Dəyirmi masa ətrafında Vesti.az saytından Vüqar Həsənov, Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyindən Əziz Məmmədov, Karabakhinfo.com elektron jurnalından Sevda Mustafayeva, Bakı Slavyan Universitetinin Yeni media kafedrasından Sevda Əliyeva, “Novosti Azərbaycan” informasiya agentliyindən İlqar Vəlizadə ilə biz, 1905.az portalının təmsilçiləri – İrina Muxtarova, Aynur Hüseynova, Gündüz Nəsibov və Fuad Babayev görüşdük.

 

Fuad Babayev: Xoş gördük hər birinizi! Bu gün rusdilli mediamızın virtual Qarabağ savaşında iştirakı ilə bağlı məsələləri müzakirə edəcəyik. Və əvvəlcə bir sualı cavablandırmağınızı xahiş edirəm. Azərbaycanda rusdilli medianın yayım arealında, auditoriyasında son illər ərzində hansı dəyişikliklər olub?

 

İlqar Vəlizadə: Məncə, bu ikili prosesdir. Yəni burada biz həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət dəyişikliyindən danışa bilərik. Keyfiyyətdən danışanda deyə bilərik ki, bu gün əsas aktivlik sosial və yeni mediyada müşahidə olunur. Bunu gəlin yeni media adlandıraq. Bu gün sosial medianın xəbər formalaşdırmasında rolu böyükdür.

 

Ümumiyyətlə, rusdilli mediyanın Azərbaycan dilli mediadan fərqi odur ki, o təkcə Azərbaycan oxucusu üçün nəzərdə tutulmur. Buna görə də hücumlarla qarşılaşmaq, əks reaksiya hallarına rusdilli mediada daha çox rast gəlirik. Kəmiyyətdən danışanda isə, əgər biz təkcə Azərbaycandakı oxuculardan danışsaq, bəlkə də azalma müşahidə olunur. Amma məncə, ümumi baxanda oxucu kütləsinin sayında elə bir ciddi dəyişklik yoxdur. Məsələn, tutaq ki, bu gün dostumuz Vüqar Həsənovun hər hansı bir yazısını 3-4 min nəfər oxuyur. Bunun 20 faizi Azərbaycan oxucusunun payına düşürsə böyük faizi Rusiya və düşmən ölkənin payına düşür. İstənilən halda rusdilli mediyanın Azərbaycanda rolu böyükdür və öz yeri var.

 

Əziz Məmmədov: İlqar müəllimlə razıyam. Həm kəmiyyət, həm keyfiyyət məsələsində. Avqust ayında düşmən ölkə ilə yaranan gərginlikdən sonra məlum oldu ki, bəzi saytlarda sadəcə “divanda əyləşməklə siyasətlə məşğul olan” adamların sayı çoxluq təşkil edir. İnsanlar özlərini vətənpərvər kimi göstərməkdən ötrü bir növ dəridən qabıqdan çıxırdılar. Əslində bu bir krizisdir. Bunun qarşısını almaq həm də biz jurnalistlərin vəzifəsidir. Həmin gərginlik zamanı yayılan dezinformasiyalardan hamımızın xəbəri oldu. Biz mətbuatı mütəmadi izləsək də adi oxucu eşitdiyi hər sözə inanırdı. Ona görə də belə insanlar arasında təşviş yaranmışdı. Məncə, belə gərgin situasiyalarda insan özünə senzura tətbiq etməlidir. Bilirsiniz, status yazan şəxs insanların xoşuna gəlməyi yox, insan hisslərini düşünməlidir Biz burda status yazırdıqsa, kiminsə orada övladı dünyasını dəyişmişdi. Rus dilinə gəldikdə isə məncə, SSRİ-nin olmamasına baxmayaraq, rusdili zəifləməyib. Elə götürək MDB ölkələrini. Onların əhalisi bir-biri ilə məhz rus dili ilə əlaqə saxlayırlar.

 

Gündüz Nəsibov: Dəyirmi masada söhbətimiz başlamazdan əvvəl bir məqalə qarşıma çıxdı. Düşünürəm ki, yayım arealı məsələsində ölkənin dünya üçün maraqlılığı və iqtisadi faktoru mühum rol oynayır. Oxuduğum məqalədə yazılır ki, bu gün Özbəkistan və Tacikistanda rusdilli media iflas edib. Səbəb isə oxucunun olmamasıdır. Tacikistanda rus dillində danışan insanların sayı cəmi 60 min nəfərdir. Məncə, bizdə rusdilli oxucuların sayının azalmaması dünya üçün maraqlı olmağımızın göstəricisidir hər halda.

 

Vüqar Həsənov: Gəlin, əvvəlcə ondan danışaq ki, cəbhədə olan son hadisələr bu gün sosial media ilə ənənəvi media arasında heç bir fərqin olmadığını üzə çıxardı. Çünki biz heç kimə deyə bilmərik ki, status yazma, foto paylaşma. Amma bizim əsas problemlərimizdən biri də jurnalist olmayan insanların status yazma, foto paylaşmasında idi. Çünki o jurnalist deyil. Və yazısını redaktə, korrektə etmək onun işi deyil. Ancaq çox təəssüf ki, bu gün adi bir vətəndaşın küçədən keçən tank şəklini çəkib fotosunu paylaşdığını biz bir neçə dəqiqə sonra saytlarda görə bilirdik. Halbuki adi facebook istifadəçisi heç bilmir ki, o tank niyə orada dayanıb və s. Məsulliyyət gəlib düşürdü, biz jurnaslistlərin redaksiyaların üzərinə.

 

 

Məncə bu gün Azərbaycan və rusdilli medianın problemləri bir-birindən o qədər də fərqlənmir. Hər ikisində professional jurnalist qıtlığı var. Bunun da səbəbini təhsildə görürəm. Məsələn, sonuncu dəfə Strasburqda AŞPA-nın iclasında olanda fikir verdim ki, Qərb Universitetlərinin bir çoxunun jurnalistika fakültəsinin tələbələri məhz o iclasda iştirak edirdi. Dinləyici kimi. Yəni onlar baş verən proseslərin real dinləyicisinə çevrilmişdilər. Və sabah o fakültənin məzunu siyasətdən bir yazı yazırsa bilir ki, BMT qətnaməsi nədir, AŞPA nəyə xidmət edir və s. Rusdilli areala gəldikdə isə, məncə elə götürək İlqar Vəlizadənin yazılarını. Onun bu gün yazıları tək Azərbaycanda, MDB-də yox, ordan kənarda da oxunur. Bu gün Avropaya, dünyaya Azərbaycanla bağlı maraqlı olan əsas mövzular Xəzər dənizinin problemləri, bölgə məsələsidir. Digər tərəfdən Qarabağ mövzusu. Bu bəlkə də bizim ürək ağrımızdan irəli gəlir. Amma biz çox vaxt tək tərəfli analizlər, araşdırmalar aparırıq. Belə desək, Azərbaycan daxili auditoriyası üçün nəzərdə tutulan yazılar olur, buna görə də Azərbaycandan kənarda oxunmur.

 

İlqar Vəlizadə: Bilirsiniz, məncə keyfiyyət göstəricisinin aşağı düşməsinin səbəbi bəlkə də düzgün deyil belə demək, sosial mediadır. Sosial media ənənəvi mediadan həm sürətlidir, həm də yalnış informasiya ilə doludur. İnsanlarda məsuliyyət hissini bərpa etmək lazımdır. informasiyanı yaymazdan öncə onu araşdırmalı, bir neçə mənbədən dəqiqləşdirməliyik.

 

Fuad Babayev: Bayaq Əziz müəllim çox gözəl qeyd etdi ki, MDB ölkələrinin bir biri ilə ünsiyyət qurduğu əsas dil rus dilidir. Əsasən də ermənilərlə informasiya müharibəsində bütün müzakirələr məhz rus dilində gedir. Və bu da adətən rusdilli mətbuat sferasında gerçəkləşir. Sizcə, biz ermənilərlə informasiya müharibəsində uduruq yoxsa uduzuruq?

 

İlqar Vəlizadə: Təxminən bir il öncə Vandan İrəvana birbaşa reys açılması məsələsi gündəmə gəlmişdi. Mən açıqlama da vermişdim bu barədə. Sonra baxdıq ki, erməni mətbuatı bu məsələni gündəmə gətirib. Açıqlamamda demişdim ki, belə bir şey mümkün deyil. Reysin açılmasından əlavə isə göstərilirdi ki, guya erməni turizmi Türkiyədə turistik turlar təşkil etmək niyyətindədir. Bu, dezinformasiya idi. Ən azı heç bir türk rəsmisi bu barədə açıqlama verməmişdi. Və belə bir şeyin olması mümkün deyildi. Biz də reaksiya verdik ki, belə bir şey ola bilməz. Yəni belə dezinformasiyalar çox yayılır. Ancaq vaxtında qarşısı almaq mümkündür.

 

Əziz Məmmədov: İlqar müəllim Van gölü haqqında danışdı. Bir məsələ yadıma düşdü. 1985-86-cı illərdə rəhmətlik babam danışırdı ki, SSRİ EA akademiklərinin 11-i erməni idi. İttifaqı Azərbaycandan Yusif Məmmədəliyev təmsil edirdi. O vaxt Aqanbegyan belə bir məsələ ortaya atdı ki, guya Vanla qurtaran bütün tarixi ərazilər Ermənistana aiddir. Onların arasında Naxçıvan və İrəvan da var idi. Yusif Məmmədəliyev isə demişdi ki, o zaman Tayvan da sizindir. Yəni bu sözlə bütün söhbəti bağlamışdı. Bu misalı çəkməkdə demək istədiyim odur ki, bizim belə ziyalılara, sözünü deyə bilən adamlarımıza ehtiyacımız var.

 

 

Fuad Babayev: Amma gəlin etiraf edək ki, heç də həmişə rusdilli mətbuatda erməniliyin bizə vurduğu zərbələr asanlıqla dəf edilmir. Bəzən ermənilər çox düşünülmüş, həqiqətə oxşayan və bizim çətinliklə əks-arqumentlə zərərsizləşdirə biləcəyimiz məsələləri gündəmə gətirirlər. Onda biz nə etməliyik?

 

Vüqar Həsənov: Siz çox konkret sual ortaya qoydunuz ki, biz uduruq yoxsa uduzuruq ermənilərlə informasiya müharibəsində. Məncə, uduzuruq. Bunun birinci səbəbi areal məsələsidir. Erməni jurnalistinin, siyasətçisinin, yazarının yazdığı bir materialın çap etdirmə arealı bir azərbaycanlı jurnalistinkindən çoxdur. Ermənistan və Azərbaycanın adını google.da axtarış edəndə baxaq görək hansı ölkə haqqında informasiya daha çox çıxır? Bu kəmiyyət məsələsidir. Keyfiyyət məsələsinə gələndə isə şükürlər olsun ki, bizim tərəfi müdafiə edən ekspertlər, politoloqlar var.

 

Fuad Babayev: Bəs, sosial şəbəkələrdə necə?

 

Vüqar Həsənov: Sosial şəbəkələrdə mənim üçün çox sevindirici haldır ki, informasiya müharibəsindən danışırıqsa erməniləri müdafiə edən şəxslərin şərhlərinin əksəriyyəti təhqiredici ruhda olur. Bu isə onların səviyyəsinin necə aşağı olmasının göstəricisidir. Əgər yazıya əks arqument gətirilə bilmirsə, dərhal təhqir keçirsə deməli onun əlində fakt yoxdur.

 

 Sevda Mustafayeva: Biz hər ay öz saytımızda aylıq statistikalara baxırıq. Sayt 10 dildə fəaliyət göstərsə də rus dilində materialların oxunma faizi Azərbaycandan sonra həmişə ikinci yerdə olur.

 

 

Bayaq həm də qeyd edildi ki, Qarabağ haqqında yazılar birtərəfli yazılır və ancaq Azərbaycan üçün nəzərdə tutulur. Biz öz saytımızda buna yol verməməy çalışırıq. Bizim yazılar, xüsusilə xarici dillərdə, o cümlədən rus dilində olan yazılar respublikamızdan kənarda da oxunur. Ona görə də arqumentlərin tutarlılığına xüsusi fikir verilməlidir.

 

Sevda Əliyeva: Bilirsiniz, mən Ukraynada böyüyüb, orada təhsil almışam. Və həmişə bir məsələ məni düşündürüb. Baxın, biz əksər vaxt mətbuatdan informasiyanı oxuyuruq ancaq məlumatın nə üçün yazıldığını başa düşmürük. Bu informasiya nəyə xidmət edir? Nəyi dəyişəcək? Və çox təəssüf ki, əksər məlumatları dezinformasiyalaşdırıb oxucuya təqdim edirlər. Məqsəd isə oxucunu cəlb etməkdir. Ancaq oxucunu aldatmaq olmaz. O bir-iki dəfə sənin saytına daxil olacaq, sonra oxuduğunun dezinformasiya oldğunu biləndə onda sayta qarşı ikrah hiss yaranacaq. Yazılan informasiyaya cavabdeh olmaq lazımdır.

 

 

İnsanlarda güvən hissini itirmək olmaz. Ona görə də bəzən insanlar məlumatı rusdilli mətbuatdan oxumağa üstünlük verirlər. Çünki inanırlar ki, bu dildə yazılan yazı onu aldatmayacaq. Mənim fikrimcə, rus dilində oxunan materialda isə manipulyasiyaya məsələsi ortaya çıxır. Çünki rus dilində sinonim və antonimlər çoxdur. Və insanları aldatmaq belə demək mümkünsə daha asanlaşır. Bir informasiyanı 5 adamın hərəsi fərqli-fərqli başa düşə bilər. Rus dili ilə insanları manipulyasiya etmək daha asandır.

 

İradə Muxtarova: Rus dilinin yayım arelının artıb-azalma sualına mən azalıb cavabını verərdim. Çünki rus dilində məlumat oxuyan insanlarımızın sayı azalıb. Və əksər vaxt rusdilli materialımız Azərbaycanda yox, xaricdə oxunur.

 

 

Fuad Babayev: “Zerkalo” qəzetinin fəaliyyətini dayandırması barədə oxuduq. “Zerkalo” qəzetinin bağlanması rusdilli media üçün bir zərbədir düşünürəm ki. Bəs, sizcə biz bağlanan rusdilli qəzetləri və ya saytları yenisi ilə əvəz edə bilirikmi?

 

İlqar Vəlizadə: Kəmiyyət baxımından bəli, əvəz edə bilirik. Amma keyfiyyət baxımından demək çətindir. Bilirsiniz, yeni medianın əsas problemi odur ki, bizim yazarlarımız tez-tez öz yerlərini dəyişirlər. 3 ay bir sayta, 3 ay digər sayta yazırlar. Bu, normaldır, yəqin ki. Belə olanda bəzən keyfiyyət də aşağı düşür. Bu gün biz savadlı insan qıtlığı yaşayırıq. Problemimiz təkcə jurnalist yox, həm də ekpsert qıtlığındadır. Bəzən bizim yerli ekspertlər ölkə daxilində olan hadisələri elə şərh edir ki, adam düşünür ki, filan ekspert elə Ukrayna, Rusiyadakı hadisəni təhlil etsə daha yaxşı olar. Ekspertlərimizdə də keyfiyyət qıtlığı yaşayırıq.

 

Məmmədov Əziz: Bir dəfə İlqar müəllimin də iştirak etdiyi bir tədbirdə idik. Siz təsəvvür edin ki, bir ekspertimiz Krasnoyarskla, Krasnodarı səhv salırdı. Bunu sadə adam demirdi, ekspert deyirdi.

 

Fuad Babayev: Necə düşünürsünüz, bu gün bizim redaksiyalarımız kadr hazırlığı məsələsini həyata keçirə bilirlərmi? Ümumiyyətlə, hansısa saytda təcrübə keçmək istəyən tələbələrimiz varmı?

 

Vüqar Həsənov: Məsələn, mən Bakı Dövlət Universitetin 2-ci kurs tələbəsi olarkən “Ria Novosti”yə təcrübə keçmək üçün gəlmişdim. Sonradan elə orada da ştata götürüldüm və oranın müxbiri oldum. Hazırda da Vesti. az-da çalışıram. Bu yaxınlarda bizə redaksiyaya tələbələr gəlmişdi. Cavan oğlanlar idi. Mən onlara jurnalistika, mətbuatla bağlı nə isə öyrətmək, bacardığım qədər əlimdən gələn köməkliyi etmək istəyirdim. Ancaq onlar dedilər ki, biz heç birimiz jurnalist, müxbir yox, biznesmen olmaq istəyirik. Halbuki, jurnalistika fakültəsində təhsil alırdılar. Demək istədiyim odur ki, təəssüf ki, tələbələrimiz əksər hallarda oxuduqları ixtisası davam etdirmək istəmirlər. Maraqları olmur və təsadüf nəticəsində, bəlkə də az bal topladıqlarına görə gedib istəməkdikləri fakültədə təhsil almalı olurlar. Problemin kökü də bundan gəlir. Bayaq da siz “Zerkalo” qəzetindən danışdınız. Sizinlə tam razıyam ki, “Zerkalo”nun bağlanması rusdilli mətbuata zərbə oldu. “Zerkalo” böyük bir məktəb idi. Çünki orada nəsil dəyişkliyi baş vermişdi. Və nəsillər bir-birini əvəz eləmişdi.

 

İlqar Vəlizadə: Məncə, jurnalist peşəsinə münasibət dəyişib. Jurnalist, müxbir illərlə sənətdə yetişir. Jurnalist öz peşəsində bişməlidir. “Zerkalo” isə jurnalist sexi idi. Orada müxbirlər hazırlanırdı. Təkmilləşirdi. Təəssüf ki, bu gün saytlar çoxdur ancaq muxbir yetişdirən, onu təkminləşdirən redaksiyalarımız yoxdur.

 

Vüqar Həsənov: Bu il TQDK ilk dəfə olaraq jurnalist olmaq istəyən abituriyentlərdən həm də qabiliyyət imtahanı götürdü. Yəni sən jurnalist olmaq istəyirsənsə bu imtahanı verməlisən. Bəs, bu ilə qədər jurnalistika fakültəsinə qəbul olan tələbələr necə? Axı, onlar belə imtahan verməyiblər. Və bayaq dediyim ki, çoxu da təsadüf nəticəsində həmin fakülətnin məzununa, tələbəsinə çevriliblər. Deməli, elə bir dövr gələcək ki, fakültə məzunu sabah bir yazı yaza bilməyəndə heç kim ona deyə bilməyəcək ki, niyə yazı yaza bilmirsən. O deyəcək ki, mən həmin fakültəyə daxil olanda qabiliyyət imtahanı verməmişdim.

 

Əziz Məmmədov: Hesab edirəm ki, jurnalistikaya tək jurnalistika fakültəsinin məzunları yox, başqa sahələrdən də mütəxəssislər gəlməlidir. Yəni jurnalistika çoxsahəli olmalıdır. Məncə, biz keçid dövründəyik. 5-10 il sonra daha yaxşı nəticələrə nail olacağıq.

 

Fuad Babayev: Dəvətimizi qəbul edib gəldiyinizə və runetlə bağlı dəyərli fikirlərinizi bizimlə, həm də 1905.az-ın oxucu auditoriyası ilə bölüşdüyünüzə görə minnətdarıq. 

 

Hazırladı: Aynur Hüseynova 1905.az

Material 08.09.2014-cü ildə 1905.az portalında dərc edilib.