http://1905.az/kiray%c9%99-yolu-il%c9%99-ev%c9%99-sahibl%c9%99nm%c9%99k/

 

Daşınmaz əmlak üzrə ekspertlər Ramil Osmanlı və Rəşad Əliyevlə danışdıq.

 

Fuad Babayev: Sizinlə ilk söhbətimizdən təqribən bir il keçib. O vaxtdan bu yana kirayə yolu ilə mənzil əldə olunması mexanizmində hansı dəyişikliklər olub? Hansı konkretliklər əmələ gəlib?

 

Ramil Osmanlı: 25 yanvar 2019-cu il tarixli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərman ilə “Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun yaşayış sahələrini satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə verməsi Qaydası” təsdiq edildi. İlk söhbətimizdə biz sadəcə fərmanda qeyd olunan müəyyən hüquqi məqamlara, Azərbaycan reallığı çərçivəsində bu prosesin baş vermə rakursuna, eyni zamanda bəzi beynəlxalq təcrübədən irəli gələn məsələlərə istinadən müzakirə apardıq. Prosesin 1 ilində, yəni fərman imzalandığı vaxtdan təqribən 1 il sonra layihə işə düşdü.

 

Fuad Babayev: 22 yanvar saat 10:00-da

 

Ramil Osmanlı: Ötən dövr ərzində aparılan müzakirələrin mütləq əksəriyyəti demək olar ki, prosesdə əks olunmadı. Faktiki olaraq layihənin əsas əhəmiyyəti orta və aztəminatlı təbəqənin, eyni zamanda mənzilə ehtiyacı olan insanların mənzil-məişət şəraitinin tam olmasa da qismən yaxşılaşdırılmasına yönəlikdir. Və bu proqramın icrasından əsas gözləntilər ondan ibarət idi ki, heç olmasa kirayədə yaşayan və uzun illər mənzil problemi olan insanların müəyyən hissəsi bu proqram çərçivəsində nəhayət ki, mənzil sahibi ola bilsin. Birbaşa olmasa belə ən azından 25 illik müddətdə kirayə yolu ilə. Amma təəssüflər olsun ki, gözləntilər doğrulmadı və bizim gözlədiyimiz qiymətlər layihədə öz əksini tapmadı. Proseslər hələki qeyri-qənaətbəxş qiymətləndirilə bilər. Bu mənim subyektiv mövqeyimdir.

 

Fuad Babayev: Üstəlik kompüterlər də sıradan çıxdı.

 

Ramil Osmanlı: Bu artıq texniki məsələdir. Bununla bağlı hörmətli Osman Gündüzün çox professional və maraqlı bir yanaşması oldu. Eyni zamanda İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu da bir qədər əvvəl bu məsələyə münasibətini bildirdi. Onlar da məsələnin texniki problem olduğunu bildirdilər və bəyan etdilər ki, problem tam olaraq portalın çökməsi ilə bağlı deyil. Elektron ipoteka sistemi işləyir və ipoteka kreditlərinin verilməsində heç bir problem yoxdur. Bilavasitə satmaq öhdəliyi ilə mənzillərin kirayə verilməsi bölməsində müraciətlərin sayı çox olduğu üçün belə bir problem yarandı.

 

Fuad Babayev: Biz vurğulayırıq ki, qiymətlər əhalinin maddi durumuna uyğun deyil, çox yüksəkdir. Digər tərəfdən isə müraciətlərin sayı çox olduğu üçün server çökür. Bu dolayısı ilə də olsa onun təsdiqi deyilmi ki, əslində, bu qiymətlərlə ev almaq iqtidarında olan xeyli adam var? Say o qədər çoxdur ki, hətta server də çökür. Bəlkə heç qiymətlər yüksək deyil?

 

Ramil Osmanlı: Bir çox insanlar məsələyə yaşadığımız dövrün reallıqlarından deyil, təqribən bir neçə il bundan sonrakı iqtisadi münasibətlər prizmasından yanaşırlar. Həyat davam edir və bir neçə il sonra manat öz dəyərini nə qədər itirəcək heç birimiz bilmirik. Ən azı indiki göstəricilərlə yanaşsaq, 30-40 faiz itirəcək.

 

Fuad Babayev: Amma bu qiymətlər dəyişməyəcək.

 

Ramil Osmanlı: Və o zaman indi üçün müəyyən olunmuş 500-600 manatlıq kirayə pulunu ödəmək elə də böyük problem olmayacaq. Biz heç 25 ili nəzərdə tutmuruq. Yəni iqtisadi əsaslandırması bundan ibarətdir. Burda əslində mənim ən çox razılaşmadığım məqamlardan biri ondan ibarətdir ki, bu layihə evi olan insanlara şamil olunmamalıdır. Təbii ki, bu mənim subyektiv fikrimdir. Birmənalı şəkildə qanunvericilikdə dəyişiklik olunmalıdır. Evi olan şəxslər, yəni Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətində qeydiyyatda adına ev, mənzil olan şəxslər bu layihədən yararlanmamalıdır.

 

Fuad Babayev: Tutaq ki, mənim adıma Qubada ev var. Amma mən Bakıda ev üçün iddialıyam. Onda da bu qayda şamil olunmalıdır?

 

Ramil Osmanlı: Hesab edirəm ki, evi olan istənilən şəxs bu layihədən kənarda qalmalıdır. Axı siz Qubadakı evinizi satıb Bakıda ev ala bilərsiniz. Biz, ümumiyyətlə, evi olmayan insanların mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində dövlət tərəfindən büdcə vəsaitləri hesabına həyata keçirilən bir layihədən danışırıq. Söhbət burda mənim, sizin, digər şəxslərin ödədiyi vergilər hesabına dövlət büdcəsindən ayrılmış vəsaitlərlə tətbiq olunan bir layihədən gedir. Əslində, bu cür layihələr bir çox ölkələrdə investisiya yönümlü olur. Azərbaycanda isə bu sosial layihədir. Layihənin sosial mahiyyəti də ondan ibarətdir ki, sosial problemi olan, mənzil-məişət qayğıları olan insanlar iştirak etməlidir.

 

Fuad Babayev: Buyurun, Rəşad müəllim sizi dinləyək. Qiymətlər barədə nə demək istərdiniz? Bakıda mənzillərin aylıq ödəniş qiyməti 411 manatdan, Sumqayıtda 297 manatdan, Xırdalanda isə 333 manatdan başlayır. Qiymətlərin son həddi varmı?

 

Ramil Osmanlı: Birincisi prosesdə müəyyən neqativ hallardan biri odur ki, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu müəyyən qədər şəffaf deyil. Qiymətlərin dərc edilməsində hər hansı bir maneə görmürəm. Ancaq dərc olunmaması artıq müəyyən suallar doğurur. Bu təbii ki, mənim düşüncəmdir. Məsələn, mətbuatda onlara istinadən 1 m²-ə görə 1850 manat qiymət dərc edilmişdi.

 

Fuad Babayev: Mən də bu rəqəmlə rastlaşmışdım.

 

Rəşad Əliyev: Ancaq onların verdiyi qiymətlərlə adi bir hesablama apardım və müəyyən etdim ki, Xırdalan üzrə 1 m²-ə görə 1840 manatdır, Bakı üzrə 2520 manat, Sumqayıt üzrə isə Bakıdan daha bahadır. Bütün ərazilər üzrə minimal sahə də müxtəlifdir. Ona görə də müəyyən problemlər ortaya çıxır. Ancaq yenə də qeyd etmək istəyirəm ki, ən əsas məsələlərdən biri odur ki, fond özünü çox qapalı aparır. Bu əslində çox adi bir məsələdir. İkinci və ən vacib məsələlərdən biri odur ki, hər halda onların qarşısında müəyyən nümunələr, təcrübələr var idi və bu təcrübələrdən biri də “Uyğun qiymətə mənzil proqramı” idi. Əgər yadınızdadırsa, ilk vaxtlar orda da sistemdə tez-tez belə problemlər baş verirdi.

 

Fuad Babayev: Sosial evlər layihəsini nəzərdə tutursunuz?

 

Rəşad Əliyev: Bəli, bu nümunə əsasında onlar proqnozlaşdırmalı idilər ki, yenidən belə hallar baş verə bilər.

 

Fuad Babayev: Həm də ora milyonlarla xərc qoyulub.

 

Rəşad Əliyev: Digər bir məsələni diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Siz təkrar bazarda heç yerdə görə bilməzsiniz ki, 1 otaqlı və 3 otaqlı evin 1 m²-in qiyməti eyni olsun.

 

Fuad Babayev: Ola bilməz. 1 otaqlı əhəmiyyətli dərəcədə baha olacaq.

 

Rəşad Əliyev: Nəzəri cəhətdən götürsək ki, tikinti şirkəti hamısını eyni qiymətə satır, bu halda mümkündür. Nəzərə alaq ki, mənzillər təmirli təklif olunur. Mənzilini təmir edənlər çox yaxşı bilər ki, təmirdə ən çox xərc tələb edən sahə sanitar qovşağıdır. 3 otaqlı mənzilin də, 1 otaqlının da bir sanitar qovşağı var. Ən azı təkcə təmir xərclərinin hesabına 3 otaqlı mənzillə 1 otaqlı mənzilin 1 m²-ə görə qiymətinin eyni olması mümkün deyil. Sosial mənzillərdə də həmin problem var. Bu problemə diqqət edən yoxdur. 3 otaqlı mənzil alan şəxsin iqtisadi yükü daha çoxdur. Həmçinin 3 otqlı mənzil alan şəxsin ailə üzvlərinin sayı da çoxdur. Deməli potensial 3 otaqlı mənzil almaq istəyən şəxsin iqtisadi vəziyyəti 1 otaqlı almaq istəyən şəxsə nisbətdə daha pis sayılır. Təqribi götürsək, 1 otaqlı mənzilə iddialı olan şəxsin ailə üzvlərinin sayı 3-dürsə, 3 otaqlı almaq istəyəndə isə 6-dır. Bunun qarşılığında 3 otaqlı mənzil iddiaçısına qarşı bu qədər haqsızlıq edilməsi yolverilməzdir. Ən azı birini aşağı salıb digərini qaldırmaq olardı. Bazarın öz reallıqları var. Təkrar bazarda bu adi bir haldır. Bəzən elə hallar olur ki, 1m²-ə görə 15, 20 faiz fərq olur. Təbii ki, mərtəbələr üzrə fərqlər də var. O qədər dərinə getmək istəmirəm. Bunları kənara qoymaq olar. Amma sahə məsələsi çox mühüm amildir. Sual verdiniz ki, keçən ildən bu yana nə dəyişib, gözləntilər özünü doğrultdumu? Mən inkişaf olaraq tək onu deyə bilərəm ki, proqram başladı.

 

Fuad Babayev: Necə nəzərdə tutulmuşdu, proqram məhz 1 il çəkməli idi?

 

Ramil Osmanlı: Əslində fərmanda qeyd olunurdu ki, 2 ay müddətinə İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu proqramla bağlı öz tövsiyələrini, rəylərini hazırlasın. Növbəti 3 ay müddətinə isə Ədliyyə Nazirliyi müvafiq sahə üzrə qanunvericilik bazasını hazırlayıb təqdim etməli idi. Təxminən 5 ay, 1 ay da digər texniki məsələlərə görə əlavə etsək, düz 6 ay.

 

Fuad Babayev: Təqribən sentyabr ayı üçün.

 

Ramil Osmanlı: Bizim də gözləntilərimiz o yöndə idi ki, sentyabrda proqramın icrasına başlanılacaq.

 

Rəşad Əliyev: Proqramın başlanması bu mərhələdə mənim üçün çox təəccüblü oldu. 331 mənzilə ən azı 20-30 milyon pul xərclənib. Bazar iştirakçıları da bu prosesi müşahidə etməli idi.

 

Fuad Babayev: Axı bu miqyaslı bir prosesdir.

 

Ramil Osmanlı: Hətta o saytın hazırlanması üçün də maksimal kapital qoyulub. Qanunvericiliyə görə işlərin və ya xidmətlərin ehtimal olunan qiyməti müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyənləşdirdiyi minimum məbləğdən yuxarı olarsa, onların satın alınması açıq tender üsulu ilə aparılır, minimum məbləğdən aşağı olan halda isə kotirovkalar sorğusundan istifadə edə bilər.

 

Rəşad Əliyev: Güclü strategiya müəyyən olunmalı idi. Mənzillərin daha ucuz başa gəlməsi üçün binanın tikilişi fond tərəfindən hansısa şirkətə də həvalə oluna bilərdi. Nəticədə mənzilləri daha ucuz qiymətə təklif etmək mümkün olardı. Pərakəndəlik qiymətlə bağlı problemlərə gətirib çıxarır. Digər tərəfdən mən bir vətəndaş kimi bilmək istəyirəm ki, iddialı olduğum mənzilə nə qədər xərc qoyulub? Yəni mənzil hansı qiymətə alınıb və hansı qiymətə təklif olunur. Bu, məncə, insanların müqayisə aparması, daha düzgün qərar verməsi üçün vacib tələbdir. 1850 manatı baha hesab edənlər çoxdur. Amma bugünkü iqtisadi reallığı götürsək, təmirli mənzillər üçün 25 il müddətinə ödənilməli olan və 1 m² üçün nəzərdə tutulan 1850 manat əslində baha deyil. 25 illik müddətə təmirli mənzili 1850 manata bizə kim sata bilər?

 

Fuad Babayev: Dövlətdən başqa heç kim.

 

Ramil Osmanlı: Mən bu fikirlə razı deyiləm. Çünki özəl tikinti şirkətləri var, hansı ki, uzun müddətli kredit şərtləri ilə təmirli mənzillər təklif edirlər. Həmçinin biz məsələyə 1 m²-in dəyəri nöqteyi-nəzərdən də yanaşmamalıyıq. Bu düzgün yanaşma deyil.

 

Rəşad Əliyev: Özəl tikinti şirkətlərinin təklif etdiyi qiymətləri faiz dərəcəsi nəzərə alınaraq hesabladıqda 25 illik kredit təxminən 100 faiz qiymət əlavəsi deməkdir.

 

Ramil Osmanlı: İstənilən halda daha ucuz başa gəlir.

 

Rəşad Əliyev: O şərtlə ki, həmin şirkətlər təmirli mənzili 800-900 manata təklif etsinlər.

 

Ramil Osmanlı: Xırdalan, Günəşli ərazilərində olan mənzillər üçün belə variantlar var.

 

Fuad Babayev: Təmirin də dərəcələri var sözsüz ki.

 

Rəşad Əliyev: Bir çox vətəndaşlar 25 illik müddəti nəzərə almır. Təbii ki, bu da vacibdir. Çünki məbləğin sonradan ödənilə bilməyəcəyi təqdirdə geri qaytarılması nəzərdə tutulmur. Belə bir şərt nəzərdə tutulub ki, 12 aylıq kirayə məbləği qabaqcadan ödənilir. Hesablayanda görürük ki, bu ümumi məbləğin 4 faizini təşkil edir, hətta 10 faizə qədər də gedib çıxa bilər. Qiymət siyasətində strategiyanın olmaması böyük boşluqdur. Bəlkə də var, amma açıqlamırlar. Ancaq mənzillərin hardan, necə, hansı üsulla alınması, nə qədər xərc çəkilməsi ilə bağlı dəqiq məlumat verilmir. Mən bunu mənfi hal kimi qiymətləndirirəm.

 

Ramil Osmanlı: Qiymət məsələsi ilə bağlı mən də öz fikrimi bildirmək istəyirəm. Bayaq da dediyim kimi 1 m²-ə görə dəyərləndirmənin qəti şəkildə əleyhinəyəm. Ən vacib məsələ bilirsinizmi nədir? Proqram çərçivəsində qeyd olunan ərazilərdə analoji mənzillərin orta-aylıq kirayə qiyməti məsələsi. 1 otaqlı, 2 otaqlı, 3 otaqlı təmirli mənzillər arasında aşağı-yuxarı 5-10 kvadrat fərq olur. Sumqayıt şəhərində tam təmirli, 2 otaqlı, ideal mənzilin maksimum kirayə dəyəri 200 manatdır. Mən 1 gün ərzində Sumqayıt şəhərində sadaladığım şərtlərlə 10 ədəd mənzil tapa bilərəm. Və proqram şərçivəsində Sumqayıt şəhərində təklif olunan təmirli, 1 otaqlı, yəni ən məhdud şəraitli mənzilin qiyməti təqribən 300 manata yaxındır. Yəni 2 otaqlı mənzilin kirayə qiymətindən 100 manat da bahadır. İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu kifayət qədər professional mütəxəssislərdən təşkil olunmuş bir qurumdur və illərdir bu sahədə təcrübələri var. Belə mənfi halların hansı səbəblə baş verməsi mənim üçün də maraqlıdır. Fond bu qiymətləri müəyyənləşdirərkən 1 m²-in dəyərini deyil, ilk öncə şəffaflığı təmin etməli idi. Biz başa düşürük ki, fondun bu layihə çərçivəsində verdiyi mənzillərdə illik 3 faiz istiqraz üçün nəzərdə tutulmuş xərclər var. Sosial İpotekada bu 4 faizdir. Və həmin xərclərin üzərinə mənzillərin təmir xərcləri də əlavə olunur. Amma bir məsələni nəzərdən qaçırdırıq. Tutaq ki, “Qara Qarayev” metrosu ətrafında, yaxınlığında mənzil almaq üçün bir şirkətə yaxınlaşırıq. Şirkət təklif edir ki, həmin ərazidə qiymətlər təqribən 1 m² üçün 1050 manatdan başlayır, 1450 manata qədər ola bilir. Bu qiymət təmirsiz mənzillər üçün nəzərdə tutulub. Başqa bir şirkətə yaxınlaşanda məlum olur ki, orda 1 m² üçün təklif olunan qiymət 1200 manatdır, ola bilsin ki, nağd şəkildə alqı-satqı etdikdə hər m² üçün 50 manat güzəşt edilsin və 1150 manat təklif olunsun. Şirkətə eyni vaxtda 200 mənzil alacağımızı bildiririk. Bugünkü iqtisadi şəraitdə belə bir hal tikinti şirkətləri üçün bilirsinizmi nə deməkdir.

 

Fuad Babayev: Göydəndüşmə kimi bir şey.

 

Ramil Osmanlı: Əlbəttə. Təsəvvür edin ki, şirkət 3 il ərzində işlər görüb, pullar xərcləyib və bir gün içində bütün bu xərcləri geri götürür. Söhbət qısa müddətdə əldə olunacaq mənfəətdən gedir. Bundan heç bir tikinti şirkəti qaçmaz. Ərazi üzrə ən azı 20 mənzil alınsa belə, yenə də hansısa güzəştlərin edilməsi realdır. Və təmir xərcinin bir hissəsi bilavasitə həmin topdanalınma zamanı qiymətdə əldə olunan güzəştlə təmin oluna bilərdi. Bir mənzili təmir etmək üçün sərf olunan rəqəm 1 m² üçün orta hesabla 200 manat, maksimum 250 manat ola bilər. Əgər tikinti şirkəti bu məbləğin 100-150 manatını mənzilin alqı-satqısında güzəştə gedirsə, digər 100 manatı təmir xərci olaraq qalır. Və bu halda da təmir-tikinti şirkəti çağırılır, eyni vaxtda ona 200 mənzil təmiri təklif edilir. Burda da növbəti güzəşt əldə olunur. Mənim ilkin olaraq gəldiyim qənaət ondan ibarətdir ki, çox təəssüflər olsun ki, bu mənzillər alınarkən, təmir olunarkən həmin güzəşt rəqəmləri, nəinki, nəzərə alınmayıb, hətta bəzi hallarda mənzillərin qiyməti rəsmi sənədlərdə şişirdilmiş formada göstərilir. Düzdür, bu hələ dəqiq deyil, amma yəqin ki, açıqlananda biz bunun şahidi olacağıq. Və bir daha qayıdıram, 1 m² – in dəyəri mənim üçün qəti şəkildə maraqlı deyil. Mənim üçün maraqlı olan Xırdalanda 2 otaqlı tam təmirli kirayə mənzilin qiymətinin 250 manat olması, proqram çərçivəsində Xırdalanda 1 otaqlı mənzil üçün təklif olunan minimal məbləğin isə 333 manat olmasıdır. Biz hələ ərazilər üzrə mənzillər üçün təklif olunan maksimal qiymətləri də bilmirik.

 

Fuad Babayev: Maraqlısı da odur.

 

Ramil Osmanlı: Bəs 3 otaqlı, 4 otaqlı mənzillər üçün minimal, maksimal hədd nə olacaq? 1 otaqlıda 297 manatdan başlayırsa, 3 otaqlı, 4 otaqlı mənzillər üçün yəqin ki, 800-900 manata gəlib çıxar. Bütün bunları nəzərə alsaq, bu proqram indiki iqtisadi vəziyyətdə bir neçə mənzili olan insanlara yenidən mənzil sahibi olmaq imkanının yaradılması deməkdir.

 

Fuad Babayev: Ümumiyyətlə, Azərbaycanda dövlət səviyyəsində hansı proqram modeli ola bilər ki, total səviyyədə evsizlik və onun doğurduğu sosial bəlalar bir qədər azalsın. Ən azı indiyə qədər olan proqramlar çərçivəsində mənzillərin sayı çox azdır və bu problemi həll edəcək kimi görünmür.

 

Rəşad Əliyev: Birincisi, məsələyə iqtisadi reallıqlar nöqteyi-nəzərdən baxmaq lazımdır. İkincisi isə demoqrafik məsələlər.

 

Fuad Babayev: Məsələn, Bakıya çox böyük axının olması faktı var.

 

Rəşad Əliyev: Bu gün Bakıda mövcud olan mənzillə təmin edilmə problemi dünyanın istənilən yerində var. Söhbət bu problemin həcmindən gedir. Mən belə düşünürəm ki, Bakıda bu problem heç vaxt dəyişməyəcək. Problemin həcmi azalsa, gərək Bakının əhalisi 4-5 milyona çatsın. Azərbaycanda Sumqayıtdan sonra şəhər yaranıbmı?

 

Fuad Babayev: Xeyr, Sumqayıtın da keçən il 70 illik yubileyi oldu.

 

Rəşad Əliyev: O vaxtdan bəri Azərbaycan əhalisi də xeyli artıb, təqribən 2 dəfədən çox. Hamı Bakıya axın edir və bu get-gedə həlli görünməyən bir problemə çevrilir. O vaxt bu məsələ aradan qalxar ki, regionlarda inkişaf elə səviyyədə olsun ki, hamı bura can atmasın. Və bir çox meyarlara görə bu qədər əhali Bakının gücü, imkanları xaricindədir. Mən bu gün desəm ki, Bakıda qiymətlər baha olmalıdır, yəqin ki, bu birmənalı qarşılanmaz. Amma əslində hansısa yumşaq metodlarla Bakının əhali ilə yüklənməsinin qarşısı alınmaldır. Bakının inkişafı, böyüməsi birincisi, bölgələri diqqətdən kənarda qoyur. Bakı böyüdükcə görüləcək işlərin həcmi də artır.

 

Ramil Osmanlı: İnfrastruktur xərcləri də öz növbəsində artır.

 

Rəşad Əliyev: Bu qədər kapitalın başqa ərazilərə qoyulması, məncə, daha məqsədəuyğundur. Axı torpaq sahələri də əkilməlidir, sənayenin də inkişafına diqqət ayırılmalıdır.

 

Fuad Babayev: Mənə elə gəlir ki, biz Bakının böyüməsindən daha çox bu cür böyüməsinin əleyhinə olmalıyıq. Çoxmərtəbəli binalar adətən köhnə binaların həyətlərində tikilit faktiki olaraq.

 

Rəşad Əliyev: Bu həm də iqtisadiyyata nə qədər ziyan verir. Bəzi hallarda yeni tikililərlə bağlı qaz xətlərinin yenilənməsinə ehtiyac yaranır, işıq xətləri dəyişməli olur. Yəni qazanan, mənfəət əldə edən subyekt başqadır, amma bilavasitə yaratdığı problemlərin həlli öhdəliyi dövlətin üzərinə düşür.

 

Ramil Osmanlı: Biz 10 ilə yaxındır ki, Bakının baş planı ilə bağlı müzakirələr aparırıq. Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi, icra hakimiyyətləri və digər qurumlarla birlikdə müxtəlif layihələr barədə danışılıb. Onların bir hissəsində mən də iştirak etmişəm. Məsələn, Böyükşor gölünün qurudulması ilə bağlı.

 

Fuad Babayev: Hətta bir hissəsi quruduldu.

 

Ramil Osmanlı: Koreya şirkəti bununla bağlı layihə vermişdi və layihənin dəyəri 4 milyondan artıq idi. Çin şirkətinin Bibiheybət -Zığ yolu ilə bağlı layihəsinin dəyəri 19 milyon idi.

Buna bənzər çox layihələr olub. Biz təkcə kağız üstündə o layihələrin alınmasına bəlkə də 100 milyona yaxın pul sərf etmişik. Hansı ki, həmin kapitalla qeyd olunan layihələrdən ən azı ikisi icra oluna bilərdi. Təəssüflər olsun ki, xüsusən Bakıda bu illər ərzində şəhərsalma düzgün aparılmayıb. Və indi başa düşürük ki, şəhərsalma proqramı yenidən işlənməlidir. Şəhərimizdə italyan, fransız, Xruşşov layihəli binalarla yanaşı, mərkəzi və mərkəzə yaxın hissələrdə 1 və 2 mərtəbəli fərdi yaşayış evlərindən ibarət olan yaşayış massivləri də var. Yasamal, Kubinka, Montin və Sovetskinin bir hissəsini misal çəkə bilərəm. Bu ərazilər olmasaydı yəqin ki, Bakının infrastrukturunu yaxın 50 ildə bərpa etmək, meqapolis infrastrukturuna çevirmək mümkün olmayacaqdı. Siz təsəvvür edin ki, həmin ərazilərin söküntüsü və orda yeni infrastrukturun qurulması dövlət üçün nələrə başa gələcək. Əsas məqamlardan biri də evsizlik, mənzilsizlik problemidir.

 

Fuad Babayev: Bunu sosial bəla adlandıra bilərik yəqin ki.

 

Ramil Osmanlı: Problemin həlli məsələsinə gəldikdə isə onu deyim ki, artıq əlimizdə bir neçə eksperiment var. Ancaq istənilən nəticə əldə olunmadığı üçün birinin üstündə dayana bilmirik. Müsbət nəticə verən layihə olduğu təqdirdə real olaraq deyə bilərik ki, dövlət həmin layihəyə daha çox diqqət ayırsın və həmin layihə öhdəlik daşıyan şəxslər tərəfindən daha da inkişaf etdirilsin. Bazar iqtisadiyyatı baxımından yanaşsaq, məsələ bir qədər də ağırdır. Çünki bu gün Azərbaycanda adambaşına düşən orta mənzil sahəsi təqribən 18.2 m²-dir. Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən belə qəbul olunur. Bu rəqəmi əsas götürsək, bu o deməkdir ki, Azərbaycanda yaşayış Fondu 180 milyon m²-dən bir qədər çoxdur. Ukraynada, Qazaxıstanda, Rusiyada, hətta Minskdə belə bu rəqəm 25 m² və ondan yuxarıdır. Avropa ölkələrində isə daha çoxdur. Bizə Rusiya, Ukrayna, Qazaxıstan kimi ölkələrin göstəricilərinə çatmaq üçün 90 milyon m² yaşayış sahəsi lazımdır.

 

Fuad Babayev: Əhalinin sayının artmayacağı təqdirdə.

 

Ramil Osmanlı: Bəli, bu rəqəm təbii artım və.s. meyarlar nəzərə alınmadan ortaya çıxan rəqəmdir. Azərbaycanda il ərzində artan mənzil fondu təqribən 3 milyon m²-dən bir qədər çoxdur. Qeyri-qanuni tikililəri nəzərə alsaq 4 milyon m²-ə gəlib çıxar. Bu məntiqlə bizə həmin göstəriciyə yaxınlaşmaq üçün minimum 25 il lazımdır.

 

Fuad Babayev: Yenə də qiymət məsələsinə qayıdaq. Fond məlumat verməsə belə bazardan xəbəri olan insanlar Bakıda mənzil qiymətlərinə bələddir.

 

Rəşad Əliyev: Həmin qiymət 1 otaqlı mənzil üçün real ola bilər.

 

Ramil Osmanlı: Nəzərə alaq ki, ərazilər üzrə kirayə qiymətləri müxtəlifdir. Qara Qarayevlə nəinki Sumqayıtda, Xırdalanda, heç Gəncə prospektində qiymətlər eyni deyil. Amma mən düşünürəm ki, ərazilər üzrə müəyyən olunmuş orta kirayə qiymətlərindən 80-100 manat fərqlənməsi qəbulolunandır.

 

Rəşad Əliyev: Təbii ki, qiymətlər 200-250 manat təyin oluna bilərdi. Amma o şərtlə ki, mənzillərin sahəsi daha az olsun. İstənilən mənzil alınır, üzərinə xərc qoyulur və qiyməti müddətə bölünür. Ona görə də 200-250 manat olmasını istəyiriksə, artıq sahəsi daha az olacaq və mənzillər daha ucuza alınacaq.

 

Fuad Babayev: Və ola bilsin ki, təmir daha keyfiyyətsiz olsun.

 

Rəşad Əliyev: Ona görə də bu işin aparılmasında əsaslı, sistemli strategiya qurulmalı idi. 1 m² –ə görə ən baha qiymət Sumqayıtdadır, sahəsinə görə də ən az oradır. Məntiqsizlik də burdadır.

 

Ramil Osmanlı: Sosial mənzillər layihəsində tam təmirli mənzilin qiyməti 1 m² üçün 800-900 manat arasındadır. Yəni, Yeni Yasamal ərazisində. O layihədə sifarişçi fond özüdür və tikinti şirkəti işi icra edir. Fond heç olmasa bu konsepsiyadan çıxış edə bilərdi. 1 il gecikmələr olsa belə qiymətlər optimal olardı. İnsanların alıcılıq imkanlarına adekvat şəkildə. Layihədə razılaşmadığım məqamlar xeyli dərəcədədir. Hətta Konstitusion hüquqların pozulmasına qədər olan məsələlər var. Məsələn, məhkumluq məsələsi. Məhkumluğu olan şəxslər bu layihədən yararlana bilməz. Onların normal həyata adaptasiyası, cəmiyyətə inteqrasiyası üçün bu çox mənfi haldır. Əslində isə elə insanlar üçüm maksimal sosial imkanlar yaraılmalıdır.

 

Fuad Babayev: Müəyyən üstünlüklər yaradılmalıdır.

 

Ramil Osmanlı: Biz isə əksinə olaraq onları belə layihələrdən kənarda qoyuruq.

 

Aytac Hüseynova: Rəsmi maaş məsələsi ilə bağlı hansı tələblər nəzərdə tutulub?

 

 

 

Ramil Osmanlı: Bu artıq qiymətləndirmə mərhələsində nəzərə alınan göstəricilər sırasındadır. Orda 12 aylıq kredit tarixçəsi məsələsi, 2 il müddətinə gecikmənin 60 gündən az olması kimi geniş şərtlər nəzərdə tutulub. 2015-ci ildə Azərbaycanda 2 dəfə devalvasiya oldu, təbii ki, insanların iradəsindən kənar. Rəşad müəllimin də krediti olub, mənim də, sizin də, digərlərinin də. Ümumi iqtisadiyyatda baş-ayaq proseslər gedib. Və biz həmin dövrdə bilərəkdən, bilməyərəkdən və ya mövcud iqtisai reallıqlar baxımından həmin kreditləri ödəyə bilmədik və qara siyahıya düşdük. Bunun üstündən cəmi 4 il keçib. 4 ildən sonra bizim kreditə zəmanət verən başqa bir dövlət qurumumuz hesab edir ki, 2 ildən artıq kimin 90 gün gecikməsi varsa, o bu layihədən kənarda qalmalıdır. Bu nə yanaşmadır?

 

Rəşad Əliyev: Yaş həddi məsələsi tamamilə absurddur.

 

Fuad Babayev: Yaş həddi də var?

 

Ramil Osmanlı: Deməli, birgə kredit götürənlərin yaş həddi 63-ü ötməməlidir. Bu nəyə əsaslanan hesablama metodologiyasıdır bizə məlum deyil.

Başqa bir məsələ isə belədir. Subay şəxslər üçün ödəyə biləcəyi aylıq kirayə məbləği sərbəst vəsaitinin 50 faizi miqdarında hesablanır. Yəni fond düşünür ki, subay şəxs 1000 manat maaş alırsa, 190 manat minimum istehlak meyarına görə, 100 manat da digər xərclərə görə çıxılır. Yerdə qalan 710 manatın 50 faizi miqdarında aylıq kirayə qiyməti hesablana bilər. Evli insanlarda bu 70 faizdir. Tutaq ki, ailədə 5 üzv var,   istehlak meyarı ilə qiymətlər hesablanır, 2 uşaq 3 böyük və təqribən ailənin xərcləri 900 manata gəlib çıxır. 900 manatdan əlavə ailənin nə qədər əlavə vəsaiti qalmalıdır ki, onun 70 faizi 500-600 manat etsin ki, heç olmasa 2-3 otaqlı mənzil əldə edə bilsinlər.

 

Fuad Babayev: Jurnalistlərin bu işdə missiyasını necə dəyərləndirirsiniz?

 

Ramil Osmanlı: Əvvəla jurnalist bilməlidir ki, istismara qəbul edən orqan, istismara verməli olan orqan hansıdır, qeydiyyat orqanı hansıdır və bunların vəzifələri harda başlayıb, harda bitir. Ümumiyyətlə, mən jurnalistlərin fəaliyyətini 2 yerə bölürəm. Birincisi, həm də çox az hissəsi sırf iqtisadi bloku olan media qurumlarının fəaliyyətidir. Fed.az bu siyahıda birinci yerdədir. Həqiqətən bu proseslərdə çox professional və fəaldırlar. İkinci qrup da fəaldır, amma məlumatsız və qeyi-peşəkarcasına. Ünvanlanan suallarda məntiqsiz və məzmunsuz fikirlər həddən artıq çoxdur. Mətbuata hər hansı bir fikir bildiririk, sabah baxıb görürük ki, tamamilə başqa fikir əks olunub.

 

Materialda www.province.ru saytının fotosundan istifadə edilmişdir.

 

Hazırladı: Aytac Hüseynova, 1905.az

 

Söhbət 23 yanvar 2020-ci ildə baş tutub.