“Kvartet”də gənc rejissorlarımız – “Qara bağ”ı çəkmiş Amil Məmiyev və  “İnikas”ın rejissoru Ayşad Səfərəliyevlə söhbətləşdik.

 

Fuad Babayev:  “Qarabağ mövzusu filmlərimizdə daxili auditoriya yox, dünya auditoriyasına çıxarılmaq üçün işləndikdə, biz bu problemin kəskinliyini verə bilirikmi? Mənə elə gəlir ki, yox. Həm də ona görə ki, bu, mümkün deyil. Biz keçid alırıq rəmzlərə, tarazlaşdırma siyasətinə. Erməniliyin sərhəd tanımayan vəhşiliyini göstərməkdə isə çətinlik çəkirik. Bu dünya kinosunun başbilənləri  tərəfindən rasizmə çağırış, ksenofobiya kimi dəyərləndirilə bilərmi? Nəticədə isə bizim bu mövzunu işıqlandırmağımız bir az mənasızlaşır. Dünya çapına, dünya ekranlarına çıxarmaq amaclı filmlərimiz erməni vəhşiliyini olduğu kimi göstərmir. Elə sizin filmlərinizdə də rəmzlərdən istifadə olunub.

 

Amil Məmiyev: Hamısı metaforalardır.

 

Fuad Babayev: Bu metaforalar isə elə bil ki, xüsusi bir estetik zövqü olan, sətiraltı mənaları oxuya bilən insanlar üçün nəzərdə tutulub. Və filmə Kinşasada, yaxud Tokioda baxan bir insan düşünür ki, nə olsun, müharibə olub, bunlar da, onlar da bir-birilərini qırıblar. Hansı qalib, hansı məğlub, hansı haqlı, hansı haqsız olduğunu isə bilmək mümkün deyil.

 

 

Ayşad Səfərəliyev: Dediyiniz kimi, xarici vətəndaşların hamısı bu problemi dərinliyinə kimi bilmir. Elə ilk problem də ondan başlanır ki, nə çəkməyimizdən asılı olmayaraq, onların problemi anlamaları sual altındadır. Yalnız əgər festival üçün çəksək, ola bilsin ki, münsiflər heyətində oturanlar bu problemi daha dərindən bilələr. Məsələn, mənim filmim Moskvada nümayiş etdiriləndə, yaşca məndən kiçik tələbələr Qarabağla bağlı məqamları anlamadılar. Mənim filmim sovet dövründən bəhs edir. Orada hətta Əfqanıstan müharibəsi ilə bağlı da bir məlumat gedir. Hətta ruslar da Sovet İttifaqının Əfqanıstanda müharibə aparmasından xəbərsiz idilər. Ona görə də bizim mövzumuzu xarici auditoriyaya çatdırmaq çox çətindir. Bu baxımdan deyirəm ki, festival üçün film çəkmək bir qədər asandır. Çünki münsiflər heyəti və tamaşaçılar daha hazırlıqlı olurlar.

 

Amil Məmiyev: Festival üçün çəkilən müharibə haqqında filmlər adətən primitiv, çox sadə mövzu tələb edir. Ona görə də festival filmlərinə baxanda deyirlər ki, mövzusu necə də primitivdir. Götürək elə “Nabat” filmini. Film bir qadının kəndi xilas etməsindən bəhs edir. Mövzu primitivdir, amma filmin rejissurası çox güclüdür.

 

Ayşad Səfərəliyev: Amma həm də elə bir mövzudur ki, onu Tokioda da, Amerikada da, Azərbaycanda da başa düşəcəklər.

 

Fuad Babayev: Başa düşəcəkllər, amma hansı nəticəyə gələcəklər?

 

Ayşad Səfərəliyev: Əsas nəticə o olmalıdır ki, müharibə pisdir. Heç kim müharibə etməməli və bir-birinin torpağına göz dikməməlidir.

 

 

Fuad Babayev: Sövet dövründə “Sakit üfüqlərdə”, “Döyüşə ancaq qocalar gedir”, “Baharın on yeddi anı”, “Durnalar uçur” filmləri var idi və biz də bu filmlərlə böyümüşük. Ştirlis haqqında filmə baxanda əmin idik ki, o, yaxşıdır və haqlıdır, Müller, Şellenberq, Kaltenbrunner, Hitler, Himmler isə pisdir. Yaxud “Sıravi Rayanı xilas etməli” filmində də tamaşaçı Amerika əsgərinin tərəfindədir. Bəs bizə bunu etməyə nə mane olur? Xocalı soyqırımını dünya çapına çıxarıb, bunun ermənilərin törətdiyini göstərməyi əngəlləyən nədir? Orada da hökmən bir tarazlaşdırma olmalıdır?

 

Ayşad Səfərəliyev: Mənim düşüncəmə görə, İkinci Dünya müharibəsinin nəticələrini bütün dünya qəbul edib. Filmdə faşistləri pis göstərəndə, bunu sənə heç kəs irad tutmayacaq. Amma Ermənistanın tərəfdarları çoxdur. Erməni lobbisi güclüdür və ona çox tərəfkeşlik edirlər. Ermənini pis göstərəndə, söz-söhbət yaradırlar. Və ermənilərin nəyisə törətdiyinə etiraz edəcəklər. Ona görə də balanslaşdırmaq məcburiyyətindəyik.

 

Fuad Babayev: Biz festivallarda ödül almaq üçünmü balanslaşdırırıq? Yaxud dünya ekranına yol tapmaq istəyirik? Ya tənqidə məruz qalmamağa çalışırıq? Axı əslində balans pozulub…

 

Amil Məmiyev: Balans doğrudan da pozulub.

 

Fuad Babayev: Azərbaycan ərazilərinin 20 faizinin işğal olunduğunu hamı bilir. Deməli, balans pozulub. Bəs belə olan təqdirdə Qarabağdan bəhs edən filmimizdə niyə balans gözlənilməlidir?

 

Gündüz Nəsibov: Bəlkə biz elə “Durnalar uçur”filmindəki kimi daha çox  arxa cəbhənin problem və iztirablarını verməliyik?

 

Amil Məmiyev: Arxa cəbhəni göstərən filmlərimiz də var.

 

Ayşad Səfərəliyev: Amil elə qaçqın həyatını göstərib.

 

 

Amil Məmiyev: Mənin filmimdə heç müharibə yoxdur. Mən Moskvada filmi göstərəndə məşhur rejissor Sakurov da baxırdı və Qarabağ problemindən xəbərdar idi. Amma “Qara bağ” sözünün mənasını bilmirdi. Mən başa saldım ki, bu söz qara düyün mənasındadır. Bizim sözdür. Bundan sonra metaforaları başa düşdü. Demək istəyirəm ki, biz Qarabağ müharibəsini dünya ictimaiyyətinə çatdıra bilməmişik. Sırf kinoda bu sahə o qədər də tanınmır. Biz Moskvada oxuyanda hər il Xocalı ilə bağlı tədbirlər keçirilirdi. Tanıtmaq üçün çox işlər görülür.

 

Fuad Babayev: Bəs onda nə etməliyik ki, tanınsın? Biz nə vaxt kino ilə bu problemi göstərə bilərik? Bunun üçün nə etmək lazımdır? Elə erməni cəllaıd var ki, türklərin qanını içdiyini etiraf edir. Biz hələ də Xocalı faciəsini ekranda göstərə bilmirik, elə “Fəryad”da ilişib qalmışıq. Niyə?

 

Amil Məmiyev: Məncə balanslaşdırmaqdan öncə, insani dəyərlərə diqqət etməliyik. Sırf insani dəyərləri göstərən filmlə dünyaya çıxmaq ehtimalı daha böyükdür.

 

Fuad Babayev: İnsani dəyərlər və hökmən bir erməni qadınında da o insani dəyərlər olmalıdır. Orada da tarazlaşdırmalar meydana çıxır.

 

Amil Məmiyev: Ayşadla mənim Xocalı mövzusunda bir ssenarimiz var. Orada erməni müsbət obrazdır. Amma bu obrazdan istifadə etməklə, ermənilərin əməllərini ifşa edirik. Bir növ o, Xocalı faciəsini törədən erməniləri ifşa edir.

 

Fuad Babayev: Ekranlaşdırılıbmı?

 

Amil Məmiyev: Xeyr.

 

Ayşad Səfərəliyev: Siz bayaq yerli və xarici auditoriyadan danışdınız. Çəkiləcəyi təqdirdə bu film ola bilsin ki, yerli auditoriya tərəfindən birmənalı qarşılanmasın.

 

Fuad Babayev: Belə çıxır ki, Qarabağ mövzulu kinomuzdan yaxın gələcəkdə dünya ekranını tuta biləcək filmlər gözləməyə dəyməz. Elə deyilmi?

 

Amil Məmiyev: Mən elə düşünmürəm.

 

Fuad Babayev: Belə filmlərimiz varmı?

 

Amil Məmiyev: Hələ bəlkə də yoxdur. Mən bundan sonranı nəzərdə tuturam. Təəssüf ki, bizdə kinoya vəsait qoyacaq adamlar çox azdır. Bu mövzu ilə sponsorun yanına getsəniz, əvvəlcədən münasibəti pis olacaq. Deyəcək ki, komediya, bayağı film gətir ki, çəkək. Sponsor istəyir ki, filmdə kolbasası, şadlıq evi görünsün. Biz də elə bir şey yaza və çəkə bilmirik. Buna getmək isə məncə, sənəti satmaq, ucuza getməkdir.

 

Ayşad Səfərəliyev: Mən Fuad müəllimlə razıyam. İnanmıram ki, yaxın 5 ildə dünya ekranını tuta bilək. Çünki dünyada bu biznesi əlinə keçirmiş hegemon kino şirkətləri var. Hollivud, bəzən Bollivud, Fransa, Rusiya, digər Avropa ölkələrinin kino şirkətləri mövcuddur. Biz onlarla rəqabətə girmək gücündə deyilik. Maddi, texniki, heyət baxımından.

 

Amil Məmiyev: Amma İran kinosu fenomeni var.

 

 

Ayşad Səfərəliyev: İran kinosu blokbaster səviyyəsində girməyib. Bizim də məqsədimiz odur ki, çoxmilyonluq blokbasterlərlə yox, 1 milyon, 500 minlik büdcə ilə festivallara gedək.

 

Amil Məmiyev: Daha az büdcəylə də yaxşı film çəkmək olar.

 

Ayşad Səfərəliyev: Bu artıq ssenaridən, işin özündən asılıdır. Həm də bilinmir ki, festival sənin flmini qəbul edəcək, ya yox.

 

Amil Məmiyev: Mən filmlərimi festivallara göndərəndə yazırdım ki, Qarabağ problemi haqqındadır. Sonralar isə bunu qeyd etmədim.

 

Fuad Babayev: Niyə?

 

Amil Məmiyev: Çünki “Qarabağ” sözünü görən kimi qəbul etmədilər. Belə məhdudiyyətlər çoxdur.

 

 

Ayşad Səfərəliyev: Festivallarda bəşəri mövzulara toxunmağı xoşlayırlar. Biz Qarabağ mövzusunu hələ bu səviyyəyə çatdırmamışıq. Xolokost haqqında film çəksən, festival onu qəbul edəcək. Çünki bu dünyanın qəbul etdiyi soyqırımdır. Mən Koreya müharibəsi haqqında filmə baxdım. Xoşuma gəldi. Amma festivallarda mükafat almayıb. Çünki Şimali və Cənubi Koreyanın problemi dünya üçün bəşəri problem deyil. Yaxud da ki, Afrika ölkələri arasındakı münaqişələr. Amma Afrikanın susuzluğu problemi bəşəri mövzudur. Düşünürəm ki, bizim də birinci növbədə işimiz Qarabağ problemini dünyaya tanıtdırmaqdır. Yalnız bundan sonra Qarabağ problemi haqqında filmlər festivallarda qəbul edilə bilər. Amma hər halda “Nabat” filmi Venesiya festivalına düşdü.

 

Amil Məmiyev: Mənim filmim Çində mükafat aldı. Amma düşünürəm ki, çinlilərin bu problemdən xəbərləri yoxdur. Daha çox səfirliyimizin yardımı ilə filmim həmin festivalda nümayiş edildi.

 

Ayşad Səfərəliyev: Onlar başa düşməsələr də, hər halda hansı metaforalardan istifadə edildiyinə diqqət verirlər. Rejissor işini, aktyor oyununu ki, başa düşürlər. Bunlara da üstünlük verib, qiymətləndirirlər.

 

Amil Məmiyev: Həm də çığırıb-bağırmağa ehtiyac yoxdur. Elə bir film göstərmək olar ki, heç müharibə haqqında yox, onun fəsadları barəsində olar.

 

 

Gündüz Nəsibov: Bayaq Ayşad müəllim qeyd etdi ki, rusların bəzilərinin heç Əfqanıstan müharibəsindən xəbərləri yoxdur. Elə bizdə də təəssüf ki, hansı rayonlarımızın işğal olunduğunu bilənlərin sayı çox deyil. Ona görə də bəlkə elə birinci növbədə daxili auditoriya üçün filmlər çəkmək lazımdır? Çünki biz özümüz də bayaq Fuad müəllimin adını sadaladığı filmlərdən və digər filmlərdən müharibənin dəhşətlərini öyrəndik.

 

Amil Məmiyev: Elə film çəkmək olar ki, həm daxili, həm də xarici auditoriya üçün olsun.

 

Ayşad Səfərəliyev: Kino sırf maddiyyatdan asılı olan bir sahədir. Filmdə isə əsas ssenaridir. Yalnız bundan sonra onu rejissor reallaşdırır. Lakin ssenari, rejissor da olsa, maddi məsələ önə çıxır. Biz adi tamaşaçı üçün çəkiriksə, kommersiya filmi çəkməliyik. Kommersiya filminə isə büdcə daha çox lazımdır. Hətta çəkəndən sonra da ola bilsin ki, tamaşaçı sənin Qarabağ haqqında filminə yox, “Betmen” filminə baxacaq.

 

Amil Məmiyev: Ümumiyyətlə, mənə maraqlıdır, Qarabağ müharibəsində zərərçəkən tərəf bizik, amma daha çox bizi ittiham edirlər.

 

Ayşad Səfərəliyev: Mən Ümumrusiya Kinematoqrafiya İnstitutunda oxuyanda fikir vermişdim, elə bir kurs yox idi ki, orada ermənilər oxumasın. Bu da ümumi sayda 400-500 nəfər edir. Deməli, bu insanlar hər il Rusiyada incəsənətin müxtəlif sahələrinə yayılıb, təbliğata girişirlər.

 

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az