…İndiki Ermənistan ərazisində yaşamış azərbaycanlıların deportasiya tarixi 1820-1988-ci illik bir dövrü əhatə edir.

Sovet hakimiyyətinin ölkənin müxtəlif regionlarında, o cümlədən Qafqazda Azərbaycan, erməni, gürcü və başqa xalqları bir-birinə qarşı qoymaq siyasəti çar Rusiyasının məqsədli siyasətinin davamı idi. Bu siyasət mərkəzə qeyri-rus xalqlar, xüsusilə də müsəlman və türklər üzərində öz hakim mövqeyini qoruyub saxlamaq üçün lazım idi.

1897-ci ildə İrəvan qəzasında 29006 nəfər yaşayırdı ki, bunların da 12523 nəfəri ermənilər, 12359 nəfəri isə azərbaycanlılar idi.

1948-50-ci illərdə Stalinin sərəncamı ilə Ermənistandan 100 mindən artıq azərbaycanlı köçürüldü. 1968-ci ilədək Azərbaycan toponimlərinin əksəriyyəti erməni toponimləri ilə əvəzləndi. 1950-ci illərdə İrəvan Pedaqoji Universitetinin dörd əyani və qiyabi Azərbaycan fakültəsi bağlandı.

Məlum olduğu kimi, Dağlıq Qarabağ hadisələri başlayan kimi məhz Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı terror gücləndi. Azərbaycanlılar Ermənistandan, əzəli dədə­-baba yurdlarından zorla qovuldular. Z.Balayan iddia edir ki, «azərbaycanlıların yarısı zəlzələ zonasında yaşayırdı və zəlzələdən sonra onlar özləri Ermənistandan getdilər».

Azərbaycanlıların Ermənistanın indiki ərazisindən kütləvi köçürülməsi SSRİ Nazirlər Sovetinin Azərbaycan əhalisinin Ermənistan SSR-dən Kür-Araz ovalığına qovulması haqqında 1947-ci il 23 dekabr tarixli qərarı ilə həyata keçirilib. Bu qərara əsasən, 1948-1953-cü illərdə Ermənistandan Azərbaycana 100 min nəfərdən çox adam köçürülüb.