1 noyabr italyanlar üçün “Yuventus” futbol klubunun yarandığı (1897), amerikalılar üçün Niaqara şəlaləsinin üzərindəki Göy qurşağı (Rainbow Bridge) körpüsünün salındığı (1941), keçmiş sovet vətəndaşları üçün isə rublun kommersiya kursuna (!) keçdiyi tarixdir (1990). Ədəbiyyatsevərlər isə 1 noyabr 1906-cı ili C. Londonun “Ağ diş” povestinin, M. Qorkinin “Ana” romanının yazılma tarixi kimi xatırlamaqda sərbəstdirlər.

1 noyabr  – həm də düz 110 il bundan qabaq yaradılmış “Füyuzat”ın ad günüdür.

Srağagün bu dərginin yubileyi idi…

1906-cı ildə Bakıda “Füyuzat” adlı bir dərgi işıq üzü gördü. Müasir leksikaya uyğun desək, onun sponsoru Hacı Zeynalabdin Tağıyev, baş redaktoru isə Əli bəy Hüseynzadə idi. Bir il ərzində cəmi 32 sayı nəşr edildi. Bu 1 il ərzində  məmləkətimizdə fikir adamları “Füyuzat” adlı tarix yazdılar. Elə bir tarix ki, gələcək dövlətçiliyimizin ideoloji əsaslarını yaratdı. Bayrağımızda əks olunan bu ideyalar (türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək) bu gün də bizim xidmətimizdədir. “Füyuzat”ın dilinin mürəkkəbliyi, mücərrəd romantizmini araşdırmağı isə elm adamlarının öhdəsinə buraxaq.

Mövcud gerçəkliyi əks etdirən tənqidi realizm və zəngin tarixi keçmişə əsaslanan romantizm  isə xalqa xidmətin fərqli yolları idi. Yəni məqsəd eyni olsa da, üslub fərqli idi. “Füyuzat”çılarla “Molla Nəsrəddin”çilərin düşmənçilik kimi qiymətləndirilən fikir ixtilaflarına isə əslində bu prizmadan yanaşmaq lazımdır.

”Füyuzat” jurnalının səhifələrində Derjavin,  Tolstoy, Şekspir, Bayron, Höte, Hüqo kimi məşhur şair və nasirlər haqqında yazılar dərc edilmiş və əsərlərindən tərcümələr verilmişdi. Ümumiyyətlə, Əli bəy Hüseynzadə təkcə Azərbaycanda yox, hətta Yaxın Şərqdə ümumbəşəri mədəniyyəti yayan ilk təbliğatçılardan biri olub.

Milli istiqlal məfkurəsinin yaradılmasında, demokratik dövlət qurmaq uğrunda mübarizədə “Füyuzat”ın xidmətləri danılmazdır. Bu tarixi UNUTMAMAQ üçün isə onu SEVMƏK lazımdır.

P.S.

 “…Ədalət olursa, hürriyyət də olur, hürriyyət olursa, məhəbbət və sevgi də olur”. 

Əli bəy Hüseynzadə

Təmkin Məmmədli

1905.az