Daşınmaz əmlak üzrə ekspertlər Ramil Osmanlı və Rəşad Əliyevlə söhbətləşdik.

 

Fuad Babayev:  Sosial evlərlə kirayə və ya ipoteka ilə götürülən mənzillərin fərqi nədir?

 

Ramil Osmanlı: Sosial ev layihə olaraq müzakirə olundu. Lakin mahiyyət etibarilə bu müzakirənin sonunda qəbul olunan qərarlar və o istiqamətdə atılmış addımlar, yaradılmış müvafiq icra hakimiyyəti orqanları bilavasitə sosial mənzil təminatı ilə məşğul olan qurumlar olmadı. Yəni, fəaliyyət bilavasitə bundan ibarət olmadı. Məlum oldu ki, əslində məqsəd daha yeni bir kommersiya layihəsini işə salmaqdır. İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun istiqamətlərindən fərqli olaraq Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi özünün xətti ilə yeni binaların inşası və həmin binalardan mənzil ala biləcək müəyyən kateqoriyaları əhatə edir. Burda artıq söhbət ucuz mənzillərdən gedir. İlkin zamanlarda aparılan müzakirələrdə layihənin sosial mahiyyəti nəzərdə tutulurdu . Sonradan o mahiyyət arxa plana keçdi və ya unuduldu. Məlum oldu ki, layihə əslində tam başqa məqsədlə həyata keçirilir. Layihə daxilində müəyyən kateqoriyadan olan insanlara uzun müddətli, təxminən 30 illik, kredit yolu ilə ucuz mənzillər təklif edildi. Yəni aparılan araşdırmalar, açıqlanan qiymətlər də göstərdi ki, həqiqətən də mənzillərin satışı zamanı qoyulan qiymət ərazi üzrə anoloji mənzillərdəki orta qiymətdən təqribən hər kvadrat metr üçün  200-250 manat, bəzi hallarda 300 manat ucuzdur. Amma bu mənzillərdən nəzərdə tutulan orta və az təminatlı mənzilə ehtiyacı olan insanlar yararlana bilirlərmi və yaxud bildilərmi bu tam başqa söhbətin mövzusudur.

 

Kirayə mənzilin sosial mahiyyətinə gəldikdə isə burda da hər şey İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun hazırlayıb Nazirlər Kabinetinə təqdim edəcəyi qaydalardan asılı olacaq. Hazırda Fonda bu məqsədlə üç ay müddət verilib. Müəyən texniki məsələləri də nəzərə alsaq, yəqin ki, proses 4-5 ay çəkəcək. Ondan sonra Ədliyyə Nazirliyi normativ hüquqi aktların uyğunluğunu müəyyən etməlidir, yəni müəyyənləşdirilmiş qaydalarla “İpoteka haqqında” qanunda, Mülki qanunvericilikdə ziddiyyət varsa, bunlar aradan qalxmalıdır. Və yaxud nəzərdə tutulmayan məqamlar qanunvericiliyə daxil edilməlidir. Düşünürəm ki, proses ilin sonuna qədər çəkəcək. Amma ilkin olaraq deyə bilərəm ki, bu sahəyə olan ictimai maraq çox yüksəkdir. Biz ilkin olaraq KİV də gedən bir neçə müzakirədə iştirak elədik, müəyyən məsələlərlə bağlı açıqlamalar verdik. Ondan sonra bizə zənglər gəlməyə başladı, hamı elə anladı ki, bu sahəni biz idarə edirik. Eyni zamanda daxil olan zənglərdən, sosial şəbəkələrdəki müraciətlərdən göründü ki, maraq həqiqətən böyükdür. Amma bu marağı qəbul olunacaq qərarlar nə dərəcədə qarşılayacaq deyə bilmərəm.

 

Fuad Babayev: Əhaliyə kirayə mənzillərin verilməsi sahəsində xarici ölkə təcrübəsi varmı?

 

Rəşad Əliyev: Sözsüz ki, bir çox ölkələrdə anoloji təcrübələr var. ABŞ və Avropa ölkələrində bu dövlətin müdaxilə etmədiyi adi kommersiya layihəsidir; depozitlər, istiqrazlar üzrə faiz dərəcəsi aşağıdır.  Bizdə isə faiz dərəcələri yuxarıdır. Fikrimcə bu sosial ölkənin maliyyə sistemindəki mövcud problemlər və iqtisadi reallıqlarla bağlıdır. Xaricdə normal kommersiya layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən işlər bizdə iqtisadi humanitar yardım kimi təqdim edilir. Elə sahələr var ki, kommersiya bankları, şəxsi sektor həmin  istiqamətdə fəaliyyət göstərməyə maraqlı olmur. Belə olan halda dövlət stimulverici işlər görməlidir. Məsələn, Sinqapurda sosial mənzil institutu çox güclüdür, çünki ölkə ərazisində mənzillərin qiyməti çox bahadır, hətta əlçatan deyil. Orada icarə mexanizmi ilə mənzilin alınması institutu var və bu inkişaf edir.

 

Fuad Babayev: Bəs postsovet məkanında belə təcrübə hansı ölkədə var?

 

Rəşad Əliyev: Eşitməmişəm, olsa belə miqyası böyük deyil.

 

Fuad Babayev: Bizdə miqyası böyükdür deyə bilərik?

 

Rəşad Əliyev: Deyilənə görə, böyük olacaq, amma mən miqyasın böyük olacağını düşünmürəm. Orada bir sıra texniki məsələlər var. Əslində bu layihə məni narahat edir, çünki, problemləri çoxdur. Əgər bazardan alınacaqsa, bu bazara təzyiq göstərmək deməkdir. Yəni, hardasa qiymət artımına səbəb ola bilən addımdır. Üstəlik qeyd olunur ki, 2013-cü il yanvarın biri tarixindən sonra tikilən mənzillərin alınması nəzərdə tutulub. Alınanda da ucuz mənzillər alınacaq. Bu da təbii ki, həmin mənzillərə tələbatı artıracaq. Təsəvvür edin ki, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu min dənə mənzili kirayə vermək üçün bazardan min dənəsini almalıdır. Bir il ərzində bazardan min dənə mənzil alınsa, bizə on min əməmliyyat kimi görünəcək. Narahatedici odur ki, mənzillər hardan alınacaq? Ikincisi, istifadə ediləcək pulu hardan tapacaqlar?. Əlbəttə qaydalarda göstərilir ki, maliyyə Fondun öz vəsaitləri və borc vəsaitləri hesabına cəlb olunan vəsaitlər hesabına təmin ediləcək. Amma borc vəsaitlərinin cəlb olunması real kommersiya layihəsi çərçivəsində çətin olacaq. Çox güman ki, hər hansı formada güzəştli maliyyə resursları əldə edə bilsinlər. Ümumilikdə, burada narahatedici suallar həddən artıq çoxdur. İpoteka kreditləşməsi ilk dəfə ölkədə tətbiq ediləndə mənzillərdə bahalaşma başlamışdı. Düzdür həmin vaxt artıq bahalaşma var idi, amma bu fakt bu tempi bir az da sürətləndirmişdi. Hətta yadımdadır ki, 2008 –ci il bpöhranında ipoteka krediti müəyyən müddət fasilədən sonra fəaliyyətini bərpa edən kimi ucuz mənzillərdə iqtisadi əsas olmadan 10 faiz bahalaşma getdi. Təsəvvür edin ki, mənzil alan şəxs əvvəlki aya nisbətən sonrakı ayda 10 faiz çox; 40 min əvəzinə 44 min manat ödədi. Təbii ki, həyata keçirilən layihələrin əsas məqsədi vətəndaşın mənzillə təmin etməkdir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, həmin mənzil o layihəyə qoşulmayan digər şəxslərə də lazımdır. Yəni, bazarla ehtiyatlı davranmaq lazımdır. İş elə səliqəli aparılmalıdır ki, bazarda müəyyən disbalans yaranmasın, bazarı oynatmasın. Mənzillərin layihə çərçivəsində satış prosedurlarına gəlincə, bunu vətəndaşın təhqir edilməsi kimi qəbul edirəm. Bu cür sosial layihənin lotoreyaya çevrilməsinin əleyhinəyəm. Fikrimcə, digər daha uyğun prosedurlar tətbiq edilməlidir.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Konkret hansı prosedurları nəzərdə tutursunuz?

 

Rəşad Əliyev: Məsələn satışa 100 mənzil çıxarılır, kompüterin qarşısında isə alıcı kimi 10 min nəfər oturur və düşünür ki, bəxtim gətirəcək, ya yox. Bu psixoloji təzyiqdir, vətəndaşa barmaqarası baxmaq deməkdir.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Problemin ədalətli həlli üçün  təklifiniz nədir?

 

Rəşad Əliyev:  Əvvəla ilk növbədə araşdırılmalıdır ki, çox mənzilin birdən alınması bazara nə cür təsir edəcək. Əgər qiymət artımına səbəb olacaqsa, daha ehtiyatlı və daha səliqəli davranılmalıdır. Bu gün birinin hazırda bazarda təklif edilən mənzili almaq imkanı var. Amma İpotekavə Zəmanət Fondunun birdən birə çox mənzil alması adamın mənzil alma ehtimalını aşağı sala bilər.

 

Ramil Osmanlı: Bir əlavə etmək istəyirəm. Rəşad müəllimin narahatlığını müəyyən mənada mən də paylaşıram. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, İpoteka vı Kredit Zəmanət Fondunun mövcud iqtisadi imkanları qısa müddətli dövr üçün bazara böyük məbləğdə pul çıxarmağa şərait yaratmır. Yəni, indiki halda İpoteka Fondunun bir il üçün dövriyyəsi dövlət tərəfindən ayrılan illik 50 milyon vəsaitlə birlikdə maksimum halda 200 milyon manata güclə yaxınlaşır. Bu qədər vəsait normal şəraitdə Azərbaycan mənzil alqı satqı bazarının bir aylıq, ay yarımlıq tutumuna bərabərdir. Sözsüz ki, kənar fondlardan cəlb olunacaq maliyyə resursları hesabına bazara daxil olub mənzil alışı həyata keçiriləcəksə, deyilən narahatlıqlar var. Amma istisna deyil ki, gələcəkdə bu məsələnin müzakirələrində İpoteka və Kredit Zəmanət Fonduna məxsusi ərazilərin ayrılması nəzərdə tutulsun. Fond da gələcəkdə öz ehtiyaclarını təmin etmək üçün həmin yerdə inşa ediləcək və qismən ucuz olacaq mənzillərdən istifadə etsin. Əks halda əlbəttə ki, deyilən narahatlıq var və çox təəssüflər olsun ki, hazırkı siyasət daha çox ucuz mənzillərin qiymətində özünü göstərirır. Yəni ucuz mənzillərə süni tələbi formalaşdırır. Məsələn, Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi 5 il müddətinə 1700 – 1800 ə yaxın mənzil inşa edəcək, amma indidən müraciət edənlərin sayı 10 mindən artıqdır. Yəni süni tələb formalaşdırılıb artıq. Eyni proses burda da təkrarlansa, yəni, müraciət edənlərin sayında kəskin artım olsa, sözsüz ki, ucuz mənzillərin qiyməti yenidən artacaq və bu hətta orta təminatlı, mənzilə qismən əlçatanlığı olan qrupların mənzil alma imkanlarını bir qədər də məhdudlaşdıracaq.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Kirayə mənzillərin verilməsi yalnız Bakı şəhərini əhatə edəcək, yoxsa, bölgələr də nəzərdə tutulub?

 

Ramil Osmanlı: İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun xətti ilə aparılan alqı satqı əməliyyatlarının dinamikasına, yəni statistik göstəricilərinə baxsaq, həmin mənzillərin 80 faizə yaxını Bakı, Xıradalan və Suimqayıt şəhərlərində satılır. Bu prizmadan məsələyə yanaşsaq, düşünürəm ki, ilkin mərhələdə mövcud layihə Bakı Abşeron ərazisində həyata keçiriləcək. Növbəti mərhələdə artıq digər iqtisadi cəhətdən aktiv rayonlara da tətbiq oluna bilər. Amma bir məsələni nəzərə almaq lazımdır ki, Bakının özündə belə bu gün İpoteka Fondunun verdiyi mənzillərin çəkisi əsasən 4-5 rayonun üzərinə düşür; Yasamal, Xətai, Nərimanov, Binəqədi və Nizami. Satilan mənzillərin təqribən 80 faizi bu rayonlarda yerləşir. Nəsimi rayonu əvvəl aktiv idi. Sonradan istismar müddəti keçmiş binalar satışa cəlb edilmədikdən sonra aktivlik aşağı düşdü.

 

Ülviyyə Tahirqızı: İpoteka və kirayə mənzil modellərinin arasında nə kimi fərq var? Bu sualı yenidən səsləndirmək istəyirəm.

 

Rəşad Əliyev: İpoteka kreditləşməsi modelində Fond banklara vəsait ayırır,  vəsaitlər banklar tərəfindən kredit formasında mənzil alıcılarına yönləndirilir. Bütün dünyada qəbul edilmiş qayda belədir. Orada güzəştli və adi qaydada həyata keçirilən ipoteka proqramı var. Almaq şərti ilə mənzillərin kirayə götürülməsi isə mənzil probleminin həll edilməsi üçün yeni yaradılmış vasitədir. Burda artıq banklar iştirak etməyəcək. Yəni mənzillərin kirayə verilməsi birbaşa Fondun özü tərəfindən həyata keçiriləcək. Əvvəlki proqramda banklar vasitəçi rol oynayırdılar. Çox adam elə başa düşür ki, kirayə modeli daha mütərəqqi və tələblərə cavab verir. Bu da normaldır. Məsələn ipoteka kreditindəki 15-20 faizlik ilkin ödənişdən fərqli olaraq burada ilkin ödəniş 12 aylıq icarə haqqını təşkil edir. Əgər mənzil 25 il müddətinə kiirayə götürülürsə, bu faktiki olaraq mənzilin ümumi alış qiymətinin 4 faizini təşkil edir. Yəni, ipotekadan fərqli olaraq ilkin ödənişin məbləği azdır. Həm də prosedurların azlığı həm alıcı üçün, həm də ipoteka fondu üçün sərfəlidir. Üstəlik, sonuncunun da maraqlarına cavab verən bir sıra hallar var. Məsələn, mənzilin geri qaytarılması pöroseduru kimi. Əvvəl ipoteka krediti götürən borcunu ödəyə bilməyəndə artıq məhkəmələrin və bankın iştirakı ilə uzun prosedurlar başlayırdı. Kirayə modelində isə aydın şəkildə yazılıb ki, 60 gün kirayə ödənməsə, müqaviləyə xitam veriləcək. Yəni, İpoteka Fondu da özü üçün komfortlu şərait yaradıb.Vacib nüanslardan biri: siz 50 min manatlıq evi ipoteka ilə alırsınız, və ya o qiymətə evi sizə İpoteka Fondu alıb verir. Məsələ burasındadır ki, onların dəyərləri eyni olacaqmı, ya yox. Çox adam hesab edir ki, ikinci variantda bankların iştirakı olmadığı üçün aylıq ödəniş daha az olacaq. Ancaq tələsməməyi tövsiyə edirəm. Mən daha fərqli düşünürəm, çünki burada vergi məsələləri olduğuna görə aylıq ödənişlərin oxşar məbləğ olma ehtimalı böyükdür.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Kirayəçinin 60 gün müddətinə borcu ödəyə bilmədiyi halda evdən çıxarılması və həmin günədək ödədiyi pulun geri qaytarılmaması şərti layihənin sosial əhəmiyyətini azaltmırmı? Nəzərə alaq ki, kirayəçi həmin müddət ərzində xəstələnə, işini itirə və ya daha başqa ağır problemlə üzləşə bilər.

 

 

Rəşad Əliyev: Mən də fikirləşirəm ki, 60 gün çox az müddətdir. Qoyulan müddət minimum altı ay olmalıdır. Çünki burada vətəndaşdan asılı olmayan hallar da mövcud ola bilər. Ümumiyyətlə, bu prosedurlarda kifayət qədər çox ziddiyyətli məqamlar var.  Təsəvvür edin ki, götürdüyünüz mənzildə 3-4 il yaşamısınız, artıq mənzilin təmiri də köhnəlir. O vaxta artıq İpoteka Fonduna sərf etməyəcək ki, siz mənzildən gedəsiniz. Fikrimcə, əməliyyatlar zamanı sonradan kifayət qədər ziddiyyətli məqamlar ortaya çıxacaq.

 

Ramil Osmanlı: Düşünürəm ki, burda problem yaradan daha çox texniki məsələlərdir. Çünki hazırda da İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu mənzilləri uzuznmüddətli dövrü; 25-30 ili əhatə edərək satır. Bu qədər zaman müddətinə alınmış mənzil ən azı 2-3 dəfə əsaslı və cari təmir olunur. Hər birimiz kirayə yolunu keçmiş insanlarıq. Kirayəçi götürdüyü mənzildə hansı xərcləri çəkməlidisə, burdakı qaydalar da təxminən eyni olacaq. O ki qaldı 60 gün müddətinə ödənişin ödənilmədiyi təqdirdə kirayəçinin evdən çıxarılması məsələsinə, mənə elə gəlir ki, qaydalar təsdiq olunduqda nəzərdə tutulmuş zaman müddətinə baxılacaq. Ən azı ona görə ki, burada kirayəçinin çıxarılmasının hüquqi prosedurları var. Hər halda Fond bu məqsədlə müvafiq qurumlara müraciət etməlidir. Müraciətlərə baxılması qaydaları qanunvericilikdə bir ay nəzərdə tutulur, amma bəzi hallarda müvafiq qurumlar müraciətlərə 3 aya da baxıb məktub qaydasında ona cavab verə bilmirlər, nəinki icra mexanizmi formasında.  Fond məhkəmə icraçılarına müraciət etməlidir. Bunun üçün əldə ilkin qərar olmalıdır,  bundan sonra içraçılar icra mərhələsində ən azından vətəndaşa mənzili könüllü boşaltmasına vaxt verməlidir. Yəni, sadalanan proseslər ən azı altı ay müddət çəkəcək. Kommersiya banklarının bu layihədə iştirakına gəldikdə… Qaydalarda satışa çıxarılacaq mənzillər  müstəqil qiymətləndirici tərəfindən qiymətləndiriləcək. Qiymətləndirilmiş məbləğ müvəkkil sığorta şirkəti tərəfindən sığortalanacaq. Bu gün İpoteka və Kredit zəmanət Fondunun prosesdə 3 müvəkkil partnyoru var; müvəkkil banklar, müvəkkil sığortaçılar və müvəkkil qiymətləndiricilər. İkisinin iştirakı artıq təmin olunub; yəni qiymətləndirici qiymətləndirəcək, sığortaçı sığortalayacaq. Üçüncünün iştirakına gəldikdə, hesab etmirəm ki, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu bu prosesi idarə etmək, ona nəzarət etmək, ordakı məsələləri icra etmək və yekunda yığımı həyata keçirmək üçün fiziki imkanları olsun. Əgər banklar bu prosesdən kənarda qalacaqsa, hesab edirəm ki, adıçəkilən Fonda əlavə 100 nəfərlik işçi qüvvəsi cəlb edilməlidir. Eləcə də, İpoteka Fondu bu prosesdə maliyyə risklərini aşağı salmaq üçün bankları bu prosesə cəlb edəcək. Bu mənim subyektiv mövqeyimdir. Yəqin ki, qaydalarda bu öz əksini tapacaq. İndiki halda maliyyə resursu İpoteka Fondunun olsa da, girovu qəbul edən və ona təminat verən tərəf bankdır. Yəni pul Fondun olsa da, tərəf borcu ödəmədiyi təqdirdə onun problemləri bankın üzərində qalır.

 

Fuad Babayev: Yaş üstünə yaş gəldikcə elçilik mərasimlərində də iştirak etməli oluruq. Orda da ilk sual odur ki, “oğlanın  evi varmı?” Mənə elə gəlir ki, xalqımızın tükənməz ev eşik sahibi olmaq istəyi sərhəd tanımayan emosiyalar burulğanıdır. Amma məsələn, Almaniyadakı insan elə kirayə mənzildə yaşamaqla kifayətlənə bilir.

 

 

Ramil Osmanlı: Bilavasitə milkiyyət münasibətlərində Azərbaycanın Almaniya ilə müqayisəsi bir qədər düzgün deyil.  Keçmiş sovet cəmiyyətində heç kimin evlə bağlı qayğısı yox idi və heç kimin ikinci, üçüncü ev istəyi də yox idi. Ən azından ona görə ki, imkanlar yox idi. Yəni söhbət maliyyə imkanından getmir. Hətta 5 ev almaq imkanında olan adamlar da vardı sovet cəmiyyətində. Amma hüquqi qanun qaydalar ona imkan vermirdi.  Biz belə cəmiyyətdən yeni qruluşa keçid elədik və burda yeni iqtisadi münasibətlər üzə çıxdı; xüsusilə mənzillə bağlı. Bir qrup insanın belə bir qayğısı yox idi, çünki Sovet dövründən onlara ev qalmışdı, evlər onların adına özəlləşdi, birdən birə oldular mülkiyyətçi. Bir qism insanın mülkiyyətçiyə çevrilmək üçün iqtisadi imkanları var idi. Qısa müddətdə onlar da mülkiyyətçiyə çevrildilər. Yerdə qalan hissənin isə böyük əksəriyyəti hələ də evsizdir. Azərbaycanda mənzil fondunun mövcud statistikasına baxsaq, təqribən hər üç nəfərdən birinin mənzil məişət problemi var. Nəzərə alsaq ki, bizdə təsərrüfat ayırmaları da tam qaydasında aparılmır, deməli bu rəqəmlər əslində bir az da yüksəkdir. Təqribən hər üç ailədən birinin mənzil problemi olduğu bir ölkədə düşüncə, təfəkkür buna yönəlməlidir.

 

Son illər ərzində ölkənin maliyyə, bank sektorundakı problemlər xeyli insanı öz mülkiyyət hüquqlarını itirməsinə gətirib. Üstəlik şəhərsalma və infrastruktur layihələri ilə bağlı aparılan geniş miqyaslı söküntü hesabına insanların öz əmlaklarını itirməsi problemi də əlavə olunub. 2015-16 cı ilin əvvəlinə olan statistikaya əsasən Azərbaycan dövlətinin qanuni qüvvəsini almış məhkəmə qətnaməsi üzrə mükiyyətçilərə olan öhdəliyi bir milyard manatı ötür. Yəni, bir gecənin içində adamın evini söküblər və ona heç nə verməyiblər. Bütün bu iqtisadi, psixoloji, mənəvi faktorlar Azərbaycanda sizin dediyiniz o məsələləri bir az da şiddətləndirir.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Burada hüquq sistemi də mühüm rol oynayır. Məsələn, Avstriya təcrübəsində adam əgər mülkiyyətçi ilə 100 illik kirayə müqaviləsi imzalayırsa, göstərilən zaman müddətində mülkiyyətçinin kirayəçini onun istəyi olmadan evdən çıxarmağa, eləcə də mənzilin qiymətini qaldırmağa ixtiyarı yoxdur. Bizdə təbii ki, belə möhkəm qayda qanun mövcud olmadığından hər kəs öz qanunlarını yürüdə biləcəyi şəxsi mənzilinin olmasını istəyir.

 

Ramil Osmanlı: Sözsüz ki, mülki hüquq münasibətləri, məhkəmə sisteminin bərbad olması kimi faktorlar da var.

 

Ülviyyə Tahirqızı: Azərbaycan üçün ipoteka, yoxsa kirayə modeli daha uğurlu variantdır?

 

Rəşad Əliyev: Ümumiyyətlə, iş sistemli qurularsa, bütün problemləri həll etmək olar. Vətəndaşın mənzil probleminin həllinə qlobal yanaşmaq lazımdır. Örnək kimi götürülən ABŞ, Avropada insanlar 2-3 faizə kreditlə mənzil ala bilir. Biz isə həmin faizə mənzil almaq üçün internetdə lotoreya oynamaq məcburiyyətində qalırıq. İş elə qurulmalıdır ki, hamıya xeyri olsun. 100-200 nəfərin problemini həll etməklə problem həll edilmir. Hər il ölkədə əhalinin artımı gedir, yaranan problemlərin sayı daha yüksək templə artır, nəinki həll olunan problemlərin. Məncə, mövcud layihədə maliyyə sistemi ilə bağlı olan problemlər diqqətlə nəzərdən keçirilməlidir və sistem elə qurulmalıdır ki, daha çox insanın probleminin həllini əhatə edə bilsin.

 

 

Ramil Osmanlı: Burda ideal variant axtarışında deyilik, bundan söhbət də gedə bilməz. Düşünürəm ki, qismən optimal variant sosial ipotekadır. Təəssüf ki, onun da əlçatanlığı çox aşağıdır. Bu ipoteka yalnız müəyyən kateqoriya indanlara şamil edilir. Bir məsələ var; Azərbaycanda 2006-cı ildə ipoteka proqramının həyata keçirilməsinə başlanılıb. Həmin vaxt sosial ipotekanın məbləği 30 min manat, ümumi ipotekanın maksimal məbləği isə 50 min manat idi. İlkin ödənişlər 20 faizdən yüksək idi. Həmin vaxt Kredit və Zəmanət Fondu Mərkəzi Bankın tərkibində idi və onun qanunları ilə hesablaşmağa məcbur idi. Fond kredit siyasətinə hər hansı formada müdaxilə edə bilməzdi. Sonradan qaydalar təkmilləşdi. Bu gün ümumi ipotekada 150 min manat kredit alma imkanları var. Sosial ipotekada bu məbləğ bir az aşağıdır; hardasa 111 manat civarında. Təəssüf ki, yeganə dəyişməyən rəqəm ipotekanın faizləridir. 2006-cı ildə necə qəbul olunmuşdusa, bu gün də eyni rəqəmlərdir. Qonşu Rusiya, Qazaxstan, Ukrayna təcrübəsindən yararlanaraq onların faiz dərəcələrini Azərbaycana gətirsək, məsələn, maksimum 5 faiz həddi ilə ipotekanı qəbul etsək, bu daha yaxşı olar. Sosial ipotekanın maksimum həddi 2,5, ən pis halda isə 3 faiz olmalıdır. Ümumi ipotekada da bu rəqəmlər 5 faizi ötməməlidir. İndi 8 faiz qəbul olunub, qəbul etsinlər 6 faiz. İpoteka Fondu bazara vəsait buraxan kimi banklar tələbi nəzərə alır və mövcud 8 faizi faiz dərəcəsinə güzəşt edir. Bəziləri 7, bəziləri 6 faizə qədər düşür. Ümumi ipotekada maksimum 6 faiz qoysalar, tələb qalxanda 5 faizə endirilsin ki, bu ən azından ipotekanın əlçatanlığını artırsın. Bu gün İpoteka Fondunun statistikasına baxsaq, təqribən ipotekadan yararlananların 7-10 faizini bank maliyyə və neft qaz sektorunda çalışan insanlar təşkil edir.  Bu gün şərtlər baxımından Azərbaycanın ipoteka kreditləşməsin optimaldır, lakin faiz dərəcələri qismən aşağı salınarsa.

 

Ülviyyə Tahirqızı: İpoteka kreditləşməsində belə bir şərt var ki, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan və borcu olmayan hər kəs kirayə mənzil götürə bilər. Bu artıq bir evi olan adamın əlavə ikinci mənzil alma ehtimalını artırır və heç mənzili olmayanlara rəqabət təşkil edə bilir.

 

Rəşad Əliyev: Bildiyimə görə, bir çox məsələlər Fondun idarə heyəti tərəfindən müəyyən olunacaq. Alış qiymətinin maksimal həddi, alıcılara dair əlavə tələblər. Yəni bu prosesin həyata keçirilməsi ilə bağlı bir çox məsələlər sonradan müəyyən olunacaq bu da yəqin ki qaydalarda öz əksini tapacaq.

 

Ramil Osmanlı: İpoteka qanunvericiliyinə və İpoteka Fondunun özünün qoyduğu tələblərə görə, sosial ipotekadan bir dəfədən artıq yararlanmaq olmaz. Eyni adam yalnız bir dəfə sosial ipoteka götürə bilər. Güman ki, eyni şərt kirayə mənzil götürməklə bağlı qaydalarda da öz əksini tapacaq və müraciət edən adamın evinin olmaması şərtlərdən biri kimi göstəriləcək.

 

 

Hazırladı: Ülviyyə Tahirqızı, 1905.az