Birinci söhbət

 

İkinci söhbət

 

 

 

Bu dəfə yerli seriallarımızı “Media Master” prodakşnın rəhbəri, prodüser Rüstəm Əliyev və rejissor Rövşən İsaxla müzakirə etdik.

 

 

Fuad Babayev: Bu bizim seriallara həsr etdiyimiz üçüncü söhbətdir. Birinci söhbətimizdə əməkdar artist Rasim Cəfərov və aktrisa Asya Atakişiyeva ilə, ikinci söhbətimizdə isə “Oskar film”in rəhbəri Yaşar Əhmədov və bir sıra serialların ssenari müəllifi Reyhan İsayeva ilə yerli seriallarımızı müzakirə etmişdik. Buyurun, söz Sizindir. Bizim müasir Azərbaycan serialının sağlıq durumu nə yerdədir? O özünü necə hiss edir?

 

 

Rüstəm Əliyev: Sağlamdır. Sağlamdır ki, yaşayır. Sağlam olmasa ölüb gedərdi. Yəni demirəm tam sağlamdır, sağlam olması üçün çoxlu amillər var. Çox gözəl qidalanmalıdır, istirahət etməlidir, gəzməyə getməlidir. Hər halda gəzməyə çox getməsə də, yaxşı qidalanmasa da həyatdadır. Sifarişlər artır, kanallar artıq müstəqil şəkildə serial çəkir. Əslində bizim bu işi bilənlərin – rejissorların, ssenari müəlliflərinin, prodüserlərin arzusu olub ki, Azərbaycanda da televiziyalara bir bədii sənət gəlsin, bədii həll gəlsin. Çünki bədii həll, bədii yanaşma, bədii ləzzət aldığımız anlar bədii filmlərdə, kinolarda olur. Biz elə bir dövr keçdik ki, insanlar teatrlara getməyi, kinoteatrlarda oturmağı yadırğadılar.

 

 

Fuad Babayev: Hələ də bərpa olunmayıb.

 

 

Rüstəm Əliyev: Bəli, çox gec bərpa olunub. Kinoteatrlarda, yeni açılan ticarət mərkəzlərində kinoya baxmaq artıq bir sıra insanların həyat tərzlərinə çevrilib. Amma böyük əksəriyyət hələ də televiziya və internet vasitəsilə bədii əsərlə təmasda olurlar. Hazırda vəziyyət belədir. Ona görə də zərurət yarandı və bu zərurəti dövlət dəstəklədi. 2011 və 2013-cü illərdə Prezident iki Sərəncam (Azərbaycan Respublikasında Milli televiziya filmlərinin istehsalına maliyyə yardımının göstərilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 sentyabr 2011 və 4 aprel 2013-cü il tarixli Sərəncamları nəzərdə tutulur – red.) verdi. O bu işə çox böyük təkan verdi. Rövşən müəllimin də,  “Media Master” olaraq bizim də əsas işlərimiz bu Sərəncamlardan sonra başlayıb.

 

Fuad Babayev: Amma, səhv etmirəmsə indi vəsait ayrılmır.

 

Rüstəm Əliyev: Ayrılmır. Amma bu işin vaxtında olması prosesə təkan verdi, təkər dönməyə başladı. Rövşən müəllim, neçə serial çəkmisiniz?

 

Rövşən İsax: 3

 

Rüstəm Əliyev: 3 böyük serial. Üçüncü serial üç mövsüm gedib.

 

Fuad Babayev: Bəli, 97 seriyalıq.

 

Rövşən İsax: 97-ci seriya sonuncu olub.

 

Rüstəm Əliyev: Üç mövsüm gedib. Biz 2013-cü ildən çəkməyə başladıq. İlk dəfə Xəzər televiziyasının sifarişi ilə 34 seriya çəkdik. Son 3 ildə gündəlik seriallara tələbat var. Gündəlik seriallar həm də televiziyanın işini asanlaşdırır.

 

Fuad Babayev: Efiri doldurmaq nöqteyi-nəzərdən.

 

 

Rüstəm Əliyev: Bəli, efiri doldurur, efirə reytinq verir. Kim nə deyir desin, bu gün serial qədər reytinq  verən az televiziya məhsulu tapılar. Nə qədər televiziya verilişi hazırla, canlı efir, canlı bağlantı versən də onun reytinqi Rövşən İsaxın serialı qədər olmayacaq.

 

Fuad Babayev: Ola da bilməz təbii.

 

Rüstəm Əliyev: Bu normal bir haldır. Ona görə televiziyalar bunu başa düşürlər. Bu yaxınlarda mənə bir serial sifariş vermiş televiziya kanalından təklif daxil oldu ki, bəlkə bizim üçün bir serial da çəkəsiniz. Dedim axı iki gündəlik serial bir kanalda necə olar. Çətin məsələdir.

 

Fuad Babayev: Amma təmin edə bilsəniz istəyir.

 

Rüstəm Əliyev: Təmin edə bilsək istəyir. İstəyirsə, demək buna tələbat var. Çox təəssüf ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının formalaşması, yəni özəl sektorun özünü tam sərbəst hiss edərək pul qazanıb, pul xərcləmək prosesi bir az gecikib. Yəni 90-cı illər bunu gecikdirdi. Neft bumu bunu gecikdirdi. Sonra da devalvasiya. Məsələn devalvasiyadan sonra reklam bazarı üç dəfədən çox kiçilib.

 

Fuad Babayev: O bazar onsuz da böyük deyildi.

 

Rüstəm Əliyev: Bəli, çox az bir şey qalır. Ona görə şirkətlər çox ucuz pula serial, bədii film çəkməyə məcburdur. Başqa yolumuz yoxdur. Biz bir ara 2015-ci ildə dayandıq. Dedik ki, daha heç nə etməyəcəyik. Çünki istədiyimiz pulu verən yoxdur, verilən pula da biz çəkə bilmirik. Amma açığını deyim ki, sonra məcburiyyət qarşısında əvvəllər bizimlə əməkdaşlıq etmiş rejissorlarımız, operatorlarımız serial çəkməyi təklif etdilər. Dedilər ki, onsuz da boş-bekar oturmuşuq, gəlin bir şeylər edək. Digər tərəfdən televiziyadan da təklif oldu. Bunlar hamısı üst-üstə düşdü. Biz də dedik ki, yaxşı edək görək nə çıxır. Bəli ziyanla işlədik, hələ də o ziyanlar davam edir. Amma nəsə bir iş ortaya qoyuruq və ən azından bir industriya, bir sektor var. Azərbaycanda serial sektoru yaranıb.

 

Fuad Babayev: Və orada onlarla, yüzlərlə insan var.

 

Rüstəm Əliyev: Bəli, yüzlərlə insan var. Biz artıq bilirik ki, kim hansı işi bacarır. “Azərbaycanfilm” kinostudiyasından bir qrup gətirsək ki, gündəlik serial çək, onlar bunu bacarmaz. Düz demirəm?

 

Rövşən İsax: Düzdür.

 

Rövşən İsax: Kənardan eyni işə bənzəsə də, tamam fərqlidir.

 

Fuad Babayev: Məncə “obıvatel” elə düşünür ki, serial çəkmək, blokbaster çəkməkdən daha asandır.

 

Rüstəm Əliyev: Xeyr. Azərbaycanda bir filmi ən çoxu 1 aya, 45 günə çəkib bitirirlər. Amma, serialda bu aylarla davam edir.

 

Rövşən İsax: Onları müqayisə etmək düzgün deyil.

 

Fuad Babayev: Bunlar başqa-başqa şeylərdir.

 

Rövşən İsax: Bəli. Kino və serial fərqli anlayışdır. Serial çəkmək kino çəkməkdən daha çətindir demək olmaz. Kinonun elə çətinliyi var, o serialda yoxdur. Serialda şərtiliklər var. Sən onun üstündən rahat adlayıb keçirsən. Kino isə onu qəbul etmir. Kino, ələlxüsus bugünkü tamaşaçı ancaq müasir realizmi qəbul edir. Fantastika, ulduz döyüşü və s. çəkmək olar. Söhbət əgər ciddi kinodan gedirsə, bu bir başqa şeydir. Serial da müasir realizmi tələb edir. Tamaşaçı baxdığına inanmırsa, ona baxmayacaq. Sadəcə olaraq serialdakı şərtilik bədii baxımdan işi yüngülləşdirir. Amma inzibati baxımdan, təşkilatçılıq  baxımından çox əziyyətlidir. Çünki gecəli-gündüzlü dayanmadan çəkməlisən. Efir günü gəlir, sən onu hazırlayıb verməlisən. Aktyor xəstələnsə də onu çəkməlisən, xəstələnməsə də. Epizodlar var ki, ürəyincə deyil, hava işıqlaşır, çatdıra bilmirik. Amma, bu dublla kifayətlənməyə məcbursan. Kinoda belə bir şey yoxdur. Kinonun bədii sənət baxımından ağırlığının yüzdə bir faizi serialda yoxdur. Yenə deyirəm mən böyük mənada kinodan danışıram. Bədii filmdə xronometrajı 15 saniyə tutacaq bir epizodu çəkmək üçün 6 ay onu gözləmək məcburiyyətində qala bilərsən ki, hava dəyişsin, qar yağsın  və s. Filmdə zərurət olarsa, aktyor 8-10 saat qrim olunur ki, sonra çəkilsin. Bu tamam başqa-başqa anlayışlardır.

 

Fuad Babayev: Amma tutaq ki, “Möhtəşəm yüz il” kimi bir serialın özündə də o qrim, əlbəsələrlə bağlı mürəkkəbliklər var.

 

Rövşən İsax: Əlbəttə. “Möhtəşəm yüz il”in necə çəkilməsi haqqında bir verilişdə bu serialda neçə ton parça işləndiyini demişdilər. O böyük bazardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, çağdaş Türkiyədə serial bazarı dünyadakı bütün serial bazarını demək olar ki, üstələyib. Onların özlərinə icazə verdiklərini biz ancaq arzulaya bilərik.

 

Fuad Babyev: Maraqlıdır ki, əvvəlki söhbətlərdə bizim dəyərli qonaqlarımız da türk serialının dünyanın öncül yerlərdən birini tutmasıını vurğulamışdılar. Bu bizim serial bazarına necə təsir edir. Bizə bunun bir xeyri var?

 

 

Rövşən İsax: Ən azından bizi zora salır ki, daha da yaxşı  serial çəkək. Mən bu sözü hər zaman demişəm. Kabel televiziyalarının sayəsində Azərbaycanda hamı Türkiyə kanallarına baxa bilir. Sən tamaşaçının marağını özünə cəlb  edə  bilməsən o türk serialına baxacaq, onu seyr edəcək. Və biz tamaşaçıya heç vaxt deyə bilmərik ki, qurban olum nə olar bizim seriala bax, filan səbəblərə görə biz onlarla ayaqlaşa bilmirik. Bunun tamaşaçıya heç bir dəxli yoxdur. Burada da birinci şərt inandırıcılıq amilidir. Tamaşaçı baxdığına inanmalıdır. Təkəbbür kimi səslənməsin mənim seriallarımda insanlar həqiqətən elə bilirlər ki, sanki biz evlərə gizli kamera quraşdırmışıq. Aktyorlar kim necə başa düşür elə də oynayır. O inandırıcı olmağın  birinci şərtidir.

 

 

Fuad Babayev: Yəni realiti-şou kimi.

 

 

Rövşən İsax: Bəli. Küçədə aktyora ağzına gələni deyən də var, təhqir edən də var, müsbət obrazı bağrına basıb qucaqlayan da var. O inandırıcılığın birinci şərtidir. Mən hələ serial çəkmədiyim vaxtlarda Türkiyənin NTV kanalında bir aktyorun müsahibəsinə baxmışdım. Aktyor danışır ki, Almaniyada küçədə gedərkən elə bildim kimsə cibimə girdi. Tez əlimi pencəyin cibinə salıb gördüm ki, yazılı kağız var. Bu kağızda oynadığım serialdakı personajın mənə kələk gəldiyi bildirilirdi ki, ehtiyatlı olum. Mən düşünürdüm ki, bunlar yalan danışırlar, yəni XXI əsrdə də insan elə şey edə bilərmi? O bilmir ki, bu sadəcə kinodur. Amma, öz praktikamda bunu yaşayanda gördüm ki, yox elədir.

 

Fuad Babayev: Almaniyada olub bu hadisə?

 

Rövşən İsax: Almaniyada yaşayan türk qadın bu kağızı türk aktyorun cibinə atıb.

 

 

Fuad Babayev: Yəni burada tamaşaçının hazırlıq səviyyəsinin, erudisiyasının kino sənəti və onun texnologiyaları haqqında bilgisizliyi rol oynamır. İnandırıcılıq əsasdır.

 

Rüstəm Əliyev: Bəli.

 

Rövşən İsax: Yox,  o da rol oynayır. Nəzərə alsaq ki, bu hərəkəti edən qadın Almaniyada yaşayır.

 

Fuad Babayev: Hər halda bu sənətin gücüdür.

 

Rövşən İsax: Bizdə bəzən insanlar soruşurlar ki, serialda mənfi rol oynayan aktyorlar həyatda da elədir. Deyirəm yox aktyorun oynadığı rolun onun şəxsi xarakterinə nə dəxli var. Deyir inana bilmərəm. Yəni pis adamı nə qədər elə inandırıcı oynamaq olar.

 

Rüstəm Əliyev: Məsələn,  “youtube” kanalına baxın, bəzi mənfi qəhrəmanların videosunun altından çox ciddi qarğışlar və söyüşlər yazırlar. Bu yaxınlarda Zemfira xanım (“Ögey ana” serialında Gülzar rolunun ifaçısı Zemfira Əbdülsəmədova – red.) yanıma gəlib ağlayaraq deyirdi ki, bəs məni təhqir edirlər, qarğış edirlər. Elə bilirlər ki, oynadığım obraz mən özüməm. Mən Zemfira xanımı sakitləşdirdim.

 

Rövşən İsax: Bu bir aktrisa kimi onun qələbəsidir.

 

Rüstəm Əliyev: Əslində qələbəsidir. Açıb baxa bilərsiniz onlar hamısı qalır. Amma o qədər pis qarğış edir ki, insanlar. Əslində bu qələbədir ki, aktrisa çox gözəl obraz yaradıb. Digər tərəfdən də insan olaraq qorxur ki, o qarğışlar ona təsir edər. Onun da ailəsi, uşağı var, maşına oturur və s. Mən hər zaman öz işçilərimizə deyirəm ki, çalışaq bir saniyə də olsa saxtakarlığa yol verməyək. Saxtalığı tamaşaçı həmin anda tutur və o bizim əleyhimizə çevrilir. Serial məsələsi televiziyanın reytinq qazanmaq uğrunda apardığı mübarizənin nəticəsidir. Yəni o pulu xərcləyir ki, özünə daha çox auditoriya qazansın. Daha çox auditoriya həmin vaxt həmin kanala baxsın. Söhbət bundan gedir.

 

Rövşən İsax: Biz indi yalnız neqativ tərəflərini dedik. Mən yaxşı tərəfini də deyim. Bizim serilada (“Vicdan haqqı” serialı – red.) aktyor Elxan Yunis baş rol oynayır. Moskvadan bir xanım onun nömrəsini istədi və sonra video zəng edərk bildirdi ki, əkiz oğlan nəvələri olub.  Aktyorun şərəfinə nəvələrindən birinin adını Elxan, o birinin isə adını Yunis qoyub. O qədər yaxşı şeylər sadalaya bilərəm ki. Hər addımda insanlar hörmət edirlər. O danışdığımız pis şeylər sıfır tam mində bir faizdir, yaxşılar daha çoxdur. Amma ümumiyyətlə serial anlayışı, serial bazarı, serialların özünün Azərbaycan mədəniyyətinə çox böyük faydası var. Seriallar yeni çəkilməyə başlayanda cənab Prezidentin Sərəncamına qədər ayrı-ayrı şəxslər adda-budda öz təşəbbüsləri ilə nələrsə çəkirdilər. Xronometrajı 25 dəqiqə olan seriallar praym-taymda yayımlanırdı, elə olurdu ki, serilın çəkilişi 2-3 ay dayanırdı, sonra yenidən çəkilməyə başlayırdı. Amma Prezidentin Sərəncamından sonra bu iş ciddi şəkil aldı.

 

Rüstəm Əliyev: Digər tərəfdən də dedilər ki, artıq xarici seriallar göstərilməsin. Çünki bu dəqiqə əgər xaricdən serial gəlsə, həqiqətən də rəqabət çətin olar. Əvvəla, tamaşaçılarımızın yüzdə əllisi yerli Azərbaycan televiziyasına baxır. Ola bilsin bu rəqəm yüzdə altmış, yüzdə yetmiş beş olsun. Amma, təxminən 30 faiz tamaşaçı ümümiyyətlə Azərbaycan televiziyalarına baxmır. Araşdırmaların nəticəsi bunu göstərir. Ona görə də əgər efirdə elə bir boşluq olsaydı onda biz həqiqətən çətin vəziyyətdə qalardıq. Amma bir tərəfdən dəstək, digər tərəfdən bir qaydanın qoyulması və bu qaydalara televiziyalarda riayət olunması ona gətirib çıxardı ki, bizim məhsul artıq qəbul olunmağa başladı.

 

Fuad Babayev: Yəni həm də ona görə qəbul olunmağa başladı ki, bazarda başqa məhsul yoxdur elə deyilmi?

 

Rüstəm Əliyev: Bir tərəfdən elədir.

 

Rövşən İsax: Bazarda yoxdur. Amma televiziya kanallarında var. Əhalinin kifayət qədər böyük hissəsi Rusiya kanallarına da baxır.

 

Fuad Babayev: Siz dediyiniz kimi KATV və yaxud AiləTV-də rus və ya türk kanalı varsa, demək orada həmin ölkələrin serialı da var.

 

Rövşən İsax: Məsələn mənim serialıma görə Amerikada, Böyük Britaniyada, Belçikada, Macarıstanda, Özbəkistanda, Hollandiyada, Cənubi Azərbaycanda, İsraildə yaşayan azərbaycanlılardan saysız-hesabsız məktub almışam. Hələ mən Rusiya və Ukraynanı demirəm. Yəni azərbaycanlılar yaşadıqları ölkədə hər həftənin cümə günü yığışaraq müəyyən qrup halında birlikdə seriala baxdıqlarını yazırlar.  Yəni ki, məhsul, əsər yaxşı olanda maqnit kimi ətrafına tamaşaçı yığır. Hər bir işdə olduğu kimi bizim serialların da zəifi və yaxşısı var. Bu Rusiyada da, Türkiyədə də belədir. Çox inanaraq deyirəm ki, qısa bir zamanda biz daha yaxşı nəticələr əldə edəcəyik.

 

 

Fuad Babayev: Mən insan amili məsələsinə diqqətinizi cəlb etmək istərdim. Misal üçün “Möhtəşəm yüz il” serialında Sultan Süleymanın həyat yoldaşı Hürrəm Sultan obrazını canlandıran alman kökənli aktrisa Məryəm Üzərli bir xeyli çəkiləndən sonra depressiyaya girdi və o serialı tərk etdi. Onun yerinə başqa bir akrtisanı gətirdilər. Mənə elə gəlir ki, bu həm də insan amilinə hörmətin təzahürüdür və yaxud yaradıcı insanın bir qədər çərçivələrə sığmayan, o cümlədən serialın biznes planlarına sığmayan bir məninin, özgürlüyünün təzahürüdür. Bəs bizdə insan amili ilə bağlı vəziyyət necədir?

 

 

 

Təmkin Məmmədli: “Vicdan haqqı” serialında da  səhv etmirəmsə belə hadisə oldu.

 

 

Rövşən İsax: Bəli, oldu. Amma, bu yalnız insan amilinə hörmətdən yana yaranmır. Mən bilmirəm Məryəm Üzərli o serialdan niyə çıxdı. Bizim serialda aktrisa yorulduğu üçün serialı tərk etdi. Amma çəkiliş məkanında biz maksimum dərəcədə aktyorların qeydinə qalmağa çalışırıq.

 

Fuad Babayev:  Aktyorlarla yanaşı, operatorun da, işıqçının da qeydinə qalınır.

 

 Rövşən İsax: Təbii. Çünki bu işi biz onlarla bir yerdə görürük,  finala da onlarla gedib çıxmalıyıq. Əməkdaşlarımızı diqqətdən kənarda qoyub, onların ehtiyacını nəzərə almamaq mümkün deyil. Televiziya kanalları ilə münasibətlərimizdə də hələ ki, qarşılıqlı anlaşma ən yüksək səviyyədə olub. Yəni mən diktə etməmişəm, təklif etmişəm və  nə təklif etmişəmsə həmişə  kanal tərəfindən qəbul olunub. Mən hər hansı bir istək və ya təklifimin də səbəblərini izah etmişəm. Deyək ki, “Vicdan haqqı”na qədər bizdə xronometrajı 45 dəqiqəni keçən serial olmamışdı. Mən dedim ki, hər seriyanı 90 dəqiqə etmək istəyirəm. Dedilər ki, ona tamaşaçı baxmayacaq. Mən də fikrimi izah etdim ki, bax bu səbəblərə görə 90 dəqiqəlik xronometraj daha çox tamaşaçı yığar, nəinki xronometrajı 45 dəqiqə olan serial. 90 dəqiqəlik serialın efir məsuliyyəti, xronomertajın iki dəfə artıq olması və digər məsələlər işimizi 5 dəfə çətinləşdirir. Hadisələr daha sıx olmalıdır. Çünki 45 dəqiqədə bütün hadisələri əhatə edəndə təsviri serialın pərdəsində görünən aktyor bir də görürsən yoxdur, o seriyada görünmür. Çünki vaxt azdır. Bizdə cəmi iki seriya 95 dəqiqə getdi. Sonra maddi məsələlərə görə 75 dəqiqəyə düşdü. Diktə etmək ancaq o halda yarana bilər ki, eyni vaxtda 3-4 telekanal sənin proyektini almaq istəsin. Çox zaman biz bunun Türkiyədə şahidi oluruq. Görürsən ki, iki mövsüm bir telekanalda yayımlanmış serial, üçüncü mövsüm daha əlverişli şərtlər təklif etdiyi üçün başqa kanalda efirə gedir.

 

 

Rüstəm Əliyev: Amma insan faktoru dediyimizdə biz mütləq tamaşaçıların məmnuniyyətini düşünürük. Serial elədir ki, tamaşaçı hər gün sabahı gözləməlidir. Sabaha ümidlə yaşamalıdır ki, sabah görək nə olacaq. Mən özüm tək istehsalçı deyiləm, həm də tamaşaçıyam və mən də vaxtım olduqca   digər ölkələrdə yayımlanan seriallara baxıram. Həqiqətən mənim də  gözlədiyim həftəlik seriallar var. Düzdür indi youtube var, digər sosial şəbəkələr var. Amma seriala canlı baxmaq mənim daha çox xoşuma gəlir. Bu gün Azərbaycanda serial sektoru əksər hallarda düz yoldadır. Yəni başa düşürük ki, bu gün bu məhsulu istehsal etmək lazımdır. Televiziya anlayır ki, bu məhsulu yayımlamaq lazımdır və tamaşaçı da onu qəbul edir və bununla yaşayır. Bununla yaşayırsa demək bu gün bu məhsula tələbat var və istehsal olduqca yavaş-yavaş serialların keyfiyyəti də artacaq. 1990-cı  illərin sonlarında, 2000-ci ilin əvvəllərində Azərbaycanda istehsal olunan kiçik həcmli seriallarla indikiləri müqayisə etsək bütün parametrlərdə inkişafın şahidi olarıq. Biz düşünürük ki, 3-4 ildən sonra Azərbaycanın reklam bazarı daha da inkişaf etdikdən sonra serialların da maliyyə qaynağı yavaş-yavaş artacaq. Onda özünüz də görəcəksiniz ki, biz artıq başqa səviyyəli filmlər çəkə bilirik. Mənim yanıma Fransadan bir rejissor gəlmişdi. O bizə Mərakeş haqqında çəkdiyi 50 dəqiqəlik filmi nümayiş etdirdi. Söhbət zamanı məlum oldu ki, bu film 2 milyon avroya çəkilib. Sonra bizim serial çəkilişlərinin büdcəsi ilə tanış olduqda elə bildi ki, onunla zarafat edirik. Mən dedim ki, bu həqiqətən belədir. Biz məcburuq bu pillədən başlayaq və yavaş-yavaş irəliləyək ki, həm mütəxəssislər formadan düşməsinlər, təcrübə qazansınlar, özləri üçün yeni-yeni formalar əxz etsinlər. Onları öz sənətlərində, öz işlərində tətbiq etməyə başlasınlar. Biz əvvəllər 1 seriyanı 10 günə çəkirdik. İndi elə olur ki, biz 2 günə 1 seriyanı çəkib qurtara bilirik və heç də pis alınmır. Yəni istədiyimizi kiçik büdcə ilə də olsa ortaya qoya bilirik. Bu o deməkdir ki, son 10 ildə artıq bir xeyli inkişaf yolu keçilib.

 

Fuad Babayev: Türkiyənin aparıcı serial bazarı və dil baryerinin olmaması bizim aktyor, operator, işıqçı, musiqiçi, bəstəkar və s. səviyyələrdə əməkdaşlığımıza rəvac verirmi?

 

Rüstəm Əliyev: Təcrübələr var. Məsələn musiqini biz Türkiyədə yazdırmışıq. Murad Engin bizə iki dəfə musiqi yazdı. Bir bizim bədii filmə, bir dəfə isə serialımıza musiqi yazıb. “Məryəm” serialının musiqisi Murad Enginindir. Belə təcrübələr var. Amma az bir təcrübədir.

 

Fuad Babayev: Bəs bizdən ora gedənlər var?

 

Rüstəm Əliyev: Bizdən Rusiyaya gedən var. Rusiyada seriala çəkilən aktyorlarımız  var.

 

Rövşən İsax: Türkiyəyə gedən aktyorumuz da orada azərbaycanlını oynayacaq. Bizim Türkiyə kanalından kimisə bura dəvət etmək şansımız yoxdur. Çünki Türkiyədə böyük seriallarda baş rol oynayan  bir aktyorun aldığı qonarar bizim bir mövsümün büdcəsinə bərabərdir. Yəni mümkün deyil. Müştərək nə isə etmək olar. Mənə təklif olunub, imkan olsa müştərək serial işləyəcəyik. Onlar təklif ediblər. Mövzu Azərbaycan və Türkiyəni əhatə etməlidir. Əks təqdirdə maraqlı olmaz.

 

Rüstəm Əliyev: Amma bədii film çəkilir. İki bədii film olub ki, onu Türkiyə Azərbaycan müştərək çəkiblər. Bu yaxınlarda biri də çəkiləcək.

 

Rövşən İsax: Bədii film çoxdur. Əgər söhbət serialdan gedirsə, hələ bu günə qədər müştərək serial çəkilməyib. Bizim serialda da bir nəfər türk vətəndaşı çəkilir. Onun ixtisası aktyordur. Türkiyədə də seriala çəkilib, amma o sizin dediyiniz kateqoriyanın aktyoru deyil. Serialın böyük kinoya birinci köməkliyi və xeyri ondan ibarətdir ki, o televiziya kanalında ticarət markası yetişdirməklə məşğuldur. Yəni tamaşaçı seriala baxır, hansısa aktyoru sevir, ona simpatiyası yaranır. Sabah afişada onun şəklini görəndə gedib kinoteatrda məmnuniyyətlə ona baxacaq. Yəni bunun hamısı tədricən yaranacaq. Bir az ölkə bizdə balacadır. Əhali sayı azdır. Ona görə biz əhalisi 90 milyon olan ölkə ilə eyni surətdə inkişaf edə bilmərik, bu mümkün deyil. Mənim fikrimcə, dövlət ikinci dəfə serialın inkişafı üçün bu işə yardım etsə, bu təkan şəklində inkişafa səbəb olar. Çünki yavaş-yavaş baza yetişir.

 

Fuad Babayev: Bir az kənardan dəstək lazımdır.

 

Rövşən İsax: Bir balaca dövlət səviyyəsində dəstək olsa daha sürətlə yetişər.

 

 

Rüstəm Əliyev: Bu gün həqiqətən də televiziyanın elə böyük reklam  gəlirləri yoxdur ki, daha mürəkkəb şeylər çəkmək üçün bizi maliyyələşdirsinlər. Maliyyə azlığı bizə sərhədlər qoyur. Biz daha çox  əkşni (kinematoqrafda janr – dava, təqib, atışmanın əsas yer aldığı döyüş filmi – red.) az olan şeylər çəkməyə məcburuq. Çünki yenə də deyirəm adi atışma səhnəsi bir xeyli pul tələb edir. Onun üçün xüsusi silahlar gətirilməlidir, pirotexnika vasitələri alınmalıdır. Bu gün büdcəmizdə pullar olmadığına görə biz bunların heç birini edə bilmirik. Tutaq ki, bir sualtı çəkilişə lazım olan vasitələr, bu çəkilişi icra edən insanlara veriləcək vəsait bizim imkanımız xaricindədir. Bu günə qədər hələlik Azərbaycanda kino texnikası ilə serial çəkən şirkətlər çox azdır. Yəni televiziya texnikası ilə, televiziya texnologiyası ilə serial çəkirlər. Tamaşaçı bu dəqiqə buna  fikir vermir, amma vaxt gələcək onu da tutacaq. Deyəcək niyə orada maraqlı bir aura var, amma, bizdə yoxdur. Ona görə biz yavaş-yavaş bu texnologiyalardan istifadəyə gəlib çıxmalıyıq. Amma bu gün Türkiyənin bəzi seriallları var ki, onlarda həqiqətən bədii kino yanaşmasını, bədii film estetikasını görə bilirik. Yüzdə yüz demirəm, amma 50-60 faiz bu var.

 

Rövşən İsax: Ona ancaq 24 seriyalı seriallarda nail olmaq mümkündür.

 

Rüstəm Əliyev: Ona nail ola bilirlər.

 

Rövşən İsax: Bir mövsüm boyu yayımlanacaq serialda onu etmək mümkün deyil.

 

Rüstəm Əliyev: Bəli, mövsüm boyu bir az çətindir. Ona görə amerikanlılar 1 mövsümdə 12 və 16 seriya çəkirlər. Amma, bədii film kimi çəkirlər.

 

Fuad Babayev: Cümhuriyyətin 100 illiyi, Qafqaz İslam Ordusunun Bakıya gəlməsi ilə bağlı serial mövzularını Türkiyə ilə müştərək gerçəkləşdirmək mümkündür? Yoxsa dövlətin dəstəyi olmadan belə layihələr qeyri-realdır?

 

Rövşən İsax: Dövlətin müdaxiləsi olmadan mümkün deyil. Çünki Rüstəm  müəllimin dediyi kimi biz adi bir məişət mövzusunda serial çəkəndə bir balaca standartdan kənara çıxmaq böyük vəsait tələb edir. İndi təsəvvürünüzə gətirin ki, biz XX əsrin birinci yarısından bir epizod çəkmək istəyirik.

 

Rüstəm Əliyev: Elə hansısa məkanı bağlamaq özü böyük bir problemdir. Məkan bağlanmalıdır, yol dəyişməlidir.

 

 

Rövşən İsax: Mən sizə bir şey deyim. Türkiyədə pavilyon qurulanda tamaşaçı heç vaxt hiss etməz ki, bu dekorasiyadır. Aeroport, məhkəmə salonu, polis idarəsi, həbsxana bunlar hamısı  pavilyondur. İndi deyək ki, Azərbaycanda kimsə dekorasiyadan aeroport düzəldir, aktyorları zəruri geyimlərlə təmin edir ki, nə vaxt istəsən gəl çəkiliş et. Tutaq ki, orada kütləvi səhnəyə adam lazımdır. Yəni söhbət kino estetikasından gedəndə təsəvvür edin ki, adamların hamısına quruluş verməlisən ki, sən belə keç, sənin əlində çamadan olmalıdır, sən palto ilə təyyarəyə minməlisən və s. Deyək ki, orada bir kafe də quraşdırılıb. Bu kafeyə ərzaq alıb yığmalısan. Yəni görünən məkanda nə varsa, bütün onların hamısı  olmalıdır. Biz nə edirik. Aeroportda, küçədə çəkiliş edəndə camaat kameraya baxmasın deyə onu gizlədirik. İnsanlar çəkiliş getdiyini bilsələr kameraya baxar. Mən bu yaxınlarda Türkiyədə küçədə çəkiliş etdim. Jandarmadan icazə almaq istədikdə dedi ki, yolu bağlanmırıqsa, buna icazə lazım deyil ki, gedin çəkin. Çünki, Türkiyədə serial, film çəkəndə həmişə yolu bağlayırlar. Ona görə də 1 seriyanın tutaq ki, 250 minə və ya 500 minə başa gəldiyini deyəndə bu məbləğ elə belə havadan deyilmir, bu real xərclərdir. Çünki sən bir kafedə çəkiliş edəndə orada alış-veriş olmadığı müddətin xərcini qarşılamalısan. Kafedə kütləvi səhnə üçün 20 nəfər adam gətirməlisən. Qoy bunu bilməyən tamaçılar da bilsinlər. Niyə türklərdə bizdəkindən daha gözəl alınır. Kafeyə çəkilişə gələn iyirmi nəfər adamın birinə sarı rəngli paltar, digərinə ağ köynək geyindirirsən, başqa biri göy pencəkdə, o biri qolu qısa köynəkdə olur, birinin başında papaq olur. Yəni insanlar rəngbərəng, fərqli olur. Çəkiliş zamanı da həmin insanlar ssenariyə uyğun hərəkət edirlər. Amma, biz həqiqi kafedə gizli çəkiliş apararkən bunlara nail olmaq mümkün deyil. Ona görə də Türkiyə serialları  Braziliyada, Argentinada, Çilidə, Meksikada alınır və baxılır.

 

 

Fuad Babayev: Bizim serialların reytinqlə bağlı olaraq praym-taymı tərk edib, tutaq ki, günün daha uğursuz vaxtında qərarlaşmsı praktikası varmi? Yaxud Türkiyədə serial özünü doğrultmursa qısa bir müddətə onu yekunlaşdırırlar. Bizdə belə bir örnəklər var?

 

Rövşən İsax: Xeyr, mən görməmişəm.

 

Rüstəm Əliyev: Hələlik yoxdur.

 

Fuad Babyev: Bu nə ilə bağlıdır?

 

 

Rüstəm Əliyev: Çünki rəqabət yoxdur. Bu gün Türkiyədə tutaq ki, bəlkə də 30 prodakşn var ki, beş kanala gözlərini dikiblər ki, orada özlərinə yer etsinlər. Amma hazırda Azərbaycanda serial çəkən 4-5 şirkət var. Söhbət şirkətdən gedir, ayrı-ayrı şəxslərdən yox.

 

Fuad Babayev: Yaşar müəllim demişdi ki, bir “Oscar film”dir, bir də sizin təsisat.

 

Rüstəm Əliyev: Gündəlik çəkənlər bəli. Bir də Xəzər televiziyası serial çəkir. Biz iki şirkət olaraq  ATV üçün çəkirik. Yəni rəqabət yoxdur, rəqabət olsa təbii ki, o da başqa cür olacaq.

 

Təmkin Məmmədli: Dünya bazarını demirəm, heç olmasa MDB məkanında Azərbaycan serialı brend kimi tanınır. Deyək ki, Özbəkistanda, Qazaxıstanda?

 

 

 

 

 

 

Rüstəm Əliyev: Xeyr, çətin məsələdir.

 

Rövşən İsax: Mənim serialımı Özbəkistandan və bir də indi xatırlamadığım hansısa respublikadan istədilər. Mən də onlara dedim ki, serialın bütün ixtiyarı ATV kanalına aiddir. Gedin onlarla danışın.

 

Rüstəm Əliyev: Bizim də serialı bu yaxınlarda Gürcüstandan istəyiblər.

 

Təmkin Məmmədli: Hansı serialı?

 

Rüstəm Əliyev: “Ögey ana” serialını. Biz onlara təklif etmişdik. Hətta qiymət və tərcümə məsələləri haqqında danışmışıq. Bundan başqa birinci seriyanı subtitrlərlə ərəb dilinə də tərcümə etmişik, işimiz yekunlaşan kimi onu ərəb ölkələrinə göndərəcəyik. Türkiyədə ümimilikdə 200-ə yaxın televiziya kanalı var. Bura yerli, regional, bütün ölkəyə yayımlanan milli kanallar daxildir, amma cəmi 6-7 kanal serial verir. Dünyanın başqa ölkələrində də elədir. Türk seriallarını almağa pulu olmayan İraq, Gürcüstan telekanallarına seriallarımızı sata bilərik.

 

Fuad Babayev: Amma biz serial almırıq.

 

Rüstəm Əliyev: Biz hələlik xarici serial almırıq. Azərbaycandakı prodakşnlar efiri öz serialları ilə təmin edə bilir. Hazırda bizim seriallar reytinq də verir. Sabah ola bilər ki, reytinq olmasın. Onda telekanallar yenə də vaxtilə olduğu kimi Braziliya, Meksika və Rusiya seriallarına müraciət etmək məcburiyyətində qala bilər.

 

Rövşən İsax: Kinoda montaj vərəqi (Prokata verilmiş filmin hər bir nüsxəsinə əlavə olunan, həmin filmin məzmu­nunu əvvəldən axıradək kadr-kadr təsvir edən nəzarət sənədi – red.) deyilən bir anlayış var. Kino yüksək səviyyədə çəkiləndə hər seriyanın öz montaj vərəqi olur. Bu sinxron tərcümədə mütləq lazımdır. Biri var aktyorun öz səsi eşidilir, bir qadın aktrisa bütün qadın rolları, bir kişi aktyor da bütün kişi personajları səsləndirir. Yəni filmin sinxron tərcüməsində bu belə olmalı deyil. Ola bilməz ki, Azərbaycanda çəkilən serialların dünyada alıcısı olmasın, bu mümkün deyil. Sadəcə olaraq ora gedib çıxmaq üçün bəlli bir montaj vərəqi hazırlanmalıdır. Onu çəkəndə səs, interküy (interşum – kənar səslərdir. Hadisə yerində çəkilən bütün kadrların təbii səsi interküy adlanır – red.) bir kanalda, insanların danışıq səsi, mətn hissəsi isə başqa bir kanalda olmalıdır. Bu şərtlərə əməl edilsə, bizim indiki seriallırımızın əksəriyyətini satmaq olar.

 

Fuad Babayev: Bayaq Rüstəm müəllimin vurğuladığı kimi serialların kino texnikası ilə çəkilməsi də yəqin ki, şərtdir.

 

Rövşən İsax: Təbii, əlbəttə lazımsız heç nə yoxdur. Əgər dünyada nə isə kəşf olunub tətbiq edilirsə, demək ki, ona ehtiyac var.

 

Fuad Babayev: Ümümi olaraq seriallarla bağlı  perspektiv necədir? Perspektivi necə görürsünüz?

 

 

Rövşən İsax: Bir gün kimsə Azərbaycanda özəl sektorda çox gözəl bir film çəkəcək və ona milyonlar gəlib baxacaq. Və o bir gecənin içində milyonçu olacaq. Sonra o ranqdan aşağı düşməyəcək. Onda sözün əsl mənasında didişmə  başlayacaq. Çünki bir nümunə var.

 

Fuad Babayev: Hələlik o nümunə yoxdur.

 

Rövşən İsax: Xeyr, yoxdur. Hamı inanacaq ki, bu mümkündür. İndi hamı deyir ki, mənim kinoma 100 min adam baxır. Onunla fəxr edir. Hansı ki, o böyük mənada heç nədir. Məsələn qəti şəkildə sənət anlayışına heç bir aidiyyatı olmayan və Türkiyənin adını çəkmək istəmədiyim bir komediya serialı həftəyə 24 milyondan çox gəlir gətirdi. İndi təsəvvür edin kimsə Azərbaycanda serialdan belə gəlir əldə edir. O şəxs avtomatik olaraq çəkəcəyi ikinci filmdə ondan daha yaxşı nəticə əldə etməkdən ötrü daha artıq vəsait xərcləyəcək. Mən bu gün Azərbaycanda kino və serial çəkilişinə ciddi yanaşmayıb ona maliyyə vəsaiti ayırmayan iş adamlarına çox normal baxır və onlara haqq qazandırıram. Çünki ortaya hələ yaxşı nümunə çıxmayıb. Söhbət ən yüksək miqyasdan gedir. Yəni o stereotip  qırılsın ki, biz bunu edə bilmirik.

 

Fuad Babayev: Rüstəm müəllim, perspektivləri Siz necə görürsünüz?

 

Rüstəm Əliyev: Təbii o nümunələr olmalıdır. Bir şeydən narahatam ki, yetişən nəsildən, hər il institut bitirən gənclərdən yenilik, ideya gəlmir. Gəlib demirlər ki, mən bunu yazmışam, belə bir ideyam var. Sizə müraciət edirlər?

 

Rövşən İsax: Mənə çox göndəriblər. Amma, hamısı çox primitivdir.

 

Təmkin Məmmədli: Söhbət rejissor və ssenaristlərdən, yoxsa aktyorlardan gedir?

 

Rövşən İsax: Xeyr, mən ssenarini nəzərdə tuturam.

 

Rüstəm Əliyev: Az da olsa aktyorlar çıxır. Məsələn biz bu il 4-cü kurs tələbəsi olan Ləman adlı xanımı seriala çəkdik. Çox xoşumuza gəldi. Hətta axırıncı çəkilişlərdə ATV-nin aparıcısını çəkmişik, o da get-gedə peşəkarlaşıb, artıq onunla bundan sonra davam edə bilərik. Həqiqətən də inanırıq, inanmasaq işləməzdik. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun daha çox inkişaf etməsi reklam bazarının da genişlənməsinə səbəb olacaq. Bu isə öz növbəsində istər-istəməz filmlərin maliyyə durumuna müsbət təsir göstərəcək. O da arxasınca artıq yaxşı rejissorlar və yaxşı ssenaristlər gətirəcək. Hələlik bu istiqaməti biz görürük.

 

Rövşən İsax: Mən hər zaman demişəm ki, Azərbaycanda heç vaxt aktyor baxımından kasadçılıq olmayıb. Azərbaycanda həmişə yaxşı aktyorlar olub. Bu gün də var, sabah da olacaq.

 

Rüstəm Əliyev: Say azdır. Amma var.

 

 

Fuad Babayev: Amma tutaq ki, Fuad Poladov, Yaşar Nuri, Səyavuş Aslan parametrli aktyorlar dünyasını dəyişirsə, onlardan sonra boşluq yaranır.

 

Rövşən İsax: Xeyr. Allah rəhmət etsin böyük sənətkarlarımıza. Əgər yoxluqları hiss edilməsəydi onlar Fuad Poladov, Siyavuş Aslan, Yaşar Nuri, Məmmədrza Şeyxzamanov, Həsən Turabov, Şahmar Ələkbərov olmazdı ki. Bu fərdi sənətdir, subyektiv sənətdir. Hərəsindən bir dənədir. Fuad Poladovun yeri ona qədər də boş idi, ondan sonra da boş qalacaq.  Çünki individualdır, fərdidir.

 

Fuad Babayev: O kalibrlı başqaları varmı?

 

Rövşən İsax: Vallah var. Sadəcə oğul istəyirəm ki, onu kəşf edib, o cür çəkə bilsin. Bu belədir. Bir söz də deyim. Bütün sənət adamlarından xahiş edirəm ki, tamaşaçı bunu istəyir sözündən uzaq dursunlar. Yəni gördükləri səviyyəsiz işi tamaşaçı bunu istəyir adı ilə ört-basdır etməsinlər. Tamaşaçı bizdən hər zaman keyfiyyətli iş gözləyir. Əgər həftənin beş günü Hollivud filmi ilə eyni vaxtda bir Azərbaycan filmi nümayiş etdirilsə, inandırıram sizi ki, onun reytinqi o Hollivud filmlərindən çox olacaq. Yəni bizim tamaşaçı özümüzə baxmağa daha meyillidir. Yetər ki, sən ona keyfiyyətli serial, kino  təklif  edəsən. Həqarətlə baxmaq olmaz tamaşaçıya.

 

 

Hazırladı: Təmkin Məmmədli, 1905.az