Çarizmin fəal köməyi ilə erməni-daşnak silahlı birləşmələrinin Azərbaycanın türk-müsəlman əhalisinə qarşı törətdiyi soyqırımı. Birinci rus inqilabı (1905 -07) başlanan dövrdə çarizm ucqar əyalətlərdə öz mövqeyini qoruyub saxlamaq məqsədilə milli qırğınlar üçün tədbirlər planı hazırlamışdı.

(1917-ci il oktyabr -1918-ci il iyul)

1917-ci il Oktyabr ayının 26-də bolşeviklər Rusiyada siyasi hakimiyyəti silah gücünə ələ keçirəndən sonra uzun illərdən bəri rus demokratiyasına ümid edən qüvvələrin istəkləri iflasa uğradı. Digər tərəfdən, bu siyasi hadisə həm Antanta blokuna, həm də Dördlər blokuna daxil olan dövətləri Rusiya ilə bağlı öz siyasətlərini dəyişmək məcburiyyətində qoydu. 

1914-ci ilin iyulunda Birinci dünya müharibəsinin başlanması Rusiya imperiyasında vətənpərvərlik ruhunun görülməmiş yüksəlməsinə gətirib çıxardı. Çar hökumətinə, qulluq göstərməkdə canfəşanlıq edən qüvvələrin sırasında “Daşnaksutyun” partiyası xüsusi yer tuturdu.

 1917-1918-ci illərdə Urmiya bölgəsində 130 mindən artıq azərbaycanlı soyqırıma məruz qalıb

VI ordu komandanı Xəlil paşanın III ordu komandanlığına 26 mart 1918-ci il tarixində göndərilən bir teleqramı da diqqəti cəlb edir.

Tarixə nəzər saldıqda biz belə bir qanunauyğunluğun şahidi oluruq ki, harada pul, var-dövlət əldə etmək olarsa, ermənilər hamıdan əvvəl orada peyda olur. Əvvəlcə özlərini yazıq, mağmın, zavallı, sözəbaxan işbazlar kimi göstərir, sonra isə özlərinə yer etdikcə quduzlaşır, başqalarına diş göstərirlər.