Şərqşünaslıq İnstitutunun Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Gülər Qafqazlı və BDU-nun “Jurnalistika” Elmi Tədqiqat Laboratoriyasının elmi işçisi Samir Xalidoğlu ilə əski əlifbamızdan danışdıq.

Fuad Babayev: Əgər xəyali bir zaman maşınına minib elə bu coğrafiyada keçmişə qayıtsaydıq, mətbuatı, ad asılqanlarını, elanları oxumaq üçün bizə hansı ilə çatdıqdan sonra əski əlifbanı bilmək lazım gələrdi?

Gülər Qafqazlı: Sözsüz ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulanda, hətta onun ilk dövrlərində bizim bütün görkəmli ictimai, siyasi xadimlərimiz əski əlifbada yazıblar. Onların əski əlifbada bir çox əsərləri var.

Fuad Babayev: Latın qrafikasına keçid nə zaman oldu?

Gülər Qafqazlı: 1927-ci ildə olub. Amma ona qədər bizim bütün sənədlərimiz, əsərlərimiz hamısı əski əlifbada yazılıb.

Fuad Babayev: Yəni 1926-cı ildə Bakıda çıxan hər hansı azərbaycandilli bir qəzet əski əlifbada çıxırdı.

Samir Xalidoğlu: Bəli, doğrudur.

Fuad Babayev: Bəs Türkiyədə Mustafa Kamal Atatürk nə zaman latın qrafikasına keçmək qərarını verdi?

Gülər Qafqazlı: Hakimiyyətə gəldikdən bir müddət sonra.

Fuad Babayev: 1927-ci ildən əvvəl, yoxsa sonra?

Samir Xalidoğlu: Sonra. Bizdə 1927-ci ildən təcrübəyə olunmağa başladı, amma tam keçid 1929-cu ildə oldu. O dövrün mətbuat nümunələri ilə tanış olanda görürük ki, 4 səhifəlik qəzetdirsə ilkin dövrdə son səhifə latın qrafikası ilə verilirdi. Zaman keçdikcə artıq iki, daha sonra üç səhifə olmağa başladı. Həm də əlifbanı öyrədə-öyrədə, tədricən tətbiq etmək istəyirdilər, birdən-birə çox çətin olardı. Ardıca Türkiyədə də buna bənzər bir proses getdi. Bundan sonra bizim sovet başbilənləri gördülər ki, bu meyar xalqlar arasında daha da yaxınlığa səbəb olur. Ona görə də 1939-cu ildə kiril qrafikasına keçildi. Arada böyük bir bağ qırıldı.

Fuad Babayev: Ərəb əlifbasından imtina bizə nəyisə verdimi? Bir tədqiqatçı kimi necə düşünürsünüz?

Gülər Qafqazlı: Əvvəla, biz bu əlifbadan imtina edərərək bir çox Avropa dövlətlərinə inteqrasiya etmiş olduq. Çünki eyni qrafikalı hərflərdir və daha sadədir. Ərəb hərfləri ilə sözləri yazarkən daha çox zaman sərf olunur, həm də bilirsiniz ki, yazılar sağdan-sola yazılır. Bu da tələbələrin, şagirdlərin xaricdə təhsil almasına çətinliklər törədirdi. Amma biri də var ki, əvvəldən latın qrafikalı hərflərlə tanış olsunlar, öyrənsinlər. Bizim dilimizə təkcə ərəb-fars sözləri keçməyib axı. Avropadan da, yunanlardan da, digər dövlətlərindən də sözlər almışıq. Həmin sözləri latın qrafikası ilə yazmaq daha asan olur. Onların da qarşılıqlı olaraq Azərbaycan dilini öyrənmək istəyi də daha asan reallaşır. Çünki eyni qrafikli hərflərdir.

Fuad Babayev: Mən təhsil aldığım vaxtlar orta məktəbdə ərəb dili tədris olunduğu üçün ərəb qrafikası barədə anlayışım var. Və mən bilirəm ki, kiril və ya latın qrafikasını mənimsəmək ərəb qrafikasını mənimsəməkdən əhəmiyyətli dərəcədə asandır.

Samir Xalidoğlu: Sözsüz ki, çünki ərəb hərfləri ilə yazılanda sait hərflər göstərilmir. Onların göstərilməməsi bir çox səhvlərə gətirib çıxarırdı. Çoxlu yanlışlıqlar baş verirdi.

Fuad Babayev: Hərəkələri nəzərdə tutursunuz?

Gülər Qafqazlı: Bəli.

Samir Xalidoğlu: Ərəb qrafikasından imtina barədə onu əlavə edim ki, əvvəla suala cavab birmənalı deyil. Gülər xanımın dediyi ilə razıyam. Bu işin bir tərəfidir. Bizim aydınlarımız da bilmirdilər, elə Axundzadə, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı başda olmaqla. Müəyyən layihələr də hazırlamışdılar, amma onların layihələri əlifbadan imtinaya yox daha çox onun sadələşdirilməsinə yönəlmişdi. Burda da problem ondadır ki, ərəb dilində dörd “Z”, üç “S” , iki “H” və iki ”T” hərfi var. Ərəblər üçün onları fərqləndirmək çətin deyil. Çünki tələffüzdə hərflər seçildiyinə görə onlar avtomatik bilirlər. Amma bizdə belə deyildi. Digər bir məqam ondan ibarətdir ki, biz əlifbanı dəyişməklə təxminən 13 əsrlik bir tariximizdən qopduq. O dövrdə belə idi ki, Bakıda çıxan qəzeti Krımda da, Kazanda da rahat oxuyurdular. Orta Asiyada, hətta Qahirədə də oxuya bilirdilər. Çünki əlifba eyni idi. Sözlərin çoxu ərəb-fars sözlərindən alınma idi. Bütün xalqlar üçün də demək olar ki, ümumişlək sözlər çox idi. “Əkinçi” qəzeti Daşkənddə çıxan hər hansı qəzetlə informasiya mübadiləsi edə bilirdi. Və yaxud da bizim aydınlarımız Kazandakı həmkarları ilə rahat yazışırdılar, həmçinin Osmanlı ilə. Amma əlifba dəyişdikdən sonra artıq bu ənənələr aradan qalxdı.

Fuad Babayev: O qrafika üzərində köklənən rabitələr onsuz da sovet hakimiyyəti qurulduqda və sonrakı mərhələdə qırılmışdı. Qrafikalar dəyişdikcə biz hər dəfə nələrdənsə imtina etmiş olurduq. Tutaq ki, mən kiril qrafikalı Azərbaycan dilində olan kitabları sərbəst oxuya bilirəm, mənim övladım isə yox.

Gülər Qafqazlı: Oxuya bilən gənclər də çətinlik çəkirlər.

Fuad Babayev: Əski əlifba harda öyrədilir?

Gülər Qafqazlı: Şərqşünaslıq fakültəsində ümumiyyətlə şərq dilləri tədris olunduğu üçün həmin qrafikalar keçirilir. Ərəb, fars, urdu, ivrit dili.

Fuad Babayev: İvrit dilinin qrafikası fərqlidir axı.

Gülər Qafqazlı: Fərqli olsa da onlara ikinci Şərq dili kimi keçirilir və artıq bu yazını tamamilə oxuya bilirlər.

Fuad Babayev: Bəs tarix fakültəsində?

Gülər Qafqazlı: Əski əlifbada çap olunan qəzetlərimizin oxuna bilməsi və ya şairlərin bəzilərinin əsərlərinə müraciət etmək imkanının olması üçün filologiya və jurnalistika fakültələrində öyrədilir. Amma təəssüflər olsun ki, tarix fakültəsində tədris olunmur.

Samir Xalidoğlu: Bizim fakültədə xəttalıq tədris olunmur, amma, məncə, şərqşünaslıqda xəttatlıq da öyrədilir.

Fuad Babayev: Məsələn, kufi xətti, nəstəliq xətti.

Samir Xalidoğlu: Biz onlar haqqında məlumat verib daha sonra sırf oxu vərdişlərinə keçirik. Çünki filologiya ilə bizdə fərq ondadır ki, filoloji baxımdan o əlifbada yazıb yaratmış əksər mütəfəkkirlərimiz, yazıçı, şairlərimizin əsərləri çevrilib. Amma jurnalistika sahəsində bu vacib problemdir. Çox böyük boşluq var. Tutaq ki, bizim Cümhuriyyət dövrünün mətbu orqanı olan “Azərbaycan” qəzeti əski əlifbadadır. Bir çox tədqiqatçıların əli ona çatmır. Söhbət əlifbanı bilməyənlərdən gedir. Jurnalistika fakültəsi yaranandan bu fənn tədris olunub. Sadəcə son 3 ildə bizdə müəyyən dəyişiklikər oldu.

Gülər Qafqazlı: Samir müəllimin sözünə əlavə edim ki, hazırda Şərqşünaslıq İnstitutunda Cənubi-Azərbaycan şöbəsi məhz həmin dövrün qəzetlərini Azərbaycan dilinə çevirməklə məşğuldurlar.

Fuad Babayev: Bəs əski əlifba kursları varmı? Düzünü desəm mən rast gəlməmişəm.

Samir Xalidoğlu: Yoxdur.

Fuad Babayev: Bir çox kurslar fəaliyyət göstərdiyi halda heç bir yerdə əski əlifba öyrədilmir. 2019-cu ildir və 90 il bundan əvvələ qədər faktiki olaraq bizim bütün mətbuatımız ərəb qrafikası ilə olub. Biz Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı ilə, 90 il bundan öncənin Azərbaycanda çap olunmuş kitabları ilə maraqlanmırıq. Dolayısı ilə desək əski əlifbanın heç yerdə faktiki olaraq öyrədilməməsi tələbin olmamasından qaynaqlanır? Niyə tələbat yoxdur?

Gülər Qafqazlı: Tələbat yoxdur, ona görə ki, elmə gələn mütəxəssilərin sayı azdır, hamı elmlə məşğul olmaq istəmir. Bakının elə kəndləri var ki, məscidlərdə Quran oxumaq üçün ərəb dilini guya ki, tədris edib öyrədirlər. Həmin şəxslər isə düşünürəm ki, nadir hallarda Azərbaycanda əski əlifba ilə çıxmış qəzetlərlə maraqlana bilərlər.

Fuad Babayev: Maraqla yanaşı axı biz, həm də bilik və qabiliyyətlərimizi konvertasiya etməyi bacarmalıyıq. Görünür əski əlifba ilə pul qazanmaq mümkün olmadığı üçün insanlara maraqlı gəlmir.

Gülər Qafqazlı: Elə mən də onu demək istəyirdim ki, gəlir gətirən sahə olmadığı üçün insanların diqqətini çəkmir. Bu sırf mütəxəssislərə lazım olan bir şeydir.

Samir Xalidoğlu: Bizdə bir çox sahəyə biganəlik olduğu kimi bu sahədə də var. Bir neçə il əvvəl biz hazırlıq kurslarının birində əski əlifbanın öyrənilməsi ilə bağlı bir layihə fikirləşmişdik. Məni də ora mütəxəssis kimi təqdim etmişdilər. Təəssüf ki, tələb olmadığı üçün baş tutmadı. İnternetdə də araşdıra bilərik. Hərdən mən özüm də baxıram. Youtube-da da əski əlifba ilə bağlı dərslər var. Amma orada söhbət sırf ərəb dilindən gedir.

Fuad Babayev: Ərəb dilini öyrənmək kontekstində əski əlifbanı öyrənmək.

Samir Xalidoğlu: Amma ərəb dilini bilmək hələ o demək deyil ki, bizim mətbuatı oxuya bilər. Çünki bizdə elə özünəməxsus xüsusiyyətlər var ki, onlar ərəbdə də, farsda da yoxdur. O özəlliklər sırf bizim türk xəttatlar tərəfindən əlavə edilib. Yəni fars, ərəb dili bilən də onu oxuyur, amma mənasını başa düşə bilmir. Çünki ərəb dilində o birləşmələr yoxdur. Bizim xəttatlar müəyyən hərfləri birləşdirib bir hərf alıblar.

Gülər Qafqazlı: Bir də “sağır nun” hərfi var ki, o da məhz türkdilli xalqlar arasında işlədilən bir hərfdir. Onu ərəb, fars dili keçənlər onsuzda bilmirlər.

Fuad Babayev: İnsanlarda əski əlifbaya marağı stimullaşdırmaq üçün nə etmək olar?

Samir Xalidoğlu: Mən öz təcrübəmdən danışa bilərəm. Bizdə uzun müddət, yəni son 3 ilə qədər əski Azərbaycan yazısı fənnini fiologiya fakültəsi müəllimləri tədris edirdi.

Təmkin Məmmədli: Yəni jurnalistikada filologiya müəllimləri.

Samir Xalidoğlu: Bəli, mən də elə tələbə vaxtımdan öyrənmişdim. Sonradan rəhmətlik Şirməmməd Hüseynovla birgə işlədik. O, mənə tez-tez tapşırıqlar verirdi, arxivə gedib materiallar oxuyurdum. Həvəs yarandığı üçün zaman keçdikcə oxuya-oxuya daha yaxşı mənimsədim. Sonradan bizim fakültədə, qeyri-ixtsas fənlərini jurnalistika ixtisasına uyğunlaşdırmaq istiqamətində bir təşəbbüs oldu. Birinci əski yazıdan başlanıldı və irəli sürüldü ki, biz əski azərbaycan yazısı fənnini filoloji aspektdən çıxarıb mətbuata yönəldək. Yəni tələbələr sırf mətbuatı oxuya bilsin. Və mən tədris etməyə başladım. Sonradan da 2 müəllim öyrətdim və biz artıq 3 nəfərik.

Fuad Babayev: Samət Əlizadənin “Əski Azərbaycan yazısı” kitabı əsasında.

Samir Xalidoğlu: Bəli.

Fuad Babayev: Bu kitab 93-cu ildən bu yana çıxmayıb deyəsən.

Samir Xalidoğlu: Xeyr, təkrar çıxmayıb.

Fuad Babayev: Bu kitab özü kril qrafikasındadır. İndiki tələbələri də çoxu kiril qrafikasını bilmir. Qəribə situasiyadır ki, biz əski əlifbanı öyrətməkdən ötrü kiril qrafikalı kitabdan istifadə edirik. Görəsən niyə yenidən çıxmır bu kitab?

Samir Xalidoğlu: Mən şəxsən özüm yeni bir dərslik üzərində də işləyirəm.

Gülər Qafqazlı: Bir şey də əlavə edim ki, düzdür, əski əlifbanı bilməklə oxumaq olur, amma Cümhuriyyət dövründən sonra bizim bəzi xadimlərimiz Türkiyə Cümhuriyyətinə pənah aparıb və məcburən orada yaşayıblar.

Fuad Babayev: Məsələn, Əhməd bəy Ağaoğlu.

Gülər Qafqazlı: Bəli. Və həmin şəxslər sözsüz ki, Türkiyə mətbuatında da çıxış edirdilər. Onların da yazıları çıxırdı. Mən Türkiyədə çap olunan qəzet yazılarını da oxumuşam. Amma orda yazılanlar türk dilinə uyğunlaşdırılıb.

Fuad Babayev: Yəni osmanlı türkcəsinə.

Gülər Qafqazlı: Bəli. Özüm Osmanlı sənədləri ilə işlədiyim üçün deyə bilərəm ki, o sənədləri oxuya bilmək üçün təkcə əski əlifba da kifayət etmir. Çünki osmanlı dili 3 dilin qarışığıdır desəm daha doğru olar.

Samir Xalidoğlu: Bizdə son illərdə bir kitab da yazılıb.

Fuad Babayev: Cahan Ağamirov “Eski Azərbaycan Yazısı” kitabı

Samir Xalidoğlu: Bəli, bu kitab filologiya fakültəsi tələbələri üçün hazırlanmış dərs vəsaitidir. Mənə də keçən il tələbələrim göstərdi. Müəyyən qədər uyğun gəldiyi üçün faydalanmaqlarını məsləhət gördüm. Amma kitabda bəzi razılaşmadığımız məqamlar da var ki, digər müəlliflərdə yoxdur.

Fuad Babayev: İranda bu qədər azərbaycanlı yaşayır, azərbaycanlıların orada çoxlu qohum-əqrəbaları var. Bu da əski əlifbaya maraq yaranmasına səbəb olmur. GörəsənCənubi Azərbaycanda latın qrafikasına maraq varmı?

Samir Xalidoğlu: Bizdə əski əlifbanı bilənlər qıt olduğu kimi onlar da bizim qrafikanı zəif bilirlər, elə burdan qaynaqlanır ki, qarşılıqlı fikir mübadilələri də az olur.

Təmkin Məmmədli: Yeganə sayt axar.az-dır ki, orda əski əlifbada informasiyalar olur.

Fuad Babayev: Belə görünür ki, bu qrafika azərbaycanlıların daxilində nə qədər problemlər yaradıb.

Samir Xalidoğlu: Bu özü də iki xalqın nümayəndələri arasında bir uçurumdur.

Gülər Qafqazlı: Bütün dünyada olduğu kimi artıq Cənubi Azərbaycanda yaşayanlarda da ingilis dilinə meyillilik yaranıb. Məktəblərdə də tədris olunduğu üçün istər-istəməz latın qrafikası onlara daha asan gəlir. Yəni onlara üçün daha asandır nəinki bizimkilər üçün onların qrafikası.

Samir Xalidoğlu: Yaxşı haldır ki, bu bizdə fakültətiv fənn deyil, ana fənndir, yəni məcburi keçirilir.

Fuad Babayev: Demək olar ki, bütün jurnalistika fakültəsi bakalavr məzunları əski əlifbanı bilirlər?

Samir Xalidoğlu: Son 3 ildəki müşahidələrimdən deyə bilərəm ki, ilk günlərdə maraq olmur. Bu bizə nə üçün lazımdır, bunu niyə öyrənməliyik tipli suallar çox verilir. Amma get-gedə maraq oyanmağa başlayır. Hətta keçən il dərs dediyim tələbələr belə indi gəlib material istəyirlər.

Gülər Qafqazlı: Əvvəllər Bakı şəhərində 132 saylı və 44 saylı məktəblərdə ərəb dili tədris olunurdu. İndi artıq ərəb dili təmayüllü məktəblər də qalmayıb. Hamısı ingilis dilinə keçib və hər kəs dünyaya inteqrasiya etmək istəyir.

Samir Xalidoğlu: Halbuki ərəb dilinə böyük ehtiyac var.

Gülər Qafqazlı: Biz öz tariximizi öyrənmədən, öz identikliyimizi bilmədən bir millət kimi necə yetişə bilərik?

Fuad Babayev: Sıravi vətəndaş əski əlifbanı bilməyə bilər, amma bəzi tarixçilərin bilməməsi artıq bir faciədir. Tariximizi saxtalaşdırma cəhdləri çoxdur və biz onun qarşısını almalıyıq, amma əski əlifbanı oxuya bilmədiyimiz üçün artıq bu çətinləşir. Əski əlifbanın öyrənilməsinin vacibliyinin başa düşülməsi üçün cəmiyyətə hansı informasiyanı translasiya etmək lazımdır? Bu marağı insanlarda necə körükləmək olar?

Gülər Qafqazlı: Mənə elə gəlir ki, başlıca olaraq maddi vəziyyət bu çatışmazlığın, boşluğun mövcud olma səbəblərindəndir. Elmə kifayət qədər maliyyə ayrılsa, bəlkə də ora gələnlərin sayı da artar. Nəticədə hər bir fərd öz millətinə, xalqına, Azərbaycanın tarixinə müəyyən qədər xeyir verə bilər. Məsələn, əski əlifbanı öyrənmiş hər hansı şəxs Əhməd bəy Ağaoğlu irsindən müəyyən hissəni azərbaycan dilinə çevirə bilər, bu minvalla da Azərbaycan tarixinə müəyyən töhfə vermiş olar.

Samir Xalidoğlu: Əhməd bəy böyük ictimai, siyasi xadim olub. Onun ermənilərə qarşı çox kəskin yazıları var.

Fuad Babayev: Əlbəttə, axı “Difai”nin yaradıcısından söhbət gedir.

Gülər Qafqazlı: Digər tərəfdən fəlsəfəyə də töhfələr verilə bilər. Axı Şərq fəlsəfəsi də var. Şərq fəlsəfəsində ərəbcə yazılan əsərlər var, fars dilində də var. Onun da yetişməsi üçün o dili mükəmməl bilən mütəxəssislər lazımdır, yəni bizdə mütəxəssis sayı çox azdır. Ona görə ki, elmə lazımi maliyyə ayrılmır.

Samir Xalidoğlu: Əlifbanı bilmədiyimiz üçün elə dəyərli mənbələr, yazılar var ki, onları oxuya bilmirik və ya onlardan ümumiyyətlə xəbərimiz yoxdur. Elə sizin saytın profilinə uyğun olaraq deyim ki, bizim mətbuatda Fətəli İsmixanov adında klassik bir müəllif olub. Bu şəxs sırf erməni mənbələri ilə işləyib. Hansı erməni qəzetində nə yazılırdısa onları erməni dilindən Azərbaycan dilinə çevirib. Bütün əksər qəzetlərdə “erməni mətbuatı” rubrikasını bu şəxs işləyib. Məhz bu yazılar da əski əlifbadadır.

Fuad Babayev: Çox maraqlı bir məsələdir.

Samir Xalidoğlu: Onun “Açıq Söz” qəzetində 24 hissədən ibarət “erməni hərəkatı tarixi” adlı yazısı var. Mən o yazıların böyük bir hissəsini çevirmişəm.

Fuad Babayev: Dərc etmisinizmi?

Samir Xalidoğlu: Xeyr, dərc olunmayıb. Orda ermənilərin aktivliyinin nə vaxtdan başlamasından da söz açılır. 16-17-ci əsrdə bizim heç nədən xəbərimiz yox idi, erməni kilsələri isə fəaliyyətdə idi. Kilsə rəhbəri millətin atası sayılırdı. O vaxtdan onların dövlətçilik iddiaları olub. Sonradan hansısa səbəblərlə bu iddialar sönüb, növbəti mərhələdə isə bu məsələ çar gündəminə kimi qaldırılıb. Düzü o vaxtlar onlar bizim yox, indiki Türkiyə ərazilərini iddia edirdi.

Hətta onlar Fransaya qədər gedib çıxıblar. Təbliğata çox böyük pullar ayrılıb. Fətəli İsmixanovun qəzetlərə verdiyi yazılar bu sferada olub. Bunlar çox mühüm və tədqiqat tələb edən mövzulardır, millət səviyyəsində əhəmiyyətlidir.

Gülər Qafqazlı: Hətta 15-17-ci əsrlərdə Avropadan gələn səyyahları da marşrut xətləri üzrə ermənilər müşayiət edirdi. Mən oxuyanda gördüm ki, nə gələnlər adi səyyahlar olub, nə də ermənilər onlara elə-belə bələdçilik etməyiblər. Böyük əksəriyyəti kəşfiyyatçı olub.

Fuad Babayev: Bayaq Samir müəllim də toxundu ki, qrafikaların dəyişməsi müxtəlif nəsillər arasında körpüləri yandırıb, keçilməz uçurumlar yaradıb. Düzü biz heç o uçurumları keçməyə iddialı görünmürük. Amma tutaq ki, kimsə Bakıda öz təşəbbüsü ilə və ya kiminsə məsləhəti ilə əski əlifbanı öyrənmək istəyir. Həmin şəxs hara müraciət etməlidir?

Samir Xalidoğlu: Mən özüm son 2-3 ildir fakültə daxilində məşğul oluram.

Gülər Qafqazlı: Bizə müraciət edənlər olur və böyük məmnuniyyətlə onlara yardım edirik. Hətta əski əlifba ilə yazılmış sənədləri də bizə təqdim edirlər. Şərqşünaslıq institutu bunu təmənnasız edir. Amma tədrisə gəldikdə bununla bağlı bizim institutda kurslar mövcud deyil.

Fuad Babayev: Son dövrlərə nəzər saldıqda mənzərə belədir: ərəb qrafikası, latın qrafikası, kiril qrafikası və yenidən latın qrafikasına keçid. Bu özü-özlüyündə bir xalqın, toplumun daşıya biləcəyi çox ağır bir yükdür. Üstəlik bizim keçmiş dövrlərdə yaşayan soydaşlarımız nəinki fərqli qrafikalarda yazıb oxuyublar, həm də bu dəqiqə İran İslam Respublikasında yaşayan soydaşlarımız başqa qrafika ilə yazırlar, oxuyurlar. Bu fenomen özü toplumumuza, mənəviyyatımıza, tariximizə, Azərbaycan ideyasına böyük zərbədir. Bu problemləri çözmək cəhdlərindən xəbəriniz varmı?

Gülər Qafqazlı: Mənə elə gəlir ki, əski əlifbanın öyrədilməsi istiqamətində məktəblərdə 3 ay məcburi tədris aparılması məqsədəuyğundur. Məktəbləri ona görə deyirəm ki, çünki bizi gələcəyimiz orda yetişir. Və ya universitetlərdə kurs şəklində tədris aparıla bilər.

Samir Xalidoğlu: Mən belə bir təklif irəli sürərdim ki, bir neçə gün sosial şəbəkələrdə əski əlifba ilə nəsə yazılıb paylaşılsa bu insanların müəyyən bir qismində maraq oyada bilər. Ən əsası əski əlifbanın tarix fakültəsində tədrisi məsələsi daha məqsədəuyğundur. Həmçinin spesifik ixtisasların magistratura səviyyəsində. Çünki magistr birbaşa gələcəyin elm xadimi deməkdir.

Təmkin Məmmədli: Amma filologiyada bu tədris olunur.

Samir Xalidoğlu: Filologiya fakültəsində həmçinin əlyazmaların oxunması da var, ancaq biz yalnız çap mətbuatı ilə məşğuluq.

Gülər Qafqazlı: Biz isə əlyazmaları oxuyuruq. Birbaşa mənbənin özünə, yəni orijinala müraciət edirik. Çünki bizdə belə tələb olunur. Amma jurnalistikada daha fərqlidir. Bəzən elə əlyazmalarla qarşılaşırıq ki, çox çətin olur. Məsələn, Osmanlı sultanı lll Səlimin əlyazmaları.

Təmkin Məmmədli: Gülər xanım, səhv etmirəmsə sizin Avrasiya Universitetində əski əlifba ilə bağlı təlimləriniz də olub.

Gülər Qafqazlı: Bəli, orda ərəb dili tədris olunduğu üçün mən onlara ərəb yazı xətt növlərini göstərdim. Sözsüz ki, onların içərisində şifrəli yazıya və siyaqət xəttinə xüsusi yanaşdım, çünki siyaqət xəttindən adi yazıda istifadə olunmur. Bu sırf maliyyə üçün istifadə olunan xətt yazı növüdür. Mən onların fərqini də izah etdim, çox maraqla qarşılandı. Digər maraqlı gələn bir nüans divani xətt yazı növ idi. Çünki divani xətt bilirsiniz ki, rəsm əsəridir. Onun içərisini oxumaq olduqca çətindir. Bu növdə yazı yazarkən birinci şam formasında konstruksiya qurulur daha sonra onun içərisi yazılır. İlk baxışda biz orda şam görürük, amma içərisi yazıdır.

Şəkil  ru.depositphotos.com saytından götürülmüşdür.

Hazırladı: Aytac Hüseynova, 1905.az

İlk dəfə 3 yanvar 2020-ci ildə dərc edilib.