1905.az portalı “Diskussiya klubu”nun növbəti qonaqları fəlsəfə doktorlarıdır. Bu həftə biz erməniliklə mübarizə mövzusunu hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Əlövsət Allahverdiyev, siyasət üzrə fəlsəfə doktoru Təvəkkül Dadaşov, pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Dəyanət Musayev, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Sevda Axundova və tarix üzrə fəlsəfə doktoru Sevinc Vahabova ilə müzakirə etdik.

Fuad Babayev: Xoş gəlmisiniz! Çox istərdik ki, erməniliklə mübarizə mövzusunu müzakirə edək. 2014-cü ildə bu sahədə hansı irəliləyişlərə nail olduq və 2014-cü ildə Qarabağ problemi elmimizin baxış bucağında hansı formada yer aldı?

Sevda Axundova: Dəvət etdiyiniz üçün çox sağ olun. Bakı Slavyan Universitetdə avropaşünaslıq ixtisasına Beynəlxalq Münasibətlər və İctimai Elmlər fakültəsində yiyələnmək olar. Rəhbəri olduğum kafedranın əməkdaşları ilə birgə daim mövzunu gündəmdə saxlayırıq. Biz sülh yolu ilə problemin həll olunmasının tərəfdarıyıq. Dövlətin siyasəti də belədir. Ancaq illərdir tolerantlığımızın qarşı tərəfdən qıcıqlandırıcı hal kimi qəbul edildiyinin də şahidi oluruq. İstər avqust ayında cəbhədəki gərginlik, istərsə də helikopter hadisəsi bir provakasiya idi. Sırf auditoriyanın erməniliklə mübarizə mövzusuna marağından danışsaq tələbələrimizin vətənpərvər olduqlarını qeyd etməyə bilmərik. Biz müəllimlər də bacardığımız qədər tələbələrə bu istiqamətdə dəstək oluruq. Bu gün hər bir tələbənin sərhədsiz internetdə düşmənlə mübarizə aparmaq imkanı var. Mən magistrlərə dərs deyirəm. Bir tələbəm var. O Bakı Dövlət Universitetində Qafqazşünaslıq fakültəsini bitirib. Erməni dilini öyrənib. Ermənişünasdır. Həmin qızın Vətən sevgisi yaxşı mənada məni təəccübləndirir. O deyir ki, Ermənistanda azərbaycanşünas alimlər var. Və ona görə Azərbaycanda ermənişünas olmaq istəyir. Tələbəmin sözlərinə görə İrəvan Universitetində artıq bir neçə illərdir azərbaycanşünaslıq kafedraları var və bu sahədə güclü mütəxəssislər yetişir. Biz həm siyasi, həm mənəvi cəhətdən döyüşə hazır olmalı və emosiyaları bir kənara qoymalıyıq.

 

 

Son illər Qarabağla bağlı çoxlu kitablar nəşr edilir. Bu, əlbəttə, müsbət haldır. Ancaq təəssüf ki, biz bəzən mübarizəni elmlə yox dolma, paxlava səviyyəsində aparırıq. O da lazımdır. Amma ən güclü vasitə elmdir. Təəssüf ki, tarixi mövzuda araşdırmalarımız azdır. Sübutlarımız çox olsa da təqdim etməmiz çox zəifdir. Xaricə səfərə gedəndə müzakirələr zamanı görürük ki, məsələn, bir kolumbiyalı ümumiyyətlə Azərbaycanın harada yerləşdiyindən xəbəri yoxdur. Ancaq biz Kolumbiyanın tarixini də az da olsa bilirik. Onlar bizə deyirlər ki, bu, sizin günahınızdır. Bir mənada bəli, haqlıdırlar. Bizi tanımırlarsa bu kolumbiyalının günahı deyil. Bizim təbliğatın zəif olmasının nəticədir. Bu yaxınlarda Moskva Dövlət Açıq Təhsil Universitetində oldum. Mən öz çıxışımda çalışdım ki, 10 dəqiqə ərzində maksimum tariximizi, mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı, onlara çatdıra biləm. Qarabağ probleminə isə gəldikdə isə məncə bizim hədsiz tolerantlığımız bizə mane olub həmişə. Çünki xaricdə heç kim Dağlıq Qarabağ münaqişənin ərazi münaqişə oldğunu bilmir. Hər kəs düşünüşür ki, bu etnik və ya milli münaqişədir.

Təvəkkül Dadaşov: Sevda xanımla razıyam. Amma məncə biz də yanılırıq bu məsələdə. Çünki fikir versək görərik ki, daim kitablarımızda erməniləri məhz amansız, vəhşi sözləri ilə təqdim edib, sübutlarımızı ortaya az qoymuşuq. Çünki biz erməniləri bu cür təqdim edəndə kənardan da belə təəssürat yaranır ki, guya bu münaqişə etnik münaqişədir. Ərazi iddiası deyil. Çox az hallarda peşəkar formada yazılmış məqaləyə rast gəlirik.

Sevda Axundova: Mən sizinlə razı deyiləm. Erməni düşməndisə biz onu necə təqdim etməliyik? Həm də həmişə istər dövlət başçısı, istərsə də siyasətçilər çıxışlarında ərazi iddiası sözünü vurğulayırlar.

Təvəkkül Dadaşov: Rəsmi çıxışlarda bəli, siz dediyiniz kimidir. Amma bəzən mediada, sadə adamların dilində biz təqdimatı düzgün aparmırıq. Buna görə də yalnışlıqlar çox olur.

Əlövsət Allahverdiyev: Mövzuya beynəlxalq-hüquqi aspektdən yanaşsaq burada demos və etnos anlayışları var. Ermənilər deyir ki, orada yaşayan ermənilər öz müqəddəratlarını həll edirlər. Amma bu kökündən yanlış anlayışdır. Bu beynəlxalq hüquq normalarına ziddir. Orada yaşayan ermənilər etnik bir qrup idi. Sadəcə onların öz müqəddaratlarını həll etmək hüququ yox idi. O xalqlara öz müqəddəratlarını həll etmək hüquqi verilir ki, onlar hansısa bir dövlətin müstəmləkəsi şəraitində yaşayırlar. Bəli, bu kimi məsələlərdə təbliğat doğrudan da zəifdir. Biz, məsələnin dərinliyə nəzər salmırıq. Bu gün Ermənistanla Azərbaycan arasında mübarizə silahlı mübarizə müstəvisindən ideoloji müstəviyə keçib. Və bu mübarizədə biz hər birimiz varıq. Bura dövləti qatmaq düzgün deyil. Sosial şəbəkələr, internet var. Hər birimiz bu mübarizəyə qoşula və düşmənlə diskussiyaya girə bilərik. Bizsə buna hazır deyilik. Təəssüf ki, biz bu mübarizədə daha çox emosiyalara üstünlük veririk. Məsələn, elə avqust hadisələrinə nəzər salaq. Bütün media dezinformasiya ilə yüklənmişdi. Hamı özündən xəbər yayırdı. Bu hadisələrin bir müsbət tərəfi oldu ki, insanlarda mübarizə ruhu yenidən oyandı. Hər il biz Dağlıq Qarabağ problemində bir irəliləyişin olacağına ümid edirik. Bu çox problemli məsələdir. Problem isə super güclərin iddialarına gedib çıxır. Güclü dövlətlər deyir ki, beynəlxalq prinsiplərə görə güc tətbiqi qadağandır.

Münaqişələr sülh yolu həll edilməlidir. Ancaq biz hamımız gözəl bilirik ki, müharibə ilə alınan torpaq sülh yolu ilə geri qayıda bilməz. Ancaq özünü müdafiə xarakterli müharibə beynəlxalq hüquq normalarına zidlik təşkil etmir. Əks halda bütün müharibələr beynəlxalq hüquq normalarına ziddir. İtaliyanın bir qəzeti Qarabağ futbol komandasını Ermənistana aid komanda kimi qələmə vermişdi. Bu böyük təbliğatdır. Hansısa bir media orqanında gedən kiçik bir yazı belə hörümçək toru kimi artır çoxalır. Çünki həmin sayta istinadlar olur. Və beləcə dezinformasiya yayılır. Bu gün Azərbaycan bütün dünya üçün maraqlı ölkədir. Biz tolerant olmalıyıq. Bu yaxşı xüsusiyyətdir, amma sadəlöv olmalı deyilik.

Dəyanət Musayev: Məncə əsas unutqanlıq və vətənpərvərlik mövzuları diqqətdə saxlanmalıdır. Çünki başımıza gələn bütün faciələr unutqanlığımızdan gəlib. Mənim bibim oğlu hərbçidir. Zabitdir. Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlıq yeni-yeni qurulanda Azərbaycana Türkiyədən zabitlər təlim keçməyə gəliblərmiş. Mən sizə 1990-cı illərin əvvəllərindən danışıram. O deyirdi ki, ilk əvvəl Türkiyədən gələn hərbçlər bütün kazarmanı gəzdilər. Dedilər ki, siz necə torpaqları qaytaracaqsınız axı siz heç nəyə hazır deyilsiz. Biz donub qaldıq ki, nəyə əsasən belə deyirlər? Türk təlimçilər dedi ki, hərbi hissəni gəzdik, amma heç yerdə işğalla bağlı plakata, bir yaddaş asılqanına rast gəlmədik. Deməli, biz ən xırda detaldan başlamalıyıq təbliğata. Bibim oğlunun sözlərinə görə onların ilk işi o cür plakatları hər bölmədən asmaq oldu. Həyəcan siqnalı kimi. O siqnal daim yanıb-sönməlidir. Qoy, hamı soruşsun ki, bu nə siqnaldır. Bu tək hərbi hissələrdə yox, universitetlərdə olmalıdır. Bu gün hərbi xidmətə gedən oğlanlar Qarabağı görməyiblər. Onlar xəyalən qarabağlıdırlar. Biri var müharibəsini görəsən, biri var eşidəsən. Amma eşidənə də Vətəni sevdirmək lazımdır. Çox adam deyir ki, Qarabağı ancaq Xocalıda, 20 Yanvarda yada salırıq. Bəli, bu belədir. Amma bu gün dərsliklərimizdə bu istiqamətdə irəliləyiş var. Tarixi günlərimizdə yaddaşımızı ancaq ağlaşma ilə təzələməki deyilik. Bizim qürurverici filmlərimizi, araşdırmalarımızı yayımlamalıyıq. Məsələn, avqust ayında hadisələr zamanı bizim bir tədbir var idi. İnanın, tədbir qalmışdı bir kənarda. Hamı əlində telefon, xəbərləri izləyirdi. İnsanlarımızda savaş hissinin yatmadığın şahidi olduq. Biz son illər şəhid olan əsgərlərimizi adını çəkirik. Bunun müsbət nəticəsi odur ki, hər kəs bu gün Mübarizi, Fəridi tanıyır. Bəlkə əvvəlki illərdə də şəhid olan əsgərlərimizi də düzgün təbliğ etsəydik onların da adı bu gün dillər əzbəri olardı.

Sevinc Vahabova: Hər bir azərbaycanlı və tarixçi kimi hadisələri izləməyi və nəticə çıxarmağı özümə borc bilirəm. 1988-ci ildə mən 10-cu sinifdə oxuyurdum. 20 Yanvar hadisələri başlayanda mən keçmiş Lenin muzeyində işləyirdim, həm də tələbə idim, oxuyurdum. Həmin muzeydə erməni əsilli qız da işləyirdi. Atası erməni dilində nəşr edilən “Kommunist” qəzetinin redaktoru idi. 20 Yanvar hadisələrindən sonra evdən işə getməyə icazə vermirdilər. Bütün şəhər qan içində idi. Bir müddət sonra işə getdik. İnanın, həmin erməni qıza nə isə deməyə utanırdıq. Sanki belə də olmalıydı. O utanmaqdansa biz utanırdıq. Çəkinirdik. Və o da orada işləməyə davam edirdi. Bu da bizim unutqanlığımızın, sadəlövlyümüz nəticəsi idi. Bu gün bizim təbliğat maşınımız işləyir. Biz tez unuduruq və deyirik ki, oldu, keçdi. Bizdə də evdə bir uşaq böyüyür. O həqiqətlərimizdən məlumatlı deyil. Bəlkə məktəbdə də zəif keçirilir tarix dərsləri, bilmirəm. Ancaq şagirdlər də etinasız yanaşırlar. Yəni zaman keçdikcə biz Qarabağdan, həqiqətlərimizdən uzaqlaşırıq sanki.

Fuad Babayev: Sadə insan ziyalıdan həmişə addım gözləyir. Orta statistik elmlər namizədindən isə sadə vətəndaşın gözləntisi daha çoxdur. Xüsusən də humanitar sahənin nümayəndələrindən. Məsələn, dəfələrlə qohumlar, dost tanışlar sual verir ki, Qarabağ probleminin axırı necə olacaq və ya filan siyasi proses nə ilə yekunlaşacaq? Bəlkə də o adam mövcud prosesləri məndən daha çox izləyir. Ancaq yenə də biz ziyalılardan cavab gözləyir. Sizcə, 2014-də biz nə gözlədik və nə ilə nəticələndi?

Əlövsət Allahverdiyev: Bayaq da dedim. Bu problemin həlli sülh ilə mümkün olmayacaq. 2014-cü ildə bizim yaddaşımız təzələndi sadəcə. Başqa illərə nisbətən təkan yaşadıq. İnsalarda ruh yüksəkliyinin ölmədiyini gördük.

Fuad Babayev: 2015-ci il həm də qondarma erməni soyqırımın 100 illiyidir…

Əlövsət Allahverdiyev: Mən Londonda, Amerikada, Fransada nəşr edilən ingilis dilli 10-a yaxın ədəbiyyatla tanış olmuşam. İnsanlıq əlehinə beynəlxaq hüquq və s mövzularında. Hamısında erməni soyqırımı məsələsinə yer ayrılıb. Özü də akademik səviyyədə. Yəni artıq erməni soyqırımı məsələsi dərsliklərə də salınıb. Bu saxtakalarlığı insanların beynindən silmək bizim illərimizi alacaq. Formalaşan fikri darmadağın etmək çox mürəkkəb məsələdir.

Fuad Babayev: Gəlin, təkliflərdən danışaq.

Əlövsət Allahverdiyev: Elə 1905.az saytı, sizin kollektivlə çox demirəm, ayda 1-2 dəfə məktəblərə gedək. Hər dəfə bir dəyirmi masanın qonağı ilə birgə. Şagirdlərə təlimlər, dərslər keçək. Biz şagirdə uşaq kimi baxmalı deyilik. Onları da dəyirmi masaya dəvət edək. Onlara izah edək ki siz dövlətin gələcəyisiniz. Bu üsulla təsir edək.

Təvəkkül Dadaşov: Mən yaradıcı olmasa da inzibati sahədə televiziyada olan insan kimi deyə bilərəm ki, vəziyyət düşündüyümüz qədər qəliz deyil. Demək olmaz ki, təbliğat istiqamətində televiziyalar heç nə etmir, fəaliyyət sıfırdır. Əsas olan odur ki, təbliğat var. Həssaslıq da qorunur. Cəbhədə hətta ən gərgin vaxtlarda belə televiziyalar səhv buraxmadılar. Nəzarət var. İnternetə isə nəzarət etmək olmur və bu təbii prosesdir. Amma televiziyalar daha nələr edə bilər? Bundan danışmaq bir az çətindir. Çünki əksər verilişlər özəl studiyalar tərəfindən çəkilir. Burda həm də reytinq məsələsi var. Əksər vaxt tarixi mövzularda olan verilişlərin reytinqi aşağı düşür. Dövlət televiziyalarında isə əlbəttə, daha ciddi verilişlər hazırlamaq, daha güclü təbliğat aparmaq və yaradıcılığı təkmilləşdirmək olar.

Sevinc Vahabova: Bizdə tarix muzeyində açıq qapı günləri keçirilir. 20 Yanvar, Xocalı və s tarixi günlər ərəfəsində isə məktəb, universitetlərlə müqavilələr bağlanır, tədbirlər keçirilir. Belə açıq qapı günlərini, yəqin ki, artırmaq lazımdır. Bu da bir növ təbliğatdır.

Fuad Babayev: Ümid edirəm ki, yeni 2015-ci ildə bu istiqamətdə daha müsbət nəticələrə nail olacağıq. Hər birinizə minnətdaram!

Hazırladı: Aynur Hüseynova 1905.az