi?

 

Nadir Abdullayev: Əsas televiziya aparıcıların nitqinə fikir vermək lazımdı. Aparıcı efirdə ifadə yalnışlığına yol verməli deyil. Çünki televiziya kütləvi informasiya vasitəsidir. İnsanlar televiziyaya baxıb öyrənir. Bu gün çox geniş yayılmış yalnış ifadələrdən biri də “iç” sözüdür. Aparıcılar tok-şoularda “mənim içim qan ağlayır” və s bu tipli ifadələrdən yerli-yersiz istifadə edirlər.

 

Güldəstə Bəhramqızı: Hər şey ondan  başlayır ki, mediada təsadüfi  kadrlar çoxlaıb. Mən uzun müddət mətbuatda işləmişəm. Bu proses 1990-cı illərin sonunda yazılı  mətbuatda müşahidə olundu. Sonra televiziyaya keçdi. Telekanalların sayı, işçilərə tələbat artıqda televiziyada təsadüfi jurnalistlərin də sayı artmağa başladı. Mən Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişəm. Jurnalistəm. Amma bu gün ümumiyyətlə mediada jurnaslitika ilə əlaqəsi olmayan insanlar çoxdur. Əlinə qələm, vərəq alan adam düşünür ki, o artıq jurnalistdir və müsahibə ala bilər.

 

Nadir Abdullayev: Düşünürəm ki, aparıcıların ən böyük problemi biri sözləri yazıldığı kimi tələffüz etmələridir.

 

Fuad Babayev: Biz deyə bilərikmi ki, məsələn, sözlərin qırımı daha çox elektron mediada müşahidə olunur,  nəinki, ənənəvi qəzet-jurnal mediasında?

 

Qulu Məhərrəmli: Yox, məncə, belə demək olmaz. Sadəcə elektron (bura həm də televiziyanı qatıram) mediada qüsurlar çox nəzərə çaprmır. Bu gün dili korlayan 2 vasitə var: televiziya və yeni yaranan saytlar. Qismən də radio. Peşəkarlıq aşağı düşdükcə dildə də qüsurlar yaranmağa  başlayır. Azərbaycan dilini bilməyən şəxs əlbəttə heç bir istisnasız dili korlayacaq. Təxmini 15 il əvvəl ANS televiziyası ilə birlikdə teleteatrda dillə bağlı müzakirə keçirdik. O zaman bir şəxs dedi ki, dildə normaların olmasını qəbul etmir. Yəni o istədiyi kimi danışa bilər və s. Ona necə rahatdırsa. Təsəvvür edirsinizmi?

 

Bilirsiniz, dilə yanaşmada hərənin öz mövqeyi olmalı deyil. Bir neçə il əvvəl bir televiziyanın rəhbəri tutaq ki, ziyalı bir yazıçı idisə o dilə, hər detala həssas yanaşırdı. Bir sözə görə saatlarla iclaslar keçirildi. Bu gün isə heç bir norma, heç bir tələb yoxdur. Qeyri-peşəkarların teviziyaya gəlişi qarşısıalınmaz bir prosesə çevilməyə başlayıb. Bunun qarşısını almaq mümkündür, əlbəttə. Bizim dillə bağlı normalara əməl etmək üçün kifayət qədər hüquqi sənədlər var. Son 10 ildə dillə bağlı kifayət qədər qanunlar qəbul edilib. 2013-cü il 9 sentyabrda prezidentin “Dilin qlobaşşalma şəraitində işlənməsi və tətbiqi” ilə bağlı dövlət prorqamı bir növ illər ərzində qəbul eilmiş sənədlərin yekunu idi. Həmin proqramda nəzərdə tutulan bir çox məsələlər hələ də reallaşdırılmayıb. Məsələn, Dilçilik İnstitutunda qaynar xətt yaradılmalı idi. Bizim küçədə, televiziyada gördüyümz nöqsanları zəng edib həmin ünvana bildirmə  imkanımız  olmalı idi. Amma olmadı. Bu həm də insanlara stimul olardı. Vətəndaş da düzəltmək istədiyi məsələnin həllini görə bilərdi.

 

Bəzən bizə elə gəlir ki, yazılı mediada nöqsanlar azdır. Belə deyil. Sadəcə bu gün yazılı medianın ictimai rəyin formalaşmasına təsiri azalıb. Bu gün qəzet-jurnal alıb oxuyan insanların sayı yox səviyyəsindədir.

 

Bizim aparıcıların isə ən böyük problemi mövzuya hazırlaşmayıb efirə çıxmalarıdır. Bəzən mövzu ilə bağlı müzakirəyə dəvət edilən şəxs aparıcıdan daha səlis, daha yaxşı nitqə malik olur.

 

Bayaq dərmanlarla bağlı məlumatların tərcüməsi məsələsinə toxunuldu. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda dərman preparatlarında istifadə qaydalarını izah edən hissənin tərcüməsinə diqqət yetirilir.  Bu çox müsbət haldır. Amma gəlin baxaq, görək bu tərcümələr hansı səviyyədədir? Əvvəla, bu izahın vahid strukturu yoxdur. Əgər bu bir əldən çıxırsa, burada vahid qayda olmalıdır. Ən azı izah bölməsi istifadəçi üçün çox aydın formada yazılmalıdır ki, dərmanı istifadə edən şəxs nəyi necə edəcəyini başa düşə bilsin. Mən  mağazada xarici ərzaq məhsulunun istifadə qaydası hissəsində dilin Azərbaycan dili olduğu görəndə çox sevinirəm. Düzdür, bunlar bizi sevindirmək üçün deyil. Amma dili insanlara həm də bu üsulla sevdirmək lazımdır.

 

Bildiyim qədər bu gün televiziyada dillə bağlı şuralar yaradılıb. Amma onlar formal xarakteri daşıyır. Hələ o şuraların hanısa televiziyada bir iclas, toplantı keçirdiyinin şahidi olmamışam.

 

Nadir Abdullayev: Çox yaxşı olardı ki, xüsusi mərkəzlər yaradılsın, mediaya gələn adamlara peşəkar jurnalistikadan dərslər keçilsin. Bəlkə onda aparıcılarımızın nitqində rast gəldiyimiz qüsurların sayı azalar. Sabutay Quliyev adlı bir şəxs var idi. Bəlkə də çoxları onu xatırlayar. Mən onun yanına gedirdim. Həmişə Əziz Əfəndizadə gəlib onlara dərs keçirdi. Bilməyənləri öyrədirdi.

 

Yəqin hər biriniz fikir vermisiniz. Geyim mağazalarında ingilis dilində “new collection” kimi reklam sözləri yazılır. Bu düzgün deyil. Biz ingilis dilli ölkədə yaşamırıq.  Birinci bu reklam Azərbaycan dilində, sonra əcnəbi dildə yazılmalıdır. Bu sistemsizliyi  həll etmək lazımdır.

 

Fuad Babayev: Bayaq Tahir müəllim dedi. Biz həmişə görmüşük ki, qəzetdə məqalədə imla xətası olanda redaksiyaya zəng olur və bu haqda məlumat verilirdi. Bəs, son illərdə belə insanların fəallıq dərəcəsində hansı dəyişiklik var? O cür aktiv insanlar hələ də varmı?

 

Tahir Aydınoğlu: Şübhəsiz ki, onların sayı azalıb. Çox təəssüf.  Hər hansı keyfiyyətə nail olmaq üçün müəyyən kəmiyyətin olması vacibdir. Məsələn, o vaxt Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsində 3 minə qədər işçi var idi. Vaxt gəldi tələb olundu ki, bu qədər işçi çoxdu. Bu gün də o kəmiyyət müəyyən qədər qorunub saxlanır. Amma yenə də işçilər azdır. Aparıcılar bir verilişdən çıxıb o birinə gedir. Bu da aparıcının peşəkarlıq səviyyəsinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Ona görə müəyyən standartlar, normalar olmalıdır.

 

Mənə elə gəlir ki, bizdə əsas qaranlıq qalan məqamlardan biri də xarici adların və ya logoların olduğu kimi yazılmasıdır. Bu da özlüyündə ikivariantlılığa gətirib. Məsələn, Coca-Cola. Biz eşidirik və bilirik ki, bu koka-kola kimi oxunur. Amma kənddə yaşayan təhsilsiz bir gənc məsələn, bunu yazıldığı kimi oxuyur. Eləcə də bu başqa adlara aiddir. Məsələn, UNESCO, NATO və s.

 

Bəzi birləşmələrin böyük hərflə yazılışında da iki variantlılıq var. Məsələn, Şəhidlər Xiyabanı. Hər iki söz böyük hərflə olmalıdır. Bu həmişə belə olub. Xiyaban sözü indi kiçik hərflə yazılır. Bəzən biz biləəkdən pozuntuya göz yumuruq.

 

 Fuad Babayev: Apostrofun ləğvinə münasibətiniz…

 

 Qulu Məhərrəmli: Məncə ləğv edilməsi düzgün seçim idi. Dildə qrafik işarələrin azlığı onu daha oxunaqlı edir. Doğrudur, apostrofun bəzi sözlərdə xüsusi yeri görünür. Amma onun yazıda ləğvi normaldır. Amma heç kim əsas vermir ki, biz vaxtilə apostrofla işlənən saitləri bu gün qısaldıb tələffüz edək.

 

 Nadir Abdullayev: Apostrofun ləğvi hesab edirəm ki, düzgün qərar deyildi. Çünki vaxtilə sözləri apostrofla görən adamlar onun necə tələffüz edildiyini bilir. Sözləri gözünü açandan apostrofsuz görən adam bunu bilə bilməz.

 

 Tahir Aydınoğlu: Bu yaxınlarda Acaristan Universitetin rektorundan müsahibə alırdım. Batumidə. Ona dedim ki, biz gürcü xalqını çox sevirik. Gözləyirdim o deyəcək ki, biz də Azərbaycan xalqını çox sevir və hörmək edirik. O isə: “Bu, belə də olmaldır” cavabını verəndə dəhşətə gəldim. Hələ də dediyim o ifadəyə görə özümü bağışlaya bilmirəm. Burada əsas günah bizim öz üzərimə düşür. Əcnəbi görən kimi ona xoş olsun deyə istifadə etdiyimiz ifaələrin heç bir mənası yoxdu.

 

 Qulu Məhərrəmli: Azərbaycan dili üçün sözün bir cür yazılıb, başqa cür tələffüz edilməsi xarakterik deyil. Yəni məsələn, “Space” yazılıb, speys oxumaq olmaz.

 

Dildə məcburiyyət qəbul edilməzdir. 1990-cı illərdə radio müxbirlərində xəbəri hədsiz templə oxuma tendensiyası yaranmışdı. Hər dilin öz oxu tempi var. Məsələn, ingilis dilində bir dəqiqədə  120 söz oxumaq mümkündür. Amma Azərbaycan dilində bu mümkün deyil. Sürətlə oxunuş sözlərin mənasının yanlış qavranılmasına gətirib çıxarır. Dilə bu üsulla yamaq vurmağın heç bir mənası yoxdu. Dil mühafizəkarlığı sevir. Bu gün bizim əsas problemlərimiz sırasında biri çox məmurların dilə olan etinaslığı da var. Dil  mənəviyyatla bağlı məsələdir. Dilə sevgi damarlarda olmalıdır. Bizdə prinsipial müəllimlərin sayı azalıb. Yazıçıların dilə həsas münasibəti sıfır səviyyəsindədir. Hanı bu gün Qabil kimi yazıçılarımız? Elə bil onlar bu platformadan kənara çəkiliblər.

 

Bu gün fikir vermisinizsə başlamaq sözü sıradan çıxmaq üzrədir. Hamı start sözündən istifa edir. Bu kimi xırda məsələlərdə belə dilin qaydalara riayət etmək lazımdır.

 

 Nadir Abdullayev: Əsas çatışmalıqlardan biri də orfoepiya lüğətinin olmamasıdır. Neçə illik tarixə malik bir dilin orfoepiya lüğətinin olmaması böyük faciədir.

 

 Qulu Məhərrəmli: Tamamilə razıyam Nadir müəllimlə. Radio- televiziya işçiləri üçün ayrıca vurğu lüğəti var. Amma bu kifayət deyil. Akademik lüğət hazırlanmadır.

 

 Gündüz Nəsibov: Qulu müəllim, orta məktəb dərsliklərinin monitorinqini aparırsınız? Mənim qızım 4-cü sinifdə oxuyur. Nə riyaziyyat, nə də həyat bilgisi dərsliklərini demək olar ki başa düşmək mümkün deyil. İmla xətaları çoxdur…

 

 Qulu Məhərrəmli: Razıyam. Amma təəssüf ki, bu gün bizim bütün dərslikləri monitorinq etmə imkanımız yoxdur. Həm də vaxt azlığı üzündən. Mətbuatda da dərsliklərin dilində anlaşılmazlıqla bağlı ciddi iradlar var. Hesab edirəm bununla ciddi məşğul olmaq lazımdır.

 

 Fuad Babayev: Proqnozlardan danışaq…

 

 Vüqar Tofiqli: Müzakirədən zövq aldım. Doğrudan dil canlı orqanizmdir. Dilimizin immunetini qaldırmalı, bu prosesdə hər birimiz iştirak etməliyik. Yadımdadır, 1982-83-cu illərdə Rusiyada hər il mətbuatda çıxan sözlərlə bağlı yeni lüğətlər nəşr edilirdi. Məncə hər bir ziyalı bu istiqamətdə üzərinə düşən yükü yerinə yetirməyə ən azı cəhd göstərməlidir.

 

 Güldəstə Bəhramqızı: Məncə problemin həllinə televiziyadan başlamaq lazımdır. Qanun və dövlət proqramı qəbul etmək hələ problemin həlli demək deyil. Bildiyim qədər aparıcıların dili ilə də bağlı dövlət ptoqramı qəbul edilmişdi. Amma onun hansı formada həyata keçirilməsindən xəbərimiz olmalıdı. Məncə zamanında olan təcrübələrdən istifadə etmək lazımdır. Bayaq da deyildiyi kimi, dilçilərin aparıcılarla təlimi və s bu formada dərslər olmalıdır. Bəlkə jurnalistika fakültəsində aparıcılıq ixtisası olmalıdır, bilmirəm.

 

 Qulu Məhərrəmli: Çıxış yollarına gəldikdə isə konkret olaraq həlli üsulları dövlət proqramında var. Dilin elektron resurları yaranmalıdır. Azdili.az saytı var. Mən bir ilə yaxın onlarla işlədim. İzahlı lüğətin elektron versiyasını orada yerləşdirmişik. İndi ayrıca frazeologiya lüğəti yaradırıq. Lüğətlər yaradılmalı, sahə lüğətçiliyi inkişaf etdirilməlidir. Bunsuz mümkün deyil. Terminoloji standartlar yaradılmalıdır. Dünyada 200 minə yaxın terminoloji standart var. Onun 100-ü aparıcıdır. Bu gün yaratdığımız baza müəyyən satndartlara əsaslanmalıdır.

 

Hesab edirəm  ki, cəmiyyətin müəyyən hissəsi dil məsələsində ayıqdır. Bir hissəsi isə tamamilə xəbərsiz və etinasız. Problemdən ən sadə çıxış yolu- məktəblərdə ana dili yaxşı tədris edilməli, jurnalistikaya dili yaxşı bilən adamlar gəlməlidir. Azərbaycan dilinin dəyişiklikləri ilə bağlı treninqlər təşkil edilməli və bütün fakültələrdə nitq mədəniyyəti fənni tədris edilməlidir.  Sistemsizliyi həll etmək lazımdır. Sevgi ilə çox uzağa getmək olmaz bütün bunların da mütləq maddi bazası olmalıdır.

 

Çox sevindirici haldır ki, bu gün Azərbaycanda dil qurumu adı altında Sabir Rüstəmxanlının rəhbərliyi ilə QHT fəaliyyət göstərir.  Bilik Fondunda Kamal Abdullanın rəhbərliyi ilə dillə bağlı ayrıca istiqamət götürülür. Biz də onlarla əməkdaşlıq etməyi düşünürük.

 

 Tahir Aydınoğlu: Ölkənin suverenliyi dilin də suverenliyini təmin edir. Vaxtilə bir çox sözləri rus dilindən götürməyə məcbur idik. Məsələn, bütün dünya Dehlini Delhi yazdığı halda biz onu Dehli kimi yazırdıq. Bütün dünya Afinaya Atina dediyi halda biz ruslar kimi onu dilimizə Afina kimi daxil etdik.

 Qulu Məhərəmmli: Hesab edirəm ki vaxtilə qəbul etdiyimiz sözləri dəyişmək çətin və təhlükəli məsələdir. Ona görə də bəzi xüsusi isimləri qəbul etdiyimiz qaydada saxlasaq daha yaxşı olar.

 

 Tahir Aydınoğlu: Türk dillərinin immuniteti güclüdür. Amma buna arxayın olmaq olmaz. Dilə sevgimiz azalsa o öz ahəngini itirə bilər. Məsələn, latın dili bu gün də var, amma heç kim o dildə danışmır. Dili yaşatmaq üçün o dildə danışmaq lazımdır. Və bayaq da dediyim kimi, iki variantlılıqdan çıxmağa  çalışmalıyıq. Məsələn,  prezident çıxışında Avroviziya sözünü işlətməklə mətbuatda “Eurovision” yazılışına son qoyuldu. Onun çıxışına qədər musiqi yarışmasının adı hər yerdə bir cür yazılırdı.

 

Dillə bağlı mütləq monitorinqlər olmalıdır. Dil normaları müəyyən edilməlidir. Bəzən senzura nəticəsində çox müsbət nəticələrə nail olmaq mümkündür. Dili qorumadan ona sahib çıxmaq mümkün deyil.

 

Fuad Babayev: Hər birinizə minnətdaram! Ümid edirəm ki, biz mövcüd problemi müəyyən qədər işıqlandıra bildik.

 

 Hazırladı: Aynur Hüseynova

1905.az