…Qərbi Azərbaycandan – indiki Ermənistan ərazisindən Azərbaycan türklərinin ilkin qaçqınlıq dövrü 1801-ci ildə Rusiyanın Şərqi Gürcüstanı ilhaq etməsi və bunun nəticəsində Şəmşədil və Loru-Pəmbək bölgələrinin rusların əlinə keçməsi anından başlamışdır. 1801-ci il iyulun 13-də general-mayor Lazerev Qafqaz qoşunlarının komandanı Knorrinqə göndərdiyi raportunda göstərirdi ki, Pəmbək əyalətinin 14 kəndindən təxminən 5-6 min əhali bölgəni tərk edərək İrəvan xanlığı ərazisinə sığınmışlar.

Hazırda Ermənistan Respublikası adlanan Qərbi Azərbaycan ərazisindəki azərbaycanlı kəndlərinin və rayonlarının adlarının dəyişdirilib erməni adları ilə əvəz olunması (231 kənd və rayon) və azərbaycanlı əhaliyə qarşı göstərilən digər demoqrafik təzyiqlər Ermənistan SSR yaradılan zamandan (1920-30-cu illər) başlayaraq 1988-ci ildə son kulminasiya həddinə çatdı.

İkinci dünya müharibəsindən sonra, xüsusilə də “soyuq müharibə” dövründə Moskva xaricdən müxtəlif millətlərin nümayəndələrinin yaşamaq üçün ölkəyə gəlməsinə önəm verir, bu prosesdən guya sosializm sisteminin üstünlüyünün təbliğ olunması üçün istifadə edirdi.

XX yüzildə azərbaycanlılar erməni millətçilərinin antiinsani fəaliyyəti nəticəsində bir neçə dəfə soyqırıma məruz qalmış, öz ev-eşiklərindən məhrum edilmiş, ata-baba torpaqlarından qovulmuşlar.

Azərbaycan torpaqlarına göz dikmiş erməni millətçiləri “Türksüz Ermənistan”uğrunda gizli və açıq mübarizə aparmış, Azərbaycan türklərinə qarşı soyqırım siyasəti yeritmiş, özlərinin məkrli və avantürist niyyətlərini həyata keçirmək məqsədilə tarixdə görünməmiş cinayətlər, vəhşiliklər, kütləvi qırğınlar, və vandalizm əməlləri törətmişlər.