“Kvartet” rubrikasının qonaqları yazıçılar Mübariz Örən və Şərif Ağayardır.

Birinci söhbət

İkinci söhbət

Üçüncü söhbət

Fuad Babayev: Hekayə Şərif Ağayarın və Mübariz Örənin yaradıcılığında hansı yeri tutur?

 

Şərif Ağayar: Mübariz üç-dörd hekayə ilə birbaşa onluğa vurub. Hamının diqqətini cəlb edib, tənqidçi Cavanşir Yusifli bir hekayəsi haqqında ayrıca yazı yazdı. Adamlar var, əlli hekayə ilə buna nail ola bilmir. Elə ona görə istərdim ki, birinci Mübariz danışsın.

 

 

Mübariz Örən: Yaradıcılığım demək olar ki, elə hekayələrdən ibarətdir. İndiyə kimi 10 hekayə yazmışam. Uzun müddət yaradıcılıqla məşğul olmamışam, yalnız son beş ildə başlamışam. Demək olar ki, bütün yaradıcılığım elə hekayələrdən ibarətdir. Düzdü yeni tamamladığım bir povestim var, amma povest özü də elə uzun hekayədir.

 

Şərif Ağayar: Mən yaradıcılığa şeirlə başlamışam. Sonra bir müddət epik şeirlər yazdım. Hekayəyə gəlib çıxmağım, inanırsınızmı, qətiyyən planlaşdırılmış bir hadisə deyildi. Bir gün gördüm ki, artıq hekayə yazıram. İlk yazdığım iki hekayə və bir oçerk qısa həcmli yazılar idi, üçü bir yerdə heç 30 min işarə olmazdı. Tehran Əlişanoğlu, Məqsəd Nur və Aydın Talıbzadə “YeniSi” sənət təzahürləri cərəyanı yaratmışdılar, onların ədəbiyyat saytında Azərbaycanın ilk interaktiv internet müsabiqəsi keçirilirdi. Bu müsabiqədə həm internet istifadəçiləri səs verirdilər, həm də Sabir Əhmədli, Kamal Abdulla, Afaq Məsud və Elçin Əfəndiyevin iştirakı ilə münsiflər heyəti vardı. Müsabiqədə mənim həmin üç hekayəm birinci yerə layiq bilindi. Yazdığım ilk nümunələr idi və çap etdirmişdim. İmzasız müsabiqəyə vermişdim, yalnız mətnlər qiymətləndirilirdi. İndi də mənə qəribə gəlir ki, Rafiq Tağı kimi ustanı da udmuşdum. Romanla müsabiqəyə qatılan Elçin Hüsenbəylidən də çox bal yığmışdım. Əgər imzamı tanısaydılar deyərdim ki, bəlkə gəncliyə üstünlük veriblər. Təqdimat mərasimində də dedim ki, mən bu müsabiqənin qalibi kimi  öyrəndiyim insanlar olan Rafiq Tağı və Elçin Hüseynbəylini qəbul edirəm. Yalnız mənəvi cəhətdən özümə təskinlik verirəm ki, mənə də bal veriblər.

 

Fuad Babayev: Bu, hansı il idi?

 

Şərif Ağayar: Təxminən 2000-ci illərin əvvəlləri olardı. Mübariz daha yaşlı vaxtında yazdı və bir növ “qurulma” prosesini içəridə keçirdi və daha mükəmməl mətnlər ortaya qoydu. Mən isə bu prosesi çap olunaraq keçirmişəm. Hekayələrimi sənətkarlıq nümayişindən çox, üzləşdiyim tragikomik situasiyaları ifadə etmək ehtiyacı kimi yazmışam. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, mən hekayə ilə uğur qazanaram. Şeirə daha çox bağlı idim.

 

Gündüz Nəsibov: Mənə elə gəlir ki, avtobioqrafik hekayələr yazırsınız.

 

Şərif Ağayar: Bəli. Həmin dövrdə yazdıqlarımda avtobiorafik məqamlar çox idi. Xüsusilə Qarabağ müharibəsindən zərərdidə olanlar haqqındakı hekayələr.

 

Fuad Babayev: Söhbətlərimizdən birində Varis hekayəni birmərtəbəli binaya, romanı isə göydələnə bənzətmişdi. Və göydələn tikməzdən əvvəl birmərtəbəli ev tikməyin vacibliyini vurğulamışdı.

 

Şərif Ağayar: Göydələn də elə birinci mərtəbədən başlayır.

 

Fuad Babayev: Şübhəsiz. Şərif müəllim, iri həcmli nəsr əsərlərinə keçsəniz də, yaradıcılığınızda hekayə öz yerini qoruyub saxlayırmı?

 

Şərif Ağayar: Romana daha çox həvəsliyəm. Bu, daxili ehtiyacdan çox, düşüncədən irəli gəlir. Bilirəm ki, indi hekayənin, şeirin rolu roman qədər funksional deyil. Mən Varisə haqq qazandırıram. Roman hardasa hekayənin böyüdülmüş formasıdır. Roman bir-biri ilə harmoniyada olan hekayələrdir. Ancaq bir nüans da var. Hekayənin həcmcə balaca olması onun asan yazılması anlamına gəlməməlidir. Əgər romanı şahmata, hekayəni dama oyununu bənzətsək, unutmayaq ki, damada səhv bağışlanmır. Şahmatda ola bilər ki, səhv buraxdıqdan sonra situasiyanı düzəldə bilərsən. Hekayənin sadəliyindəki mürəkkəblik bundan ibarətdir. Hekayə janrının Gi de Mopassandan, O.Henridən, A.Çexov üzübəri nəhəng ustaları var ki, çox kiçik həcmdə hədəfi vura biliblər. Elə Mirzə Cəlilin “Usta Zeynal” hekayəsini götürək. Demək olar, hadisə baş vermir. Lakin necə ustalıqla yarada bilib. Sadə dialoqda Azərbaycanın, müsəlman dünyasının fəlakətini verməyi bacarıb. Hekayə insanlara heç də asan görünməməlidir. Fiziki zəhməti qırağa qoyaq, yaradıcı, istedad gücünə qalsa, hekayə yazmaq, roman yazmaqdan çətindir. Romanda gəzişə, bir neçə səhifə rahat yazandan sonra, bir də ana süjetə qayıda bilərsən.

 

Fuad Babayev: Mübariz müəllimə bir sual vermək istəyirəm. 1991-ci ildə Rusiyaya getmisiniz. Bəs nə vaxt qayıtdınız?

 

Mübariz Örən: 2003-2004-cü illərdə.

 

Fuad Babayev: Bəs ilk yazılarınız nə vaxt çıxdı? 

 

Mübariz Örən: 2011-ci ildə. “Azadlıq” radiosunda hekayə müsabiqəsi keçirilirdi. İlk hekayəmi ora göndərdim. Elə həmin hekayəm də finala çıxdı. Sonra bir-birinin ardınca hekayələrim müxtəlif ədəbiyyat saytlarında, dərgilərində çap olundu.

 

Fuad Babayev: Rusiyada yaşamağınız, oradakı təəssüratlar Sizin ədəbiyyata gəlişinizdə və hekayəyə üstünlük verməyinizdə hansı rolu oynayıb? Bilidiyimə görə, şeirləriniz də olub.

 

Mübariz Örən: Bəli, olub. Əvvəlcə onu deyim ki, hekayə o qədər də asan janr sayılmamalıdır. Hekayə var özündə roman yükü daşıyır, həcmcə kiçik olmasına baxmayaraq mürəkkəb quruluşa malikdir, detallarla zəngindir, çoxqatlıdır, çoxşaxəlidir. Bu mənada hekayəyə barmaqarası baxmaq, ona primitiv mətn kimi yanaşmaq düzgün deyil. Sizin sualınıza gəlsək, deyə bilmərəm ki, məhz Rusiyada yaşadığım dövr yaradıcılığıma təsir edib. Mənə elə gəlir ki, o dövrə qədərki həyatım, yaşantılarım hardasa konservasiya olunub, qorunub, vaxtı çatanda üzə çıxıb. Amma bəzi hekayələrim var, sırf Rusiyanın “havasını udub”. Məsələn son dövrlər az-çox populyarlıq qazanmış “Qar tanrısı”, “Şpaqat vəziyyəti”  hekayələrim, eləcə də yenicə bitirdiyim “Ağ buludlar” povestim bilavasitə Rusiya həyatı ilə bağlıdır. Orada rastlaşdığım insanlar, talelər, mürəkkəb psixoloji məqamlar və s. Ümumiyyətlə, yazıçının keçdiyi həyat yolu onun əsərlərində iz buraxır, istər-istəməz. Bu, qaçılmazdır.

Fuad Babayev: İnsan bir neçə günlüyə rayona gedir. Geri qayıdanda artıq öyrəşdiyi mühit ona təzə gəlir. 10-12 il ərzində Rusiyada, hər cəhətdən fərqli mühitdə yaşamaq və yenidən Azərbaycandilli məkana qayıtmaq yaradıcılığınıza hansı təkanı verib və sirr deyilsə, orada nə yazırdınız?

 

Mübariz Örən: Mənim orada olduğum, yaşadığım dövr ona görə mənim üçün əhəmiyyətlidir və gənc yazarlardan müəyyən mənada fərqim ondadır ki, həm oranı, həm də buranı görmüşəm. Bu mənada imkanlarım daha genişdir. Hər yazıçının bir məkanı, orealı var və bu orealdan kənara çıxmaq yazıçı üçün bir o qədər də asan məsələ deyil. Bunun üçün o, çoxlu variantlar axtarır, fəndlər işlədir, üslub, təhkiyə dəyişikliklərinə gedir, amma yenə özünü rahat, qüdrətli hiss eləmir, öz İtakasına – qələminin hökmranlıq elədiyi yerə qayıtmaq istəyir. Çünki o, burda güclüdür.

 

Fuad Babayev: Tutaq ki, Dostoyevski üçün bu, Sankt-Peterburq, Əkrəm Əylisli üçün Buzbulaq, Folkner üçün Yoknapatofadır.

 

Şərif Ağayar: Mübarizin sözünə qüvvət, Nabokovun çox unikal bir coğrafiyası var. Rusiyadan Avropaya, oradan da ABŞ-a getdi. Amma, tutaq ki, mənim taleyim hara ilə bağlıdır? Qarabağ, ordan gəlirəm Bakıya – çox kiçik coğrafiyadır. Bəs Nabokov bu coğrafiyanı necə keçir – Rusiyadan Qərbə, oradan isə Amerikaya gedir. Yer kürəsinə dövrə vurur. Bu istər-istəməz insanın düşüncəsinə də təsir edir. Yazıçının çox yer görməsi, çox yerdə yaşaması onun intellektinə, dünyagörüşünə və deməli həm də yaradıcılığına ciddi təsir edir.

 

Fuad Babayev: Amma Soljenitsin Vermontda uzun illər yaşadı, amma bildiyimə gərə, bu, onun romanlarına o qədər də təsir etməyib.

 

Şərif Ağayar: Elə Nizami Gəncəvi də Gəncədən çıxmayıb. Kafka isə Praqanın indiki “Kafka meydanı”ndan çıxmamışdı. İş yeri də, dostları ilə oturduğu kafelər də, atasının fabriki də, evləri də orda idi. Ədəbiyyatda birmənalı deyilə bilməz ki, yazıçı dünyanı gəzməli, yaxud gəzməməlidir. Yazıçı olar ki, evindən bayıra çıxmaz, yazıçı da olar ki, gəzib, yaradar. Amma ümumiyyətlə, yazıçının gəzməyi, görməyi yaradıcılığına müsbət təsir edir.

 

Fuad Babayev: Ənənəvi bir sualımız var. Çağdaş Azərbaycan hekayəsinin “sağlıq durumu” necədir və ona təsir edən amillər hansılardır?  Beş ballıq şkala ilə qiymətləndirsək, bu duruma hansı qiyməti yaza bilərik?

 

Şərif Ağayar: Nəinki hekayəmiz, ümumiyyətlə nəsrimiz haqqında o qədər nikbin danışa bilmirəm. Dil və üslub məsələlərinə görə çağdaş Azərbaycan nəsrindən razı deyiləm. Təbii ki, maraqlı, səs-küy yaradan nümunələr var. Keyfiyyətsiz tərcümələrin havasına girmiş yazıçılar da var ki, elə o dildə də yazırlar. Misal üçün, Azərbaycan dilini yaxşı bilməyən bir kəs Herman Hesseni tərcümə edib, başqa birisinə də elə gəlir ki, Hesse bu cür yazır. Və başlayır şikəst dillə nəsə yaratmağa. Mən dil üçün böyük bir “planka” da qoymuram. Minimum tələb qoyuram – sözün sıralanma qaydalarını, köməkçi nitq hissələrinin düzgün işlənməsi və s. Mətnləri oxuyanda öz-özümə siyahı tuturam ki, bu sözlərin işlənilməsi qadağandır. İkinci dərəcəli və heç bir məna, bədii-estetik səciyyə daşımayan sözlər virus kimi doluşur mətnə. Orqanizm zəif olanda viruslar daraşan kimi. Mətnin “immuniteti” o qədər zəifdir ki, “sonra”, “buna baxmayaraq”, “mənə elə gəldi ki”, “ancaq”, “amma”, “lakin” bu cür ara sözləri içinə doluşur və onun effektini “öldürür”.

 

Fuad Babayev: Hərçənd o sözlər də müəyyən dozada olmalıdır.

 

Şərif Ağayar: O sözlərsiz biz keçinə bilmərik. Ancaq bunlar çox olanda, hadisələrin keçidini verə bilməyəndə, istifadə etmək məcburiyyətində qalırsan. Adi xəbərlərdə naşı jurnalist “sonra” sözünün əlində qalır. O keçidləri usta verəndə bu sözlərə ehtiyac olmur. Hadisələr özü həyatdakı kimi harmonik şəkildə cərəyan edir. Həyatda heç vaxt “sonra” sözü işlənmir. Obrazlı desək, həyatda hadisələr bir-birinə “sonra” vasitəsilə bağlanmır. Mətn də elə olmalıdır. Biz mətni oxuyanda, dilin bizə mane olan tikanlı şeylərini unutmalıyıq. O bizi itələməməlidir.

 

Fuad Babayev: Bu, dil məsələsi.   

 

Şərif Ağayar: İndi gəlirik üslub məsələsinə. Dil normal olmalıdır. Normal dilin içində sənin fərqli üslubun olmalıdır.  Ola bilər ki, mənim söylədiyim meyarlara öz mətnim də cavab verməsin. Bilirsiniz, nəzəriyyəni bilmək olar, amma praktika bir qədər çətindir. Bu mənada nəzəriyyədə söylədiklərim praktikada ola bilsin ki, mənim özümə də aiddir. Hətta çox yerdə aiddir də. Üslubda artıq sən öz səsini ortaya qoymalısan. Bu səs Kafkaya da, Folknerə də oxşaya bilər, Əkrəm Əylisliyə, Anara, İsi Məlikzadəyə də. Amma bütün oxşarlıqların içində ən çox eşidilən sənin öz səsin olmalıdır. Bu mənada Azərbaycan nəsrində, xüsusilə də hekayədə öz səsi, nəğməsi olan, mətnini oxuyanda içindən o özünəməxsusluğu duyduğum imzalar o qədər də çox deyil. Əslində heç çox olmalı da deyil. Amma ümumi proses də ona doğru getmir, bu, məni narahat edir. Şöhrət hissi, çox az bir zamanda səs-küy yaratmaq sevdası adama cazib görünür. Sənət isə onu əsla sevmir. Sənət səbri və soyuqqanlılığı, tələsməməyi sevir.

 

Fuad Babayev: Şərif müəllim, yaxşı halda Siz yəqin belə düşünürsünüz ki, Azərbaycan hekayəsinin “sağlıq durumu” ortadır.

 

Şərif Ağayar: Bəli, pessimist olmaq olmaz. Əsas odur ki, kitablar çıxır. Mən bundan narahat deyiləm. Narahat olduğum məsələ sənətkarlıq məsələləridir. Amma bütün  hallarda susqunluqdan nöqsanlı da olsa, kitabların çıxması yaxşıdır. Qoy yazılsın və proses getsin. Çünki proses gedəndə həmin mənfilikləri də görürük.

 

Mübariz Örən: “Kulis.az”da bir müddət öncə “Ən yaxşı hekayə” sorğusu keçirildi. Özüm üçün çox maraqlı nəticə əldə etdim ki, sən demə, bizdə yaxşı hekayələr çox imiş.

 

Şərif Ağayar: Şəxsən mən o sorğudan sonra oxumadığım 15-20 gözəl hekayə oxudum.

 

Mübariz Örən: Onlar yaddan çıxır, gözdən qaçır. Amma yüz ən gözəl hekayə var idi ki, seçilmişdi.

 

Gündüz Nəsibov: Amma müasir hekayələr az idi.

 

Şərif Ağayar: Yeri gəlmişkən, orada klassika bizi udmuşdu.

 

Mübariz Örən: Onun da səbəbləri var.

 

Şərif Ağayar: Çünki klassika artıq birmənalı münasibət formalaşdırıb.

 

Mübariz Örən: Kimdən soruşsan, birinci Mirzə Cəlili deyəcək.

 

Fuad Babayev: Yəni o, rəqabətdən kənardır.

 

Şərif Ağayar: Klassika sözü zatən yalnız qədimlik mənasında deyil. Onlar artıq brendə çevrilmiş əsərlərdir. İsa Hüseynov artıq klassika sayılır. “Tütək səsi” artıq brendə çevrilib. Yeri gəlmişkən, o da uzun hekayədir.

 

Mübariz Örən: Müasir hekayələrimizdə nə çatışmır? Şərif dil-üslub məsələsini dedi. Düzdü, bunlar nəsrin əti, qanı, dadı-duzudur və sözsüz ki, bunlar olmadan ümümiyyətlə mətnyaratma prosesindən söhbət belə gedə bilməz. Amma təkcə dil və üslubla bitmir iş. Əsərin aydın və bitkin ideyası, strukturu, kompozisiyasi olmalıdı, təhkiyə və xüsusən də istifadə olunan detallar özününkü – orijinal olmalıdı. Mütaliəsiz heç nə mümkün deyil, aydın məsələdir, lakin yazıçının hardansa oxuyub istifadə etdiyi detal indi heç kimi maraqlandırmır, təəccübləndirmir. Detalı yazıçı öz müşahidələri, axtarışları, zəhməti bahasına həyatdan çəkməli, toplamalıdır. Bal arısı kimi. Söhbət, təbii ki, hadisədən getmir, hökm deyil ki, əsərdə mütləq hadisə olsun.

 

Şərif Ağayar: Bəzən elə bilirlər ki, əhvalat danışmaq hekayədir.

 

Mübariz Örən: Hadisənin baş verib, bitməsi hələ hekayə deyil. Ümumiyyətlə, hadisə hekayə deyil. Əsas olan mətnin fərqli aurası, havasıdır. Hər bir hekayənin öz aurası olmalıdır ki, oxucu fərqi hiss etsin. Oxuduğu kitabda fərqli atmosferə düşsün. Sirr, sehr olmalıdı ki, oxucu bu sehrə bulaşsın. Hər bir hekayə sual qoymalıdır. Mətnin bütövlüyü, poetikasıyla bağlı deyil, süjetin, obrazın mətndən sonrakı taleyi, aqibəti ilə bağlı suallar məşğul etməlidi oxucunu. Təəssüf ki, bizdə çox vaxt tərsinə olur.

 

Şərif Ağayar: Suallar yaranır, amma bunlar yaxşı suallar deyil.

 

Mübariz Örən: Bu mənada məncə, axsamalar, dünya ədəbiyyatından geridə qalmalar var.

 

Fuad Babayev: Televiziya, kinematoqraf, teatr, biznesdən hekayə janrı üçün sifariş daxil olurmu?

 

Şərif Ağayar: Hekayə o vizuallığı ifadə etməyə də bilər. Ona görə də hekayə sifarişi bir qədər qəliz məsələdir. Sifarişlə dahiyanə əsərlər də yaranıb. Sifariş olsun, təki mətn alınsın. Mən, məsələn, yaxşı hesab olunan və sağlam saydığım mətnlərin bir çoxunu Rasim Qaracanın sifarişi ilə deməyək, tövsiyəsi ilə “Alatoran” jurnalı üçün yazmışam. İndi İranda, yaxud başqa yerlərdə o hekayələr çox məşhurdur. Sərgiyə getmişəm, görmüşəm ki, məni tanıyırlar, şəkil çəkdirirlər. Heç Bakıda bəlkə də o qədər tanımırlar. “Alatoran” jurnalından oxuyublar. Deməyim odur ki, Rasim Qaraca deyə bilər, jurnala hekayə ver, bərbad bir mətn gətirərəm, yaxşı mətn də. Stimul hökmən olmalıdır. Sən bilirdin ki, “Alatoran”da Rafiq Tağı və Həmid Herisçi ilə bir yerdə çap olunursan. Ölçü var idi və sən həvəslənib yazırdın. Mətn alınanda da görürdün ki, alına da bilər. Bu baxımdan Firdovsi ən böyük nümunədir. “Şahnamə” sifarişlə yazılıb. Hətta təkid edib, zorla yazdırıblar. Bütün mənalarda məsələni mətn həll edir. Məsələn, Siz mənə deyə bilərsiniz ki, saytımıza bir hekayə yazın, bu qədər qonorar verək. Mən sırf qonorar marağından oturub gözəl bir hekayə yaza bilərəm. Qonorar da unudular, münasibətlərimiz də, amma məlum olar ki, mənim içimdə bu mətn var imiş.

 

Fuad Babayev: Amma hekayəni tələb edən varmı?

 

Şərif Ağayar: Bir o qədər də yox. Hekayəyə heç qonorar da verilmir. Tələbat çox zəifdir.

 

Fuad Babayev: Əks rabitə yoxdur, amma hekayə yazanların sayı az deyil. Bu nə ilə izah olunur?

 

Şərif Ağayar: Fədakarlıq və ədəbiyyat sevgisi ilə. Mən belə deyərdim.

 

Mübariz Örən: Fədakarlıq da var. Mən nəyə görə yazıram? Fikirləşirəm ki, sabah həyatdan gedəndən sonra nə qalacaq məndən. Ola bilsin ki, bu bir az pafoslu və sentimental çıxsın, amma mənim o hisslərim ki var, içimdə yığılıb qalmış nəsnələr, onları kağıza köçürdükcə bir az yüngülləşirəm. Nə qədər çox yazıram, bir o qədər özümü varlı hesab edirəm. Şərif də dedi, heç bir hekayəyə qanorar verilmir, əksinə, yazıçıdan əlavə maliyyət, xərc tələb edir. Olub ki, harasa bir ay, on gün ona görə gedib qalmışam ki, filan hekayəmi bitirim. Amma qanorar olsa, yaxşı olardı. Axı əziyyət çəkirsən.

 

Fuad Babayev: Heç bir divident vəd etmədiyi halda bu qədər yazan var. Bəlkə bu özü elə qonorar vermə, həvəsləndirmə mexanizmini əngəlləyir? Potensial qonorar verə biləcək bir media institutu, yaxud təsisat fikirləşir ki, onsuz da qonorar almadan da yazırlar. Siz buna necə baxırsınız?

 

Şərif Ağayar:  Azad yazıçıya heç kim yiyə durmur. Nə aşağılar, nə yuxarılar. Amma yazıçı hansısa qrupun marağına uyğun köşə yazanda ona qonorar verirlər. Əsl ədəbiyyat məhz tanrının xidmətində dayandığı üçün ona bizim ölkədə lazımınca dəyər verən yoxdur. Milli burjuaziya nümayəndələri görünməyəcək dərəcədə az olduğundan, ölkəni təmsil edə biləcək ədəbiyyata yatırım qoymaq, həvəsləndirmək məsələsi də axsayır. Yazıçılar Birliyinin nəşrləri də köhnəlmiş prinsiplərlə işləyir. Bir-iki yaxşı sayt var, bunlar da bütün mənzərəni dəyişə bilməz. Böyük kitab industriyası formalaşmalıdır.

Fuad Babayev: Yazan çoxdur və ümidverici imzalar da yetərincədir. Azərbaycan hekayəsinin ixracını, xaricə çıxma imkanlarını nə əngəlləyir? Şərif müəllimin dediyinə görə, “Alatoran” jurnalı gedib İrana çıxıb və onu tanıyırlar. Bəs İranın tutaq ki, o cür jurnallarında çap olunmaq imkanı nə yerdədir?

 

Şərif Ağayar:  Mənə dəfələrlə müraciət ediblər ki, Tiflisdə kitab çıxır, almanax çıxır, göndər hekayəni ora. Demişəm, xeyir ola, mən həm “formada” qalmaq üçün mütaliə etməli, dünyada gedən prosesləri izləməliyəm, ədəbiyyatdan pul gəlmədiyi üçün redaktor kimi işləyib, ailəmi dolandırmalıyam, həm də qazandığımdan xərcləyib, əsərimi tərcümə etdirməliyəm? Şəxsən mənim buna enerjim çatmır. Çatsa, pulum olsa da eləmərəm. Nəyimə lazımdır. İstəmirəm.

 

Gündüz Nəsibov: Bəs ədəbi agentlər varmı?

 

Şərif Ağayar:  Bu gün o işlə Tərcümə Mərkəzi məşğul olur. Dövlət bu məsələ ilə bağlı onlara pul ayırır.

 

Gündüz Nəsibov: Onlar əsəri tərcümə edirlər. Amma ədəbi agent onu aparıb xarici ölkələrin nəşriyyatlarına, ədəbiyyatşünaslarına təqdim edir.

 

Şərif Ağayar:  Bizdə belə adamlar, ictimai təşkilatlar yoxdur. Bizdə hər şeyin ancaq rəngi, adı var. Azərbaycanda “Pen klub” var. Məsələ qaldıranda ki, o, nə işlə məşğul olur, Çingiz Abdullayev məni söydü, “faşist” adlandırdı. Bu işlə ciddi məşğul olan, can yandıran adamlar yoxdur. Kiminsə şəxsi resursları var, onun hesabına haradasa çap olunur, bu, o demək deyil ki, Azərbaycan ədəbiyyatı dünyaya çıxır. Ədəbiyyata diqqət qənaətbəxş səviyyədə deyil.

 

Mübariz Örən: Məncə, indiki şəraitdə bu iş perspektivsiz görünür. Fərdi şəkildə hansısa hekayəmi harasa çıxartmağa mənim həvəsim, gücüm yoxdur. Sovet vaxtı bunun bir yolu var idi. Pəncərə Rusiya idi. İşıq, hava oradan gəlirdi, yol da oradan idi. İndi ədəbiyyat baxımından bu pəncərə də bizim üçün yoxdur. Hardasa qırılıb. Bunu necə etməyin də yolunu bilmirəm.

 

Şərif Ağayar:  Bir Biləcəri sindromu var bizdə. İndi Biləcəriyə gəlib çatmağın özü də problemdir. Hələ Biləcəriyə gələk, oradan sonrasını düşünərik. Mən şəxsən o barədə düşünürəm. Bu gün ən əsası özümü ifadə edib, elə özümü, Etimad Başkeçidi, Mübariz Örəni qane edən mətnlər yaratmaqdır. Etimad Başkeçid Qorki adına İnstitutu bitirib. Özünün də əlaqələri var. Rusiya mühitini də, Türkiyə mühitini də oxuyuruq, izləyirik. Bizim istedadlı insanların onlardan geri qalmadığını da bilirik. Sizin dediyiniz ikinci mərhələdir. Birinci mərhələ Azərbaycanda özünü ifadə etmək üçün mühitin yaradılmasıdır. Həmin mühit yaranmalıdır ki, biz o mətnləri ortaya qoyaq.

 

Mübariz Örən: Yəni neft olmalıdır ki, sonra onun ixracı barədə düşünəsən.

 

Şərif Ağayar: Etimad Başkeçid kimi dünyadakı ədəbi prosesləri bilən, Qorki adına İnstitutda mütəxəssis kimi yetişən insanlar baxıb deyəcəklər ki, bu mətn tərcümə oluna bilər. Tərcümə Mərkəzində də təcrübəli mütəxəssislər var. Ədəbiyyat söz sənətidir. Buna görə də birinci növbədə dil hadisəsidir. Həmin dilin hadisəsi adekvat olaraq başqa dilə çevrilməlidir. Bu, çox çətin prosesdir.

 

Fuad Babayev: Konkret hekayə yazmaq heç nə vəd etmirsə,  başqa bir sahədə çalışmaqla öz güzəranınızı təmin etməlisiniz. Deməli, əsas vaxtınız yazmağa getmir. Bu özü ədəbiyyatda qeyri-peşəkarlıq mühiti yaratmırmı?

 

Şərif Ağayar: Bəli, tamamilə haqlısınız. Ümumiyyətlə, peşəkarlığın beynəlxalq standartlara uyğun qəbul edilmiş düsturu var: məşğul olduğun sahədən pul qazanırsan. Bu baxımdan Manaf Ağayev daha çox peşəkardır, nəinki mən. Şairlik bir o qədər də peşə kimi qəbul olunmur, amma yazıçılıq peşədir. Çəkməçi, idmançı, fəhlə, pianoçu kimi. Sırf sənətdir və bununla saatlarla məşğul olursan. Mənim indi əlimdə irihəcmli roman var. Elə olub ki, 12 saat dayanmadan çalışmışam. Əsərin elektron poçtumda 300-ə yaxın variantı var. Hər dəfə düzəldəndən sonra bir elektron poçtdan digərinə göndərirəm ki, son variant itməsin. Heç nə qazanmadan bu, hansı eşqdir ki, çalışmağa vadar edir? Və bunu axmaqlıq hesab edən adamları mən ikiəlli alqışlayıram. Amma axmaqlıq olmadığını da bilirəm.

 

Mübariz Örən: Mən də Şəriflə tamamilə razıyam. Nasirin işi çox çətindir. Xüsusilə oradan sənin yaşayışın, güzəranın, dolanışığın çıxmırsa və sən bir hekayəyə saatlarla, günlərlə, aylarla vaxt sərf edirsənsə. Elə adam var, deyir ki, bir saata oturub, hekayə yazdım. Mən bunu başa düşmürəm.

 

Fuad Babayev: Yeri gəlmişkən, sizin düsturunuz necədir, nə qədər vaxta bir hekayə yazırsınız?

 

Mübariz Örən: Mən bir az ləng yazıram. Bir hekayə bir aya, iki aya başa gəlir. Fikrimcə, hekayəyə nə qədər enerji qoyulursa, oxucu ondan bir o qədər enerji ala bilir.

 

Şərif Ağayar: Şübhəsiz. Oxucunu aldatmaq olmur.

 

Mübariz Örən: Bir gündə yazılan hekayə ilə bir aya yazılan hekayənin enerjisi eyni ola bilməz.

 

Şərif Ağayar: Burada incə bir nüans var. Sən 20 dəqiqəyə də hekayə yaza bilərsən. Qurulma prosesi içində olursa. Proses içində gedir, sən sadəcə onu köçürürsən. Bir dəfə sayt işlədən dostlarımdan biri dedi ki, balaca bir köşə yazırsan, biz də sənə 30-50 manat veririk. Cavab verdim ki, bu köşədəki məlumatları öyrənməyə mən həyatımı qoymuşam. Hansısa fikri işlətmək üçün beş-altı kitab oxumuşam.

 

Mübariz Örən: Bir sözlə, bizim yazmağımıza Don Kixotluq demək olar.

 

Şərif Ağayar: Ümumiyyətlə, həyat özü Don Kixotluqdur. İnsanlar özləri üçün bir yalan uydurub, onun dalınca gedirlər: hər şey gözəl olacaq. Çox dərinlərdə də bilirlər ki, gözəl olmayacaq. Daha dərində isə əmindirlər ki, gözəl olmasa da olar. Ədəbiyyat da bir aldanışdır, amma çox möhtəşəm aldanışdır.

 

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az

 

Material ilk dəfə 11 noyabr 2016-cı ildə dərc edilib

Həmçinin oxu:

Mübariz Örən – Qar Tanrısı 

Şərif Ağayar – Şeqlov üsulu