1905.az portalının Diskussiya klubunda bu dəfə biz “Milyon imza bir tələb” mövzusunu AVCİYA-nın vitse-prezidenti Vəli Əlibəyov, siyasi elmlər doktoru Ramiz Sevdimalıyev, biologiya elmləri doktoru, professor Rauf Sultanov, politoloq İlqar Vəlizadə, jurnalist Ramilə Qurbanlı və Rey Kərimoğlu ilə müzakirə etdik.

Fuad Babayev: Hər birinizi xoş gördük!

Bu gün sizinlə 2007-ci il AVCİYA-nın təşkilatçılığı həyata keçirilən “Milyon imza bir tələb” layihəsini müzakirə etmək istərdik. Buyurun, Vəli müəllim elə sizdən başlayaq.

Vəli Əlibəyov: Belə bir dəyirmi masaya dəvət etdiyiniz və 2007-ci ildə həyata keçirdiyimiz layihəni yenidən gündəmə gətirdiyiniz üçün çox sağ olun. 2007-ci ildə AVCİYA-nın ən böyük layihəsi “Milyon imza bir tələb” olmuşdu. O zaman cəmiyyətdə indiki aktivlik yox idi. Xocalı ilə bağlı aksiyalar, tədbirlər az keçirilirdi. O zaman təşkilatın prezidenti Elxan Süleymanovla düşündük ki, elə bir layihə ortaya qoyulmalıdır ki, həm dünyada, həm də Azərbaycanda cəmiyyətə səs sala bilək. Elxan müəllimin tapşırığı ilə Xocalı həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq istiqamətində Azərbaycan vətəndaşlarından 1 milyon imza topladıq və dünya parlamentlərinə müraciət mətni hazırladıq.

Bu layihəyə 2006-cı ilin mayında başladıq və 2006-cı ilin dekabrına kimi artıq bir milyon imzanı toplamışdıq. Çox düşündük, bir milyon imzanı dünya ictimaiyyətinə necə çatdırmaq olar? Qərara gəldik ki, milyon imzanı 16 cild kitab halına salaq. Gördüyünüz bu kitabın hər səhifəsində vətəndaşların adı, soyadı, ünvanı, şəxsiyyət vəsiqəsinin nömrəsi var. Kitabdan 10 dəst hazırladıq və 2007-ci ildə Bakıda təqdimatından dərhal sonra Türkiyəyə, ordan da Hollandiyaya yola düşdük. İğdır vilayəti bələdiyyəsinin başqanı ilə azərbaycanlıların Hollandiyada Xocalı ilə bağlı təşkil etdiyi bir tədbirdə iştirak etdik. Bu adda bizim başqa bir kitabımız da var. Orada dəhşətli Xocalı faciəsinin təfərrüatları barədə məlumat verilib. 3 dildə. Hollandiyada biz təxminən 500 kitab payladıq və kitabın bir nüsxəsini rəsmi olaraq Haaqa məhkəməsinə təqdim etdik.

Eyni zamanda bu kitablardan biz Belçika Kral Kitabxanası, Fransa Milli kitabxanası, Birləşmiş Ştatlardakı Konqres kitabxanasına da göndərmişik. Həmçinin Amerikada Konqres və Senatda olduğumuz zaman bu layihə barədə geniş söhbət açmışdıq. Yəni bizim ən böyük layihəmiz bu idi və əhali də bu layihədə çox aktiv iştirak etmişdi. Onu da qeyd edim ki, Xocalı ilə bağlı 2006-cı ildə də bizim 3 dildə başqa bir kitabımız nəşr edilmişdi və dünya ölkələrinə paylanmışdı. Bu layihədən bir neçə il sonra da bizə dünyanın müxtəlif yerlərindən layihə ilə bağlı zənglər, məktublar gəlirdi.

Rauf Sultanov: Xocalı bizim qan yaddaşımızdı. Yadımdadır, imza toplama kampaniyasına çox həvəslə qoşulmuşduq. Bakıdan toplanan imzaların 70%-ni biz toplamışdıq. Və bundan zövq alırdıq. İnsanlar çox həvəslə iştirak edirdilər. Çox şadam ki, bu kampaniyanı bizim təşkilat təşkil etmişdi və nəticəmiz uğurlu olmuşdu.

Fuad Babayev: İstərdim jurnalistlərə söz verək. Hörmətli Ramilə xanım, neçə ildir mediyadasınız. Ümumiyyətlə, bu layihədən xəbəriniz olmuşdu 2007-ci ildə?

Ramilə Qurbanlı: Bəli, eşitmişdim. Amma təfəffüratlarını bilmirdim.

Fuad Babayev: Bu illər ərzində bizim mediamız Xocalı həqiqətlərini dünyaya çatdırma istiqamətində öz payına düşən vəzifəni yerinə yetiribmi? Və sizcə bu mövzu necə deyərlər adiləşməyib ki, bəziləri üçün, bayağılaşmayıb ki?

Ramilə Qurbanlı: Bayağılaşmayıb. Nə qədər ki, bu dərdimiz və media var bayağılaşmayacaq. Amma media öz üzərinə düşən vəzifəni layiqincə yerinə yetirməyib. Şəxsən görülən işlər məni qane etmir. Biz tarixin canlı şahidləriyik. Xocalı baş verəndə mən tələbə idim, yataqxanada qalırdım. İndiki kimi Xocalı qurbanlarının yataqxanalara gəlməsini xatırlayıram. Onlarla birgə yaşadıq o hadisələri. Biz həqiqətlərimizi dünyaya yaya bilməmişik. Bəlkə də cüzi nəsə etmişik, amma daha çox edə bilərik.

Mən özümdən başlamaq istəyirəm. Valeh Hüseynov adlı Xocalı əsirindən və Pakizə adlı əsir qadından müsahibə almaqdan başqa nə etmişəm?! Bu müsahibələr də Azərbaycan mediasında yayımlanıb. İnanmıram ki, dünyanın hansısa nöqtəsində o müsahibələri oxuyan bir kimsə olsun. Nə qədər ki, canlı şahidlər var biz bəyan etməliyik, bizsə hayqırmırıq. Biz ancaq söhbət edirik. Bu hadisə erməninin başına gəlsəydi bütün dünya bilərdi.

Rey Kərimoğlu: Ramilə xanımla tamamilə razıyam. Az iş görülür. Amma çalışan adamlar da var. Son 4 ildə Leyla xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə “Xocalıya ədalət” kampaniyası start götürüb. Dünyaya həqiqətlərimizi çatdırmağa başlamışıq. Amma bu son 4 ildə baş verib. Bəs geridə qalan 20 ildə nə etdik? Ağlaşdıq, heç nə etmədik. Amma çalışan adamlar da olub, onların haqqını tapdamaq olmaz. Elxan Süleymanovu şəxsən tanımıram, amma o bizim həqiqətlərimizi dünyaya çatdırmaq istiqamətində çox iş görüb. Təəssüf ki, belə insanlar azdı.

Tale elə gətirdi ki, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalı hadisələri zamanı mən insanların Ağdamdan çıxarılması prosesində iştirak etdim. Çox ağır idi. Bu haqda yazı da yazmışdım. Məsələ burasındadır ki, bizim mediamız, jurnalistlərimiz hədəfə vuran yazılar yazmırlar. Ermənilərin yazıları çox güclü olur, çünki hədəfə vura bilirlər. Bizim yazılarda ağlaşma çoxdu. Belə olmaz. Məncə bizim ən böyük problemlərdən biri də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi sözündən kənara çıxa bilməməyimizdir.

Millət sınmalı deyil. Erməniləri təkrarlamalı deyilik. Xocalı ilə bağlı tədbir lazımdı? Edək. Amma ancaq 1 gün yox. Başqa günlər də edək. Bu gün Xocalının mahiyyətini çox adam bilmir. Orada böyük dəhşətlər yaşanıb. Bədii əsərlərimiz çox azdır. Səriyyə Müslümqızının “Onlar bir daha böyüməyəcəklər” əsəri var. 3 dildə nəşr edilib. 63 xocalı uşağının şəkilləri, tərcümeyi-halınından ibarət bir kitabdır. Belə əsərlər, kitablar lazımdır bizə. Bizim Qaradağlı kimi faciəmiz olub. Heç bu haqda danışan yoxdu.

Bu gün oturub 10 il əvvəldən danışmaq çox asandır. Amma o zaman üçün çox çətin idi. Bir adam əhalini düşməndən qorunmaq üçün kənddən çıxarırdısa deyirdilər filankəs kəndi satdı. Kimsə deyirdi kənddən çıxmayın, qalın evinizdə. Deyirdilər bizi filankəs öldürdü. Belə çətin situasiyalar var idi.

İlqar Vəlizadə: AVCİYA-nın gördüyü işlər çox təqdirə layiqdir. 1905.az portalının Diskussiya klubu mediamızda çox fərqlənir. Əks-sədası var. Çox yaxşı olardı ki, bu rubrikanın video veriyası da olsun. Bununla biz daha böyük auditoriya qazanmış olarıq.

Mən “Ria-Novosti”də işlədiyim üçün Rusiya mətbuatını daha çox izləyirəm. Bizim həqiqəti çatdırmaqda maraqlı deyillər. Nə 20 Yanvarı, nə Xocalını. Heç vaxt da düzgün işıqlandırmırlar. Son 1-2 ildə bizim Rusiya ilə əlaqələrimiz genişlənəndən sonra onlar mediasında bizim lehimizə məqalələr dərc edirlər. Hərdən adama elə gəlir ki, sən rusla yox, erməni ilə danışırsan. Dünya ictimaiyyəti informasiya mənbələrinə başqa cür baxır. Hazırlanan press relizlər heç kimə maraqlı deyil. İnformasiyanı dünyaya başqa cür çatdırmaq lazımdır.

Ramilə Qurbanlı: Çünki biz gördüyümüz işi iş üçün edirik. Xocalı üçün yox.

Ramiz Sevdimalıyev: Biz öncə müəyyən etməliyik ki, Xocalıda nə baş verib?! Əvvəlcə bunu araşdırmalı, sonra nə etməli olduğumuzu düşünməliyik. Bu gün bütün dünyada Xocalıyla bağlı aksiya keçirilir. İmkan var, qadağa yoxdur. 2005-ci ildən AVCİYA ildən sıx əməkdaşlıq edirəm. “Milyon imza bir tələb” layihəsi yadımdadır. Layihədə olan şəxslər gecə-gündüz çalışırdılar. Elxan Süleymanovun rəhbərlik etdiyi AVCİYA təşkilatının fəaliyyət xətlərindən biri də Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı olub. Xocalıyla bağlı izahat kitabı, “Milyon imza, bir tələb” kampaniyası, “1 faciə haqqında 2 fotosöhbət” kitabları çox maraqlı layihələrdən bəzisidir. Bundan əlavə görülən işlər arasında erməni mifinə qarşı mübarizə mövzusunda ingilis dilində CD diski demək olar. Bunlar hamısı böyük işlərdi. Ola bilər ki, o vaxt Azərbaycan ictimaiyyətinin bundan xəbəri az idi.

O zaman hamı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı Azərbaycana dəymiş ziyandan danışırdı. 5,10, 20 milyard dollar rəqəmi səsləndirən adamlar var idi. Deyirdim bu rəqəmlər əsassız səslənir. Ona görə ki, 90-cı illərdə beynəlxalq təşkilatlara Azərbaycanın rəsmi şəkildə təqdim etdiyi sənəddə bizə dəymiş ziyanın miqdarı 60 milyard dollar göstərilirdi. Nəhayət, Elxan Süleymanov müəllifi olduğu kitabı ortaya qoydu. O da müxtəlif dillərə tərcümə olundu. Bu kitabla Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Azərbaycana dəyən maddi ziyanın qiymətləndirilməsi istiqamətində konkret addım ortaya qoyuldu və rəqəm səsləndirildi. Bundan sonra Azərbaycanda yeni bir bum yaşandı. Və məlum oldu ki, Azərbaycana yüz milyardarla dollar ziyan dəyib.

Gəlin görək, Xocalıda nə baş verib? Xocalıya ayrıca hadisə kimi baxmalı deyilik. Xocalı ermənilərin Azərbaycana qarşı apardıqları siyasətin bir tərkib hissəsi idi. Xocalıda baş verən cinayətləri aydınlaşdırmalıyıq. Təcavüz cinayəti baş verib, xalq müxtəlif silahlı birləşmələrlə üz-üzə qalmışdı. Onlar Ermənistanın, Rusiyanın SSRİ qalıqlarından olmuş, qeyri-qanuni Dağlıq Qarabağ separatçılarından ibarət və nəhayət, dünyanın bir çox ölkələrindən gətirilmiş beynəlxalq terrorçulardan ibarət silahlı birlışmələr idi. Onların hamısı eyni mərkəzdən idarə olunurdu. Bu suallara cavabı erməni mənbələrindən tapmışam. Monte Melkonyanın qardaşı maraqlı bir kitab yazıb. Mən Qarabağda baş verən hadisələrin bir qismini o kitabdan öyrənmişəm. Orada bütün faciələr açıq-aşkar yazılıb. Kitabın missiyası Melkonyanın qardaşını təmizə çıxarması, onun dəstəsində olan adamları günahlandırmaqdır. O yazır ki, Xocalı hadisəsi planlaşdırılırdı. O planların müzakirəsində onun qardaşı da iştirak edib. Bunlar ermənin dilindən yazılıb. Bu kitabda çox maraqlı məlumatlar var.

Biz nə etməliyik? Biz şüura yeritmək istəyirik ki, bu hadisə olub. Amma necə?! Yəhudi deyəndə ilk ağlımıza nə gəlir? Holokost. Yuqoslaviyadan danışanda Yuqoslaviya haqqında Tribunal və s. Çünki bu şüurda oturub. Ona görə ki, onlar hüquqi qiymət alıb.

4 ildir bu mövzularda AVCİYA-nın Xocalıyla bağlı keçirdiyi beynəlxalq konfranslarda, Bakı Dövlət Universitetində və akademiyada çıxış etmişəm. Dünyada həqiqətləri tanıtma prosesinin getməsi yaxşıdır. Amma beynəlxalq hüquqşünaslara da meydan verilməlidir. Azərbaycanda kifayət qədər hüquqşünaslar var. İlk növbədə başımıza gələn hadisələrin kodlaşdırılması aparılmadır. Daha sonra video formada şahidlər dindirilməlidir. Səhv etmirəmsə hərbi prokurorluq tərəfindən bu iş aparılıb. Və nəhayət bu gün Xocalıda baş verən hadisənin cinayətkarları sağdırlar hələ də, mühakimə edilməlidirlər. Onlar mühakimə olunanda biz deyə bilərik ki, bəli Xocalı şəhidləri qarşısında mənəvi borcumuzu verə bildik.

Xocalı olmaya bilərdi? Xeyr, 20 Yanvar da , Xocalı da olmalı idi. Ona görə ki, biz Cənubi Qafqazda yerləşirik, biz müsəlman ölkəsiyik və türk xalqıyıq. Bu 3 amil həmişə Rusiyanın diqqət mərkəzində olub və olacaq da. Rusiya Cənubi Qafqazı özünün həyati vacib təhlükəsizliyi üçün bir plastadarm hesab edib. İllər keçir. Biz bu hadisələri necə dəyərləndirməliyik? 20 Yanvarda da, Xocalıda da insanlar silahlı birləşmələrlə təkbətək qalmışdı. Xocalı, 20 Yanvar eyni zamanda xalqın qəhrəmanlıq salnaməsinin yazıldığı günlərdür. Xocalını törətməkdə ermənilərin əsas məqsədi gözümüzü qorxutmaq idi. Bu məqamları da diqqətdən qaçırmaq olmaz.

Mən həm də özümə sual verirəm, biz Dağlıq Qarabağ müharibəsi haqqında nə bilirik? Heç nə. Arxivləşdirmə aparılmayıb. Hadisə haqqında danışanda gərək onun tarixini formalaşdırasan. Sonra onun tanıdılması ilə məşğul olasan. Biz bilmirik hansı kənddə nə baş verib və s. İlqar Vəlizadə: Biz ancaq işğal tarixindən danışırıq. İşğaldan əlavə bizim qələbə qazandığımız vaxtlar da olub.

Vəli Əlibəyov: Bayaq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ifadəsindən danışıldı. Bu məsələyə toxunmaq istərdim. Artıq iki ildir ki, AVCİYA Dağlıq Qarabağ problemi, münaqişəsi sözlərindən istifadə etmir. Biz işğal sözündən istifadə edirik. Həqiqətləri dünyaya çatdırmaq üçün qərbin dilini bilən insanlar tapmalıyıq. Materialları onlara təqdim etmə qaydalarını öyrənib ona uyğun çalışmalıyıq. Bizə təsir edən edən material bir əcnəbiyə təsir etməyə bilər.

Fuad Babayev: Minnətdarıq!

 

Hazırladı: Aynur Hüseynova

 

1905.az

 

Material ilk dəfə 26 fevral 2015-ci ildə dərc edilib