Heç zaman 

unuda bilmədiyim

E.S.K.-ə

Biz siyasətin “S” hərfindən də qorxurduq.

Cəlil Məmmədquluzadə; “Xatiratım”

Bizim kiçik qəsəbəmizdə belə şeylər hər gün olmur. Xarici turistlər bura lap az gəlir. (Bilsəm yerlilərim bu hekayəni oxumayacaq, cəsarətlə deyərdim ki, heç yerli turistlər də gəlmir). İki xarici turistin gəlib burda tapışması qəsəbə üçün, az qala, əlamətdar hadisədir. Təkcə mən və barmenlər yox, kafenin daimi müştəriləri də bu cütlüyün tamaşasına dururlar.

Tamaşa hər gün eyni ssenari ilə təkrarlanır. Oğlan bara girib barmendən tekila istəyir. İki tekilanın arasında karikatura jurnalını vərəqləyir. Qız bir qədər sonra gəlir. Bu mənzərədən onların tətilə bir yerdə  gəlmədiyini anlamaq üçün gənc barmen qədər sadəlövh olmamaq kifayətdir. Barmenlər hələ öz aralarında mərcə də giriblər. Gənc deyir ki, onlar sevişirlər, qoca isə bunun əksini zənn edir. Bir şüşə rakıdan mərcə gəliblər, amma heç biri öz fikrini sübut edə bilməyib. Doğrusu, yaşlı barmen xoşluq üçün mərc eləyib, yoxsa dəlillərin olmayacağını o əvvəldən bilir. Lakin bunu gəncə necə başa salmaq olar?!  Hamını güldürən karikaturalara baxıb heç nə anlamayan adamlardandır o.

Hə, oğlan gəldi yenə. Bu gün əlindəki, deyəsən, karikatura jurnalı deyil. Gəlib barın yanında oturur. Yaşlı barmenlə görüşür, tekilası süzülür. Yanında da dəm-dəsgahı – limon, duz. Tekilanı içir, gülümsəyir barmenə. İkinci tekila utancaq bir təbəssümlə kodlanıb. Barmen qədəhi doldurur. Oğlan əlindəki jurnalı açır. İndi görürəm, “Kafkaesk” jurnalıdı. Bir səhifəni açıb barmenə göstərir. Barmen gülür, gənci çağırır, ona oğlanın göstərdiyi şeyi izah edir. Sonra oğlan da izaha qoşulur. Axır ki, gənc barmen anlayır. Üçlükdə gülürlər. Gənc jurnal səhifəsinin şəklini telefonla çəkir. Lazım olar. Jurnal oxumaq lüksdür.  Qızların belə şeylərdən xoşları gəlir. Gözümdən yayınıbmış qızın gəlməyi. Oğlanın gözlərini arxadan tutur. Nə dediyini eşitmirəm, amma əlbəttə ki, nə deyəcəyi bəllidir. Kim başqasının gözünü bağlayıb Keniyanın paytaxtını soruşar ki?! Oğlan onun qollarından yapışıb özünü zülmətdən xilas edərək qızı qucaqlayır. Qız elə sevinir ki… Elə bil həyatın mənası haqqında suala Buddadan cavab alıb. Yeri gəlmişkən, Keniyanın da paytaxtı Nayrobidir. Bəlkə bilməyəniniz oldu. Oğlan qədəhini qızın şərəfinə qaldırır. Qız gülümsəyir. Bu diqqət onu məftun edir. Oğlan içib qədəhi arxası üstə qoyur. Yəni görürsən bircə qram da saxlamadım. Deyəsən, artıq sərxoş olub. Otuz ildir bar işlədirəm, amma bu hərəkəti eləyən bir ayıq adam da görməmişəm.

Onlar barın uzaq, ən sakit tərəfinə keçməkdə olsunlar, mən də gəlim barmenlərin yanına, şərab içim. Ofisiant sözlü adama oxşayır.

– Abi, qız amerikalı imiş.

– Hə, bilirəm. Nə olsun?

– Yox, e. Amma ingiliscə də bilir.

Özümü gülməkdən güclə saxlayıram:

– Nə olub ki? Amerikalılara ingilis dilində danışmaq olmaz ki?

– Olar e, abi. Amma özün demirdin ki, fransızlar ingiliscə danışmağı sevmirlər.

– Aha…

– Almanları da deyirdin.

– Deyirdim.

– Bəs bu qız niyə ingiliscə danışır?

– Amerikan dilində danışsın?

– Hə, də… Amerika bu boyda dövlətdir, niyə öz dilini yaymır dünyaya. Bir dəfə də bir amerikalı gəlmişdi bura, o da ingiliscə danışırdı.

– De, sən öl?

– Özüm ölüm!

– Amerikanın dili nədi bəs?

– Amerikan dili.

– Halaldır sənə.

– Bir şey deyil, abi.

– Ay zalım…

– Hə…

– Sən informasiya əsrinə üsyan kimi doğulmusan. Əsrə inadla da yaşayırsan. Bilirsən bunu?

– Anlamadım.

– Amerikanın da dili ingilis dilidir də.

– Yaxşı da, abi, zarafat eləmə.

– Ciddi deyirəm.

– Bəs niyə Amerikan dili deyirlər?

– Kim deyir ki, səndən başqa?

– Muhyiddin abi də elə deyir.

– Hə, o deyər. Bir az fərqli ləhcədir, amma eyni dildir.

– Bunu deyin də. Kimdən soruşuram, zarafata salır.

– Bu dünyada elə şeylər var ki, onlar deyilməz, onlar eləcə bilinər.

– Necə yəni?

– Bir şərab da süz.

Barmen şərab şüşəsini götürüb yaltaqcasına mənə baxdı. İcazə, ya da avans almaq istəyəndə adətən belə edir.

– Olarmı, axşam işdən bir az tez çıxım?

– Nə işin var ki?

– Festivala getmək istəyirəm.

– Yaxşı, get.

– Çox sağ olun.

Şərab içə-içə sözümü də deyim. Bizim gənc barmen qızın amerikalı olduğunu da yanlış bilir. Qız ingilisdir. Adı da Kristina Çenninqdir. Keçən dəfə, hələ oğlan buralara gəlməmişdən, bir axşam polis barda sənədləri yoxlayanda özüm qıza tərcüməçilik eləmişəm. Orda gördüm pasportunu. İngilis qızın bu qəsəbəyə gəlişinə polis o qədər təəccüblənmişdi ki, pasportu qaytaranda “Hello” dedi. Elə vəziyyətdir ki, soruşa da bilmirsən: “Bağışlayın, üzr istəyirəm, bizim darıxmaqdan məhv olmağa üz qoyan qəsəbəmizdə sizin nə itiniz azıb?” Bu sualı verməkdən məni saxlayan “Burda nə itiniz azıb?” frazemini ingilis dilinə çevirməyin çətinliyi deyil. Ondan daha çətin bir maneə var qarşımda.

Yeri gəlmişkən, bizim qəsəbənin polisi festivala görə özünü daha lazımlı hesab edir. Vaxtaşırı gəlib pasportları yoxlayır. Pasportunu yoxladığı adamların yeddi arxa dönənini tanısa da, sənədə baxa-baxa qəribə suallar da verir. Muhyiddin abinin pasportunu yoxlayanda gülməkdən ölmüşdük. Bu qəsəbənin ən məşhur adamıdır baqqal Muhyiddin abi. Polis isə onu axtarışda olan oğruya oxşatmışdı. Bizim qəsəbədə keçən il bilyard salonundan oğurlanan daşları saymasaq heç zaman oğurluq olmayıb. O ki qaldı Muhyiddin abi… Oğurluq İstanbulda baş verib. Polisi rakıya qonaq edib niyə belə etdiyini soruşuram: “Gücləndirilmiş iş rejiminə keçmişik. Mən də nəsə eləməliyəm də…”

Bura qədər oxuduqlarınızı balaca, 12 kvadratmetrlik kabinetimdə yazıram. Haqq-hesab eləmək lazım olanda gəlirəm bura. Stolumun üstündə onun şəkli var. Məndə olan yeganə şəkli budur: oraq-çəkicli bayrağın önündə əlindəki tapançanı çənəsinin altından sola tuşlamış Alov Saçlı Qadın. Əlifim. Sultanım. Sevgilim.  Cavan ölmüş adamlar şəkillərdə heç zaman qocalmır. O həmişə bu şəkildəki kimi gənc qalacaq. Onun daim gənc qalacağı fikri ilə ovunmaq necə sarsaq bir təsəllidir.

Axşamlar çox içəndə, evə getməyə həvəs olmayanda elə kabinetimdə yatıram. Müşahidə kameraları da burda – divara bərkidilmiş televizorda qurulub. Yəni burda oturanda da barı görə bilirəm. Bir də qızla oğlan bara gələndə bura keçirəm. Çünki burda onların danışıqları lap aydın eşidilir. Bilirəm, kimisə pusmaq yüksək cəmiyyətlərdə (elə aşağılarda da) yaxşı qəbul olunmur. Lakin mən onların söhbətinə qulaq asmasaydım, bu hekayə də olmayacaqdı. Bir də ki elə bizim oxuduğumuz kitablar da, bir növ, qapı pusmaq deyilmi? Biz kitab oxuduqca qəhrəmanların ən mübhəm sirlərini öyrənmirikmi? Ona görə də burda ayıb bir şey görmürəm. Amma səmimiyyət xatirinə onu da deyim ki, on ildir bu barı işlətsəm də, ilk dəfədir kimlərinsə söhbətini dinləyirəm. Üstəlik, danışdıqlarını özüm üçün bloknota qeyd də eləyirəm. Eləcə, özüm üçün. Yadigar saxlamaq üçün. Sizə göstərmək üçün. İndi sizə bu danışıqlardan ən maraqlılarını seçib göstərəcəm.

***

– Kristina, niyə bura gəldin? Bura elə bir yerdir ki. Dənizi belə yoxdur. 

– Bilmirəm. Təsadüf deyim. Pis günlər keçirirdim. Mən o günlərdə əzabın nə demək olduğunu anladım. Gecələr gözümə yuxu getmirdi. İçki belə içə bilmirdim. Deyirlər ki, içki insana kədərini unutdurur. Bəlkə kədəri unutdurar, amma əzabı əsla. Qorxurdum ki, sərxoş olub özümü eyvandan ataram, ya da nə bilim, dərman-zad içəm. Bir dəfə oxumuşdum ki, intihar edən insanlar, , əzablarına, heç olmasa, bircə dəqiqəlik son qoymaq üçün özlərini öldürürlər. Təsəvvür edirsən?! Bircə anlıq rahatlıq üçün ölüm… Evdəki bütün bıçaqları, ülgücləri, arıqlamaq üçün suya qatıb içdiyim sirkələri zibilliyə tullamışdım. Telefonumu vannaya atmışdım. Bir gün dedim ki, belə olmaz. Həyatımı dəyişməliyəm. Nə vaxtadək əzab çəkəcəm?! Mən mutlu olmaq istəyirdim. Mutlu da yox, olanları unutmaq, bircə dəfə də ürəkdən gülmək istəyirdim. Kiçik kağızlar götürdüm. Hərəsinə bir rəqəm yazdım. Sonra kağızları qələm qabına atdım. Bir-bir çıxartdım. Haranın coğrafi koordinatı çıxsaydı, ora gedəcəkdim. Mən orda xoşbəxtliyi tapacaqdım, əzizim. 39.24 və 38.7. çıxdı. Yəni bura, Sivas Devrim.

– Divriği…

– Dilimə də yatmır. Dedim bura gəlim. Yaxşı ki, Suriya çıxmayıb. Bombaların altında bircə dəfə ürəkdən gülmək istəyi…

– Suriya burdan cəmi bir neçə yüz kilometr aralıdadır. Gedəcəkdin Suriya çıxsaydı?

– Əlbəttə. Ölmək yaşamamağın yeganə yolu deyil.

– Bu mahnıdandı?

– Hə…Bəs sən necə gəldin?

– Bir filmdə görmüşdüm bu qəsəbəni.

– Xoşuna gəlmişdi?

– İnsanları bura sürgünə göndərirdilər.

– Bəs niyə?

– Mənim vəziyyətimdə ən darıxdırıcı yer də məndən şəndir. Ona görə çox düşünmədim.

***

– Sənan…

– Hə, Kristina…

– Olarmı, sənə Sebastyan deyim.

– Olar. Amma niyə?

– Sebastyan da Sənan kimi S ilə başlayıb N ilə bitir.

– Sevan de ondansa.

– Sevan?

– Zarafat edirəm. Amma S ilə başladığına görə demirsən yəqin ki.

– Əlbəttə. Amma belə demək daha rahatdı. Dilimə yatır. Həm də dediyim kimi, adına oxşayır bu.

– De. Amma bir şərtlə…

– Şərtin nədir?

– Sebastyan adında tanışın varmı?

– Yoxdur.

– Yoxdursa, problem deyil. Deyə bilərsən.

– Niyə soruşdun ki?

– Kimisə xatırlatmaq istəmirəm.

– Ah, siz kişilər. Həmişə birinci və unudulmaz olmaq istəyirsiniz.

– Məncə, bu kişilik yox, insanlıq vəziyyətidir.

– Haqlısan, bəlkə də. Bir şey də soruşum.

– Soruş.

– Sən türk dilini hardan belə yaxşı bilirsən?

– Bizim dilimiz çox yaxındır.

– Necə yəni? Bizimlə Amerika kimi?

– Təqribən. Kaş sən də bizim dili biləydin.

– Təəssüf edirəm buna.

– Kaş sən də bizim dili biləydin. Mən öz dilimdə danışardım, sən ingilis. Bir insan özünü ən yaxşı ana dilində ifadə edir. İnsan ana dilində ağlayır.

– Hə, bilirəm, Sebastyan. Bir kitab oxumuşdum. Orda oğlan alman idi, qız portuqal. Qız ölüm ayağında portuqal dilində danışmağa başlayır. Oğlan da alman dilinə keçir fərqində olmadan. Və bir-birini anlayırlar. Gözəl deyilmi?

– Gözəldir, Kristina. Dünya gözəldir…

– Amma Sebastyan. İnsan ən pis sözləri də ana dilində eşidir. Elə pis sözlər ki, heç bir üzr o sözləri yuyub apara bilmir. Heç bir təsəlli o sözlərin ürəyinə vurduğu yaranı sağaltmır. Bizdə bir məsəl var, Sebastyan. Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz.

– Kristina, elə sözlər var ki, gərək heç zaman deyilməyə…

– Deyilməyə…

***

– Sebastyan…

– Hə, Kristina…

– Etdiyin ən böyük günahı danışarsanmı mənə?

– Biz şərqliyik, Kristina.

– Nə olsun? Şərqlilər günah etmir?

– Edirlər, əlbəttə ki. Amma danışmırlar.

– Necə yəni?

– Bizdə keşişə günah etiraf etmək kimi şey yoxdur.

– Doğrudanmı? Yəni siz imama, mollaya – hər kiməsə günahınızı danışıb tövbə etmirsiniz?

– Etmirik.

– Bəs tövbə sizdə necə olur?

– Dua edirsən Tanrıya, əfv diləyirsən.

– Hə…

– Bizdə günah səninlə Tanrı arasındadır. Bilmirəm, bu yaxşıdır, ya da pis. Sizdə isə…

– Məncə, biz Tanrıya etiraf edə bilmədiyimiz günahı keşişə etiraf edirik.

– Amma ən böyük günahımı danışaram sənə. Kristina. Sənin adın dodaqlarımda bir dua kimi səslənir.

– Danış, Sebastyan, danış. Dayanma.

– Bir dəfə məni işdən ezamiyyətə yollamışdılar. Getdiyim yer balaca bir şəhər idi. Gecə oteldə ürəyim qadın istədi. Nə qədər eləsəm də, ötüşdürə bilmədim. Nömrə tapdım. Zəng vurdum. Evinə çağırdı…

– Bu, günah deyil ki, Sebastyan…

– Sonrasına qulaq as… Getdim evə. Bir qadın vardı, mətbəxdə xəmir yoğururdu. Onu ayaqqabımı çıxardanda gördüm. Otağa keçdik, sevişməyə başladıq. Sonra dedim ki, o qadını da çağır, bizə baxsın, əlavə pul verərəm. Qız razı olmadı. Ordan çıxandan sonra özümü dünyanın ən əclaf adamı hesab edirdim. Halbuki mən fahişənin evinə gedəndə şokalad aparacaq qədər nəzakətli idim.

– Bu günah deyil, fantaziyadır, Sebastyan. Çoxları belə edir. 

– Bəlkə də, Kristina. Bəlkə də…

***

“Onları dinlədikcə yadıma keçən günlər düşür” deyərdim, amma o keçən günlər, əslində, elə hər bir anı ilə mənim yadımdadır. Sanki yaddaşımın əqrəbi sınaraq o günlərin üzərində dayanıb və mənim bu sınıq yaddaşım gündə iki dəfə Alov Saçlı Qadını, o günləri mənə xatırladır.

Hərbi çevriliş xəbərini Yunanıstanda aldım. Bir neçə  gün sonra adımı axtarışda olanlar siyahısında gördüm. Bura saxta sənədlə gəlmişdim. Polisin məni tapmayacağına əmin idim. Yunan polisi türk həmkarları ilə çox həvəssiz əməkdaşlıq edir. Tezliklə müxtəlif yollarla ölkədən qaçmağı bacaran bir neçə nəfər də Afinaya gəldi. Hərbi çevriliş elə qəfil olmuşdu ki, heç cür özümüzə gələ, baş verənləri anlaya bilmirdik. Elə bil bunların hamısı bir yuxuydu. Bir gün biz yuxudan oyanaraq Ankara küçələrində yenidən inqilabi vərəqələr paylayacaq, mitinqlər keçirdəcək, fəhlələri, tələbələri təşkilatlandıracaqdıq.

Tez-tez Egey dənizinin sahilinə gedib vətənimə baxa-baxa içirdim. Həsrət seanslarından təsəlli tapmaq əvəzinə daha çox ağrıyırdım. İçkinin hər qurtumunda, dənizin hər ləpəsində indi həbsxanada olan və heç şübhəsiz ki, ən ağır işgəncələrə məruz qalan Alov Saçlı Qadınımı düşünürdüm. Bizim təşkilatda sevgi məsələləri, az qala, tabu idi. İnqilabçılar üçün sevgi və məhəbbət burjua sentimenti sayılırdı. (Kristina və Sebastyanın belə dərdi yoxdur, bunu danışsam bəlkə də anlamazlar. Sanki bunlar hansısa ucuz romanın ağlasığmaz əhvalatıdır). Biz qızlara yox, xalqa aşiq olmalıydıq, bizim dostlarımız yox, yoldaşlarımız, sevgililərimiz yox, bacılarımız vardı. Dünyanın bütün sevgilərini inqilabın marten sobalarında əridib kapitalizmə qalxan düzəltmişdik. Biz insan sevgisinə deyil, xalqların dostluğuna inanırdıq.  O isə bunlarla razılaşmırdı. Neçə dəfə mənə yalvarmışdı ki, gəl, təşkilatdan ayrılaq, evlənək, çıxaq uzaqlara gedək. Amma böyük inqilabi missiya qarşısında ailə-uşaq yiyəsi olmaq mənə kiçik burjua fərdiyyətçiliyi qədər bayağı gəlirdi.

Qarşı sahilə baxmaqdan bezib dostlarıma da demədən güc-bəla ilə kirayələməyə razı saldığım balıqçı qayığı ilə Türkiyəyə yan aldım. Türkiyə sularına girməmiş uzaqdan hərbi katerləri görəndə arxaya qayıtmaqdan başqa əlac yoxuydu. Sabahısı gün sevgilimin polislə atışmada öldürüldüyü xəbəri gəldi. Adətən, həbsdə işgəncə ilə öldürülənlər barədə rəsmi məlumatlar bu cür verilirdi. Axı o sonumuzun belə olacağını demişdi, deyirdi, bilirdi. Onun ölümündən sonra mən təşkilata da ikrahla yanaşmağa başladım. İllər sonra Türkiyəyə qayıdana qədər də nə bir qadına “səni sevirəm” dedim, nə də qəzet oxudum. Hər şey mənasını itirmişdi.

Kristina ilə Sebastyanla rastlaşmasaydım, bəlkə də mən dünyada sevgi adlı bir şeyin yenidən mövcud olacağını da inanmayacaqdım. Budur, saatlarla oturub ürəklərini bir-birlərinə açırlar, könüllərinin kir-pasını təmizləyirlər. Bəlkə biz də belə ola bilərdik. Lakin bizim iki sözümüzün biri “faşizm” idisə, o biri də heç şübhəsiz ki, “kapitalizm” idi.  Bir saatdır gediblər, amma Kristinanın sevgi dolu səsi hələ də qulağımdadır. Bara gedim, bizim gəncdən soruşum görüm, niyə avstriyalılar öz dillərini qoyub almanca danışırlar. Lakin bunu aydınlaşdırmaq mümkün olmadı, gənc artıq getmişdi. Festivalın başladığını da təkcə onun getməyindən yox, adamların seyrək olmağından da anlamaq olardı. İstədim şəhərə çıxıb bir az hava alım, küçələrin sıxlıq olacağını düşünüb vaz keçdim. Rom içib sərxoş olmaq və səhərdən bəri ürəyimə çökən narahatlığı unutmaq istəyirdim. Tək qalan yaşlı barmen bekarçılıqdan “Hürriyyət” qəzetinin idman səhifəsini oxuyurdu. Məni görüb təklikdən darıxan adam təbəssümü ilə soruşdu:

– Nə içirsiz?

– Rom ver mənə. Bol elə.

– Kola ilə qarışdırım?

– Hə. Buz da at.

Barmen cəld içkini hazırlayıb qarşıma qoydu. Qəfildən ona yaraşmayan açıq-saçıqlıqla soruşdu:

– Sizcə, onlar yatırlar?

“Onlar” deyəndə kimi nəzərdə tutduğu mənə aydın idi. Amma mən həqiqəti ona deyib-deməməkdə tərəddüd etdiyimdən vaxt qazanmaq üçün sual verməli oldum:

– Onlar kimdir?

– Onlar da. Bizim ingilis qızla…

– Yox, yatmırlar.

– Necə bildiniz?

– Bir dəfə Sebastyan demişdi ki, mən daha heç vaxt sirlərimi bölüşdüyüm, ürəyimə yaxın olan qadınla yatmayacam.

– Belə deyin…

– Mən yox, o elə dedi.

– Yaxşı deyib.

Ağzımı açıb salfetka istəməyə macal tapmamış qorxunc bir səsdən yuxarı rəflərə düzülmüş şüşələr yerə töküldü, bar masasındakı qədəhlər göyə tullanaraq çilik-çilik oldu, stullar aşdı, iri büllur çilçıraq zərblə tavana çırpılıb parçalandı. Çöldən insan nalələri, maşın siqnalizasiyalarının səsləri, qulaq batıran hay-küy gəlirdi. Barmen “zəlzələ, zəlzələ” dedi, amma bir inqilabçı bombaları səsindən tanıyır. Və bunu anlayan kimi sürətlə küçəyə qaçıb onları axtarmağa başladım. İkinci bomba da elə bu anlarda, lap yaxınımda partladı. Onun zərbə dalğası məni kənara tullasa da, əlimlə üzümün qanını silib  Kristina ilə Sebastyanı gözlərimlə arayırdım. İnsanlar hay-küylə hara gəldi qaçırdı. Onların üçüncü partlayışdanmı, yoxsa ilk ikisindənmi qaçdıqları heç özlərinə də məlum deyildi. Bu qışqırıqlar, ürək dağlayan iniltilər, yerə yığılmış qan gölməçələri, gözə dəyən qopmuş ayaqlar, qollar adamı dəli edə bilərdi. Bu qiyamətdə belə gözüm onları gəzirdi. Tanışlarımdan soruşub rabitəsiz cavablar alırdım. Hamı öz hayında idi. Bir anda gözüm qaraldı. Ətrafdakı hamı və hər şey-ağaclar, işıq dirəkləri gözümə Alov Saçlı Qadın kimi göründü. Hətta kiminsə ayağına dəyib qarşıma diyirlənən kəsik baş da mənə Onun kimi baxdı. Yerə oturub gözlərimi yumdum, üstümdən adamlar keçir, ayaqlarıma, qollarıma zərbələr dəyirdi. Ayağa qalxmağa halım yoxuydu. Bir neçə dəqiqə sonra gözlərimi açanda Sebastyanla Kristinanı gördüm. Əl-ələ yapışmışdılar və heç zaman bir-birlərindən ayrıla bilməyəcəkdilər. Bu an üçüncü bomba elə bil qarnımda partladı. Onun zərbindən dünya üstümə uçdu. Xarabalığın altında qaldım. Uzaqda heç kimin söndürməyə macal tapmadığı bir mahnı səslənirdi: “Səni məndən alan dünya bir də geri verərmi?”