“Nar bağı”na baxdıq. Baxışdan sonra filmlə bağlı maraqlı müzakirələr oldu. Müzakirələrdə filmin quruluşçu rejissoru və ssenari həmmüəllifi İlqar Nəcəf, ssenari həmmüəllifi Asif Rüstəmov, assosiativ prodüsseri Əl İisa Cabbarov, baş rolun ifaçısı Qurban İsmayılovla danışdıq.

 

 

Fuad Babayev: Anton Çexovun “Albalı bağı” pyesi niyə diqqətinizi cəlb etdi?

 

Asif Rüstəmov: Başlanğıcda Çexovun əsəri ümumiyyətlə olmayıb. Bu, İlqarın ideyası idi, təxminən 5 səhifəlik sinopsisdi. Ssenari olaraq işlədikdən və təxminən artıq 9-cu versiyada finaldan narazı qaldıq. Tam fərqli bir final axtarırdıq. Onda kimsə, səhv etmirəmsə, Əli İsa dedi ki, bəlkə sonda “Albalı bağı”nda olduğu kimi, narları kəssinlər. Onda bizdə belə paralellər yarandı. Finaldan tutub, həmin pyesdən yola çıxdıq. Amma ilkin versiyada bu, yox idi.

 

Əli İsa Cabbarov: İlqar müəllim Hollandiyada “Ədəbi əsərlərin ekranlaşdırılması” mövzusunda bir festivalda iştirak edirdi. Festivalın prezidenti “Nar bağı”nı “Çexovun əsərinin çox gözlənilməz, poetik və əsrarəngiz ekranlaşdırılması” adlandırmışdı.  Festivallarda da süjet, aktyor və rejissor işi ilə yanaşı, filmə Çexovun orijinal, gözlənilməz traktovkası kimi yanaşırdılar. Bu fakt mütəxəssislərin diqqətini çox cəlb edirdi.

 

Asif Rüstəmov: Klassikləri ekranlaşdıranda və ya səhnəyə qoyanda, əsəri Azərbaycan mühitinə uyğunlaşdırmırlar. Tutaq ki, Qoqolu səhnəyə qoyurlar və sadəcə olaraq rus obrazlarını azərbaycanlılar səsləndirirlər. Amma əks tərəf də var. Kurosava Şekspiri və ya Dostoyevskini Yaponiyaya “köçürür”. Məncə bu, Azərbaycanda  yeni praktikadır.

 

 

Fuad Babayev: Biz bu yazını dərc edəndə, geniş oxucu kütləsini maraqlandıran əsas sual bu olacaq ki, filmə harada baxmaq olar? Bildiyimə görə, film “Oskar” mükafatına namizədlər siyahısındadır. Bəs nə vaxt tamaşaçılar onu görə biləcəklər?

 

İlqar Nəcəf: Film hələ yəqin ki, 8-10 ay festival həyatını yaşayacaq.

 

Əli İsa Cabbarov: İlqar müəllimin dediyi kimi, hələ festival həyatını yaşayır. Filmi dövlət studiyası və özəl “Buta-film” studiyası birgə istehsal edib. Onlar böyük partnyordular, bizsə kiçik. Amma layihə bizim bazamızda formalaşıb, yetişib, layihənin müəllifi Buta Filmdir. Dövlət dəstəyi ilə çəkilən filmlərin prokatı müəmma kimi qalır. Prokat yalnız ondan ibarət deyil ki, nüsxəni verdin kino-teatra, camaat da gəlib baxdı. Xaricdə belədir ki, filmin büdcəsi qədər də prokatını təbliğ edirlər. Bizim  isə heç filmin büdcəsinin onda biri qədər prokat təbliğatını aparmaq imkanımız yoxdur. Neçə neçə dövlət maliyyəsinə çəkilmiş uğurlu prokat taleyi ola biləcək, gəlir gətirə biləcək filmlər rəflərdə qalır.

 

Fuad Babayev: Kino-teatr şəbəkəsi filmin prokatına imkan verir?

 

Əli İsa Cabbarov: Özəl kino-teatrlar İlqar müəllimdən filmi israrla xahiş edirlər ki, onlara verək. Amma işin mexanizmi bir qədər fərqlidir.

 

İlqar Nəcəf: Biz “Buta-film” olaraq yerli şəraiti, tamaşaçının zövqünü də bilirik. Təəssüf ki, dövlət studiyası bu işi bilmir. Disbalans da orada yaranır. Birgə işin həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri var. Mənfi cəhəti odur ki, bu məsələdə yekdil qərara gələ bilmirik.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fuad Babayev:  Film səhv etmirəmsə, Göyçayda çəkilib. Festival həyatı başa çatdıqdan sonra Göyçay tamaşaçısı  bu filmə harada baxa bilər? Göyçayda kino-teatr varmı?

 

İlqar Nəcəf: Kino-teatr da olmasa, hər halda mədəniyyət klubu var.

 

Fuad Babayev:  Amma Dolby Digital standartları mövcud deyil.

 

Əli İsa Cabbarov: Bölgələrdə o cür standartlar yalnız Gəncə, Naxçıvan və Masallıda mövcuddur.

 

Asif Rüstəmov: Hər bir rayon mərkəzində heç olmasa bir kino-teatr, yaxud mədəniyyət klubu olmalıdır.

 

Əli İsa Cabbarov: Mingəçevir teatrı filmlərin nümayişi ilə də məşğul olur.

 

Asif Rüstəmov: Problem yerdə deyil, filmi səyyar kino-qurğular vasitəsilə də nümayiş etdirmək olar. Problem təşkilati məsələlərlə bağlıdır.

 

Fuad Babayev:  Təbii ki, filmdə mesajlar da var, amma yaradıcı heyət bu mesajların tapılmasını tamaşaçının öhdəsinə buraxır.

 

İlqar Nəcəf: Əlbəttə, hər bir film müəllifin mesajıdır. Əgər rejissor deyirsə ki, mesajım yoxdur, demək, nə etdiyini bilmir. Mən indi Mədəniyyət və Turizm Nazirinin müavini Ədalət müəllimin yanından gəlirəm. Söylədiklərinizin hamısı, prokat məsələsi və s. ilə bağlı təkliflər onun masasının üstündədir. Vaxtilə mövcud olan kino-teatrlar bərpa edilməli və ya yenidən tikilməli, tamaşaçılar kino-teatrlara qaytarılmalıdır. Həm də onları “bozbaş”dan ayırıb, normal filmlərə qaytarmaq lazımdır. Hər halda tamaşaçıya zorla bilet satdıra bilməzsən.

 

Gündüz Nəsibov: Filmdə bir neçə dəfə arxa fondan xalq mahnıları səslənsə də, müəllif musiqisi yoxdur. Səbəb nədir?

 

Əli İsa Cabbarov: Müəllif musiqisi ancaq son titrlərdə səslənir.

 

İlqar Nəcəf: Musiqi filmdə necə yaranır? Tutaq ki, biz Asif Rüstəmovla ssenari yazırıq. Ssenari yazılanda ola bilsin ki, Asifin beynində bir musiqi səslənsin və yaxud heç musiqi eşidilməsin. Məsələn, mən musiqi eşitmirəm. Bu mövzunu işləyəndə beynimdə heç bir musiqi yox idi. Film istehsalata buraxıldı, başladıq çəkməyə, musiqi hələ də yox idi. O barədə heç kəs danışmırdı. Hərçənd Əli İsa Cabbarov “düşün, düşün, musiqi haqda düşün”, deyirdi. Musiqi olması xatirinə musiqi qoyulmur. Bu kommersiya filmi deyil, müəllif yanaşmasıdır, tamaşaçı ilə emosional fikir mübadiləsidir.

 

Əli İsa Cabbarov: Ən son anadək İlqar müəllim musiqi aktiv, yoxsa passiv rol oynamalıdır, seçimi arasında idi. Gənc, istedadlı bəstəkar Firudin Allahverdi 20 dəqiqəyə yaxın hazır musiqi parçaları yazmışdı. Montaj zamanı da son qərar quruluşçu rejissorun oldu ki, musiqi xəsisliklə istifadə olunmalıdır, film boyu musiqi radioda səslənməli və ancaq subtitrdə musiqi olmalıdır. Mən Minskdə, Karlovı Varıda premyaralarda olmuşam, İlqar da əlavə olaraq Amerikada, Hollandiyada baxışlarda olub. Heç vaxt filmin musiqisizliyi hiss olunmayıb.

 

İlqar Nəcəf: Qətiyyən. Tamaşaçı da filmi olduğu kimi qəbul edir.

 

Asif Rüstəmov: Müəllif kinosunda o biri sənətlərdən qaçmaq iddiası var. Yəni ədəbiyyatı, teatrı, musiqini təkrarlamamaq, onlardan qaçmaq. Musiqi vizual təsviri təkrar şərh edən illüstrasiya olmamalıdır. Ona görə də müəllif kinosunda imkan daxilində musiqidən qənaətlə istifadə edirlər.

 

İlqar Nəcəf: Filmin son səhnələrində aktyorun həyəcanını, tövşüməyini, ürəyinin səsini eşidirsən.  O səhnəni musiqi ilə necə korlaya bilərsən? Mənim fikrimcə, belə səhnələr filmdə çoxdur. Burada musiqi müdaxilədir, həm də pis müdaxilədir.

 

Əli İsa Cabbarov: Rejissorun işini kənardan müşahidə edən bir adam kimi deyə bilərəm ki, o, partlayış haqqında pıçıltı ilə danışır. Elə bil filmdəki balaca uşaq, Qurban müəllimin oynadığı obraz üçün partlayış baş verib və müəllif bu haqda pıçıltıyla danışır. Bu da onun təsirliliyini artırır.

 

Qurban İsmayılov: Əslində burada musiqi verilsə, film lirik çalar alacaq. Rejissor da bunu istəmir. İstəyir ki, emosiyanı çılpaqlığı ilə versin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İlqar Nəcəf: Tamaşaçı onsuz da həssasdır, onu dağa-daşa salmaq lazım deyil. Əlbəttə ki, söhbət diqqətli və kinonu anlayan tamaşaçıdan gedir. Məncə, filmin titrlərində səslənən musiqi də tam yerindədir. Tamaşaçı filmi həyəcanla izləyir və dərindən nəfəs olanda 1-2 dəqiqəlik musiqi səslənir.

 

Təmkin Məmmədli: Ssenari müəlliflərinin siyahısında əcnəbi müəllif də var. Onun rolu, funksiyası nədən ibarət idi?

 

Asif Rüstəmov: Roelof Jan Minneboo Hollandiyadandır. Öncəki işi “Oskar” nominantı olmuşdu. Kifayət qədər məşhur ssenari müəllifidir. O, bir növ “ssenari həkimi” idi. Bəzi dramaturji məqamlarda kömək edirdi. Azərbaycan həyatını bilmədiyinə görə çox müdaxilə etmirdi. Ona görə də əsasən konstruksiya üzərində işləyirdi. Bir də ən çox köməyi onda oldu ki, şərqə məxsus sentimentallıqları kəsib, atdı.

 

Əli İsa Cabbarov: Bizim kino üçün bu  ilk təcrübə idi. Yerli müəlliflər ssenarini hazırlayır, əcnəbi müəllif isə onu cilalayırdı. Çox effektli metoddur.

 

Fuad Babayev: Yerli kino tənqidçilərimiz filmi necə qarşıladılar?

 

Asif Rüstəmov: Film 2 avqust – Kino günündə nümayiş etdirilib, tənqidçilər yaxşı qarşıladı.

 

Əli İsa Cabbarov: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova, Samirə Əşrər müsbət yazılar yazmışdılar.

 

Təmkin Məmmədli: Film ingilis dilinə dublyaj edilibmi?

 

İlqar Nəcəf: Xeyr, ingilis  dilində alt yazı ilə gedir.

 

Dadaş Musayev: Film “Oskar” mükafatına təqdim olunub. Səhv etmirəmsə, dekabrın sonuna kimi Amerika Kino Akademiyasında nümayiş etdirilməlidir. Orada seçim necə olur?

 

Asif Rüstəmov: Akademiklərin sayı çoxdur. Onlara sadəcə filmlərin siyahısı verilir. Onlar filmlərin hamısına baxmırlar, sadəcə seçim edirlər. Bir nəfər yalnız 3-5 filmə baxa bilər. Filmlərin yalnız internet vasitəsilə linkləri onlara göndərilir. Film çox nəzərə çarpırsa, beynəlxalq uğuru varsa, adı dillərdədirsə, çox adam baxır və çox səs alır. Azərbaycan kimi kino aləminin periferiyasından olan filmlərə az baxılır və şansı da daha azdır. Buna görə də film “Oskara”a təqdim olunursa, böyük PR kampaniyası başlayır və bu işə 200-500 min dollar vəsait sərf olunur. Bizdə isə bu mexanizm yoxdur.

 

Dadaş Musayev: “Lonq list”ə düşmə şansı varmı?

 

Asif Rüstəmov: Çox azdır. Çünki PR-a heç bir vəsait ayrılmayıb.

 

 

 

Əli İsa Cabbarov: Karlovı Varıda, “A” kateqoriyalı kino-festivalda filmin premyerasında nar simvolundan istifadə edən və nar məhsulları  istehsal edən şirkətlərə təklif etdik ki, belə bir məşhur kino-festivalda həm filmi, həm də məhsullarını təbliğ etmək imkanları yaranıb, təəssüf ki, müsbət cavab ala bilmədik.

 

Asif Rüstəmov:  Biz özümüz poster və bukletlər hazırlamışıq, yerli  və xarici mətbuatla intensiv işləyirik amma bu, minimumdur.

 

Fuad Babayev: Aydın məsələdir ki, belə bir layihə təhvil verildikdən sonra, yeni layihənin istifadəyə verilməsi hələ bir xeyli sürəcək. Amma bu heyətlə İlqar müəllimin yeni planları varmı?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gündüz Nəsibov: Ümumiyyətlə, İlqar müəllim, “Buta” ilə “Nar bağı” arasında fasilə çox uzun çəkdi.

 

İlqar Nəcəf: Əlbəttə, plan həmişə var. Düz dediniz ki, “Buta” ilə “Nar bağı” arasında fasilə uzun müddət, 5-6 il oldu. İndi Asif müəllimlə bir neçə ssenari üzərində işləyirik. “Buta-film” öz vəsaiti hesabına layihəni müəyyən mərhələyə kimi gətirə bilir. Amma iş ciddi maliyyəyə gəlib, dirənəndə suallar başlayır. Daha çox xarici fondlarla, Avropa kino şirkətləri ilə işləməyə üstünlük verəcəyik.

 

Fuad Babayev: Mövcud potensial filmin bütün işlərini, dünya festivallarına çıxa biləcək səviyyədə Bakıda görməyə imkan verirmi?

 

İlqar Nəcəf: Xeyr. Biz filmi bitirdikdən sonra korreksiya işlərini – səsin “oturdulması”, rəng korreksiyasını Hamburqda etdik.

 

Əli İsa Cabbarov: Postprodakşn döşrü həlledici mərhələdir. O mərhələdə simiclik etmək olmaz.

 

Təmkin Məmmədli: Filmin büdcəsi nə qədərdir?

 

Asif Rüstəmov:  Dövlət tərəfindən ayrılan büdcə 850 min manatdır, 100 min manat da “Buta-film” ayırıb.

 

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az