XIX əsrin əvvəllərindən iyanın Zaqafqaziyanı işğal etdiyi vaxtdan indiki Ermənistan ərazisində min illər boyu yaşamış türk boylarının qanlı-qadalı günləri başlamışdır.

   Giriş

İngiltərə “erməni məsələsi”nin ortaya çıxmasında və millətlərarası problemə çevrilməsində başlıca rol oynayan dövlətlərdən biri olmuşdur. Bu dövlət özünün Osmanlı torpaqlarına, Yaxın Şərqə, Asiyaya yönəlik ekspansionist siyasətində ermənilərdən əsas vasitə kimi istifadə etmişdir.

Yüksək dərəcəli, çox alicənab, tədbirli və xristian əyanları arasında seçilən polkovnik Lazarevə. Məlumunuz olsun ki, Xoyun və Urmiyanın boşaldılması üçün paytaxt şəһəri Tehrandan pul alınmışdır və biz cənab infanteriya generalı ilə (Paskeviçlə) bağladığımız müqaviləyə görə, nəzərdə tuturuq ki, yuxarıda adları çəkilən əyalətlər Allahın mərһəməti ilə tərk ediləcək.

Hökmdar Əbd əl-Malik əl-Möminə erməni katalikosu İliyadan: Allahtaaladan buyruğu ilə bizim müti ölkəmiz üzərinə Sizə qulluq etmək və Avqanlarla birlikdə İsanın ilahiliyinə inanıb bir dində bulunmaq borcu qoyulmuşdur. Partavda oturan indiki Avqan katalikosu yunanların imperatoru ilə sözü bir yerə qoyub oxuduğu dualarda onun adını çəkir və ölkələrimizi onunla bir dində birləşməyə məcbur edir

“Bizim qoşunların Azərbaycanı tutmasından bir qədər sonra mənim hüzuruma Rusiyaya köçürülməyə icazə üçün erməni və bu vilayətdəki başqa məzhəbə qulluq edən xristianlardan olan deputatlar gəlməyə başladılar; Boş qalmış torpaqlara bu itaətə alışmış və din baxımından da bizə sadiq olan insanların köçürülməsindəki mənfəəti anlayaraq mən bu deputatları yaxşı qarşıladım, əzizlədim və İmperator həzrətlərinin lütfkar mərhəmətli himayəsi sarıdan xatircəm etdim və evlərinə buraxdım ki, gedib köçməyə hazırlaşsınlar.