İkinci söhbət

Birinci söhbəti buradan oxuya bilərsiniz 

Media mənsubları ilə danışdıq. Dəyərli jurnalistlərimiz Asəf Quliyev və Ceyhun Əhmədli ilə.

 

Fuad Babayev: Biz təfərrüatları damarda qan donduran dəhşətli Xocalı soyqırımından fevralın 26-da, qondarma erməni soyqırımından aprelin 24-də, rayonlarımızın işğalı ilə bağlı elə işğal ildönümlərində danışırıq. Bu tarixlər ötən kimi həmin hadisələr də arxa plana keçir. Siz bu problemi nə dərəcədə ciddi sayırsınız?

 

Asəf Quliyev: Bu, mənim də yaralı yerimdir. Yəqin bizim monitorinqlər apardığımızı bilirsiniz. Hətta Sizin saytınız da son monitorinqimizin nəticələrini dərc etmişdi.  Keçən il bizim monitorinq  Qarabağ mövzusunun internet mediada işıqlandırılması ilə bağlı idi. Orada media orqanları aşağıdakı meyarlar əsasında seçilmişdi: populyarlıq, yəni oxucu sayının çoxluğu, müstəqil media qurumu olması və mövzuya həssaslıq baxımından.  Biz bu üç komponenti birləşdirdik və ortaq məxrəcə gəldik ki, dörd saytın imkanımız daxilində monitorinqini aparaq. Və monitorinqin nəticələri  düşdü aprel hadisələrindən sonraya. Deməli, çox maraqlı tendensiya müşahidə olundu.  İyun ayında Qarabağ mövzusuna həsr olunan yazılar ümumi emal olunan materialların 5,6 %-ni təşkil etdi, iyul ayında bu göstərici 3,8 %, avqust ayında isə 2,5% oldu.  Beləcə aydınlaşdırdıq ki, bir il öncə keçirilən monitorinqlə müqayisədə göstəricilər arasında fərq cüzidir. Deməli, həqiqətən də dediyiniz kimi, bizdə kampaniyaçılıq var. Aprel hadisələri vaxtı bu mövzu gündəmi zəbt etmişdi, vaxt keçdikcə isə günbəgün azaldı. Biz bu hadisə ilə əlaqədar dəyirmi masa keçirdik. Dəyirmi masada Ermənistanla kifayət qədər əlaqələri olan bir konfliktoloq söylədi ki, aprel hadisələri erməni ictimai fikrində daha çox müzakirə olunur, nəinki bizdə.  2015-ci ildə apardığımız monitorinqlərdə mən qəribə bir hadisə müşahidə etdim. Deməli, xəbər yayildi ki, Müdafıə Nazirliyi çağırış elan edir, hərbi xidmət keçmiş zabitlər və s. səfərbər olunur. Bu hadisə ilə bağlı böyük ajiotaj oldu, nəhayət, Müdafiə Nazirliyi təkzib verdi. Saytlardan birində bu xəbər gün ərzində 4 000İP yığmışdı.  Elə həmin gün Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri hansısa Avropa ölkəsində Qarabağ problemini müzakirə edirdilər. Bir sutka ərzində bu xəbəri yalnız 400 dəfə oxumuşdular. Bu, bir daha göstərdi ki, hadisə insanların şəxsi həyatına təsir göstərə biləcəyi halda, onları maraqlandırır. Ona görə də məncə, Qarabağ problemi ilə bağlı xəbərlər veriləndə bu yanaşmadan istifadə edilməlidir.

 

Fuad Babayev: Ceyhun müəllimi dinləyək. Problem ciddi olaraq qalırmı?

 

Ceyhun Əhmədli: Qarabağ problemi xalqımızın ümumi problemidir. Dağlıq Qarbağ münaqişəsi ilə bağlı məsuliyyəti hər hansı bir şəxsin, siyasi partiyanın, hansısa bir birliyin üzərinə atmaq olmaz.10 milyon vətəndaşın, yəni Azərbaycan Respublikasına hüquqi bağlılığı olan hər bir şəxsin məsiliyyəti var bu məsəlinin həllində. Əslində Qarabağ həqiqətlərinin medianın gündəmində saxlanılması bir növ informasiya savaşında istifadə oluna biləcək elementlərdən biridir. Yəni media əslində informasiya savaşında əsas aparıcı funksiyalardan birinin rolunu oynayır.

 

 Fuad Babayev: Həm ənənəvi media, həm də sosial media…

 

 

Ceyhun Əhmədli: Bəli, hər iki media. Və unutmaq olmaz ki, savaş təkcə səngərlərdə aparılmır . Savaş eyni zamanda informasiya cəbhəsində aparılır. Və informasiya cəbhəsində aparılan savaşın səngərlərdə aparılandan bir fərqi var. Səngərlərdə aparılan savaş müvəqqəti dayana bilər, münasibətlər səngiyə bilər, atəşkəs imzalana bilər. Bir il, beş il hərbi əməliyyatlar dayandırıla bilir, amma informasiya cəbhəsində aparılan savaş dayandırıla bilməz. Nəinki bir il, bir ay, hətta bir gün, bir saat, bir dəqiqə, bir anlığa bu savaşın dayandırılması həmin tərəfin ildırım sürəti ilə geriyə addımlamasına gətirib çıxara bilər. Yəni bu kifayət gədər ciddi məsələdir və hər bir şəxsin problemidir. Səbəbləri haqqında istəsəniz bir az danışardım.

 

Fuad Babayev: Buyurun.

 

Ceyhun Əhmədli: Deməli, səbəblər əslində çoxdur. Birincisi, əgər mediadan danışırıqsa, məsuliyyətin daha çox jurnalistlərin üzərində olduğunu vurğulamalıyıq. Yəni burada bir növ vətənpərvərlik məfhumu, vətənpərvərlik anlayışı ön planda durmalıdır. Bir şəxs əgər istər sosial mediada, istərsə də hansısa saytda, jurnalda, digər kütləvi informasiya vasitələrində Qarabağla bağlı həqiqətləri ifadə etmək istəyirsə, bunun üçün o, əlavə maddiyyata ehtiyac duymamalıdır. Bu vətəndaş borcu, vətəndaş məsuliyyəti olmalıdır.

Fuad Babayev: Şəxsi müşahidələrimə əsasən söyləyirəm, bəzən insanlar hansısa bir addımı həm də ona görə atmırlar ki, düşünürlər.  Guya onların nəyisə yazması ilə məsələ düzəlməyəcək ki…

 

Ceyhun Əhmədli: Əslində mən o fikirlə qətiyyən razı deyiləm. Çünki bu gün informasiya əsrində yaşayırıq. Bu gün müharibələrin mahiyyəti, forması, məzmunu dəyişib. Müharibələr artıq hərbi meydanlarda aparılmır. Biz o halda Dağlıq Qarabağ probleminin həllində bir irəliləyişə nail ola bilərik ki, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini bu məsələyə yönəldək və onlar Azərbaycanın haqlı olduğunu anlasınlar. Bəs bunu necə edə bilərik? Dünyada altı milyarddan çox insan yaşayır. Onların hamısını Dağlıq Qarabağa gətirib, baş verənləri göstərmək mümkün deyil. Ona görə də yolumuz yalnız virtual məkandır, virtual cəbhədir. Bu cəbhədə nə edə biləcəyiksə, edəcəyik . Mən hesab edirəm ki, başqa yol yoxdur.

Fuad Babayev: Insanlar vətənpərvər olmalıdırlar. Bəs başqa nə?

 

Ceyhun Əhmədli: Başqa məqamlar da  əlbəttə ki, çoxdur. Birincisi vətənpərvər olmaqdır. Mediada Qarabağla bağlı müzakirələr bir növ fərqli istiqamətdə aparılır. 1994-cü ildə atəşkəs haqqında müqavilə imzalanıb. 23 il keçib artıq müqavilənin imzalanmasından.  Biz isə neçə illərdir ki, Dağlıq Qarabağ və ətraf 7 rayonun xəyanət, səriştəsizlik, yoxsa xarici amillərin təsiri ucbatındanmı itirdiyimizlə bağlı bir qərara gələ bilməmişik. Hələ də onu müzakirə edirik.

 

Fuad Babayev: Amma bu üç amilin hər birinin rolu olmamış deyil hər halda.

 

Ceyhun Əhmədli: Əslində biz bunu müzakirə etməli deyilik axı. Bu müzakirələr çoxdan qurtarmalı idi.  Biz başqa məsələləri müzakirə etməliyik. Biz Dağlıq Qarabağı nə cür geri qaytara biləcəyimizi, müasir dünya reallıqlarınım bunun üçün nəyi tələb etdiyini müzakirə etməliyik. Artıq bu şablondan qurtarmaq lazımdır. Əksər saytlar, media qurumları da bu şablondan istifadə edir.  Xocalı soyqırımı günü, 26 fevralda media əməkdaşları ekspertləri dəvət edib Xocalını necə itirdik, məsələsini müzakirə edirlər. Bu sual artıq şablondur. Bu sual insanları da sıxır. Hər kiçik məsələnin Şuşada qeyd edilməsini arzulamaq nə dərəcədə düzdür? Sanki bunu məsxərəyə çeviririk.

 

Fuad Babayev: Qarabağ haqqında yazıların bir qismi əslində hamıya məlum olan araşdırmalardır. Bir qismi saxta vətənpərvərlik ruhlu materiallardır. Bəs bütün bu materialların strukturu necədi?

 

 

Asəf Quliyev: Ceyhun bəy informasiya müharibəsindən danışdı. Amma biz hələ də aydınlaşdıra bilməmişik ki, informasiya müharibəsinin üç əsas istiqaməti və üç əsas elementi var: birincisi, daxili auditoriya, ikincisi beynəlxalq (xarici) auditoriya, üçüncüsü düşmən auditoriyası. Bu, üç istiqamətdə hazırlanan yazılar müxtəlif olmalıdır. Biz daxili auditoriya üçün yazılan yazını beynəlxalq aləmə çıxaranda özümüzü gülünc vəziyyətə salırıq. Bir müddət öncə çox hörmət etdiyim bir müəllifin kitabı çıxdı. Bu kitabdan Sizə iki epizodu danışım. Müəllif əsir düşərgəsində olan qadınlardan birindən başına gələnləri danışmağı xahiş edir. O da danışır ki, bunları gətiriblər Əsgəran polis idarəsinə. Orada bunlardan başqa da iki əsir qadın görüblər. Amma üst-başları normal vəziyyətdə imiş. Jurnalist sual verir ki, bəs onlar əsir deyildi, döyüb, incitməyiblər? Başına min cür oyunlar açılan cavab verir ki, yox. Bu dəfə jurnalist yenə soruşur ki, həmin qadınlar Xocalıdan deyildilər? Cavab verir ki, Xocalıdan idilər, amma onlar kənardan gələn ermənilərin gedə bilmədiyi ucqar kəndlərdə saxlanılıblar. İrəvandan, xaricdən gələn ermənilər olmadığından, onlara toxunmayıblar. Yerli ermənilər əsirləri incitməyiblər. Məncə, belə faktları biz xarici arenaya çıxarmalıyıq. İndi isə ikinci epizodu deyim. Yənə həmin keçmiş əsir danışır. Deyir ki, yanlarında bir hamilə əsir qadın var imiş. Ermənilər guya həmin qadının qarnını yarıb, uşağı çıxarıb, yerinə pişik qoyub, qarnını tikiblər. Sonra isə həmin qadını Ağdama gətiriblər. Həkim əməliyyat edəndə qarnından pişik çıxıb, həkimin ürəyi partlayıb, ölüb. Və jurnalist də heç bir dəqiqləşdirmə aparmadan götürüb bu əhvalatı yazıb. Belə bir hadisəyə kim inanar, bununla hansı informasiya müharibəsini aparmaq olar?!

 

Fuad Babayev: Hər iki epizod eyni kitabdandır?

 

Asəf Quliyev: Bəli. Belə cizgi filminə oxşar əhvalatlarla biz heç kimi inandıra bilmərik. Bunu oxuyanlar  bizi saxtakarlığa görə qınayarlar.

Fuad Babayev: Etiraf edin ki, hamilə qadınların qarnını yaran, kürəklərinə qaynar samovar bağlayan adamlar bunu da edə bilərlər. Bəlkə bu da  həqiqətdir?

 

Asəf Quliyev: Həqiqət deyil. Ən azı ona görə həqiqət deyil ki, Ağdamda heç bir həkimin hansısa əməliyyatda ürəyi partlamayıb, ölməyib. Həmin dövrdə mən orda olmuşam. Yumşaq desək, “barıtını çox edib”. Barıtını çox edəndə isə dünya bizə inanmır. Biz bəşəri mövzuya toxunanda da onu pafosla edirik.  Pafosla dünyaya çıxmaq olmaz. Biz beynəlxalq idman və mədəniyyət tədbirlərindən təbliğat meydanı kimi istifadə etməliyik. Məsələn, son Avroviziya müsabiqəsindən Ermənistan Dağlıq Qarabağ bayrağı çıxartmaqla bacarıqla istifadə etdi.  Amma biz bu amildən hələ də istifadə edə bilmirik.

 

Fuad Babayev: Amma məncə, Avropa oyunlarının açılışında İlham Zəkiyevin bayraqdar olması çox güclü gediş idi.

Asəf Quliyev: “Qarabağ” futbol komandası neçə illərdir ki, Avropa səviyyəli turnirlərdə iştirak edir.  Biz bundan istifadə edə bilmişikmi?

 

Ceyhun Əhmədli: Futbol siyasətə qarışa bilməz. Əgər bundan siyasi məqsədlə istifadə etsək,  FİFA tərəfindən cəzalandırılarıq. “Qarabağ” futbol klubu əgər hansısa beynəlxalq bir maçtda, UEFA-nın, Avroliqanın qrup mərhələsində hansısa bir matçda Dağlıq Qarabağla bağlı şüar səsləndirilsə UEFA tərəfindən dərhal cəzalandırılar.

 

Gündüz Nəsibov:  “Qarabağ”ın oyununda Dağlıq Qarabağla bağlı şüar səsləndirilsə UEFA heç nə etməz. Çünki Qarabağ bizim ərazimizdir və UEFA da Qarabağı  Azərbaycanın ayrılmaz  hissəsi olaraq tanıyıb. Əksinə, ermənilər Qarabağla bağlı şüar səsləndirsə, UEFA onları cəzalandıra bilər.

 

Ceyhun Əhmədli: Bu şüardan asılıdır.

 

Fuad Babayev: Məsələn, Şuşa Azərbaycanın şəhəridir.

 

Asəf Quliyev: Çox da uzağa getmək lazım deyil, bu haranın komandasıdır? Ağdamın.

 

Fuad Babayev: Ərazisinin əhəmiyyətli hissəsi də erməni işğalı altındadır.

 

Asəf Quliyev: Məsələ burasındadır ki, bəzi elementlərdən fanatlar müəyyən mənada istifadə edirlər. Keçən il oyunların birində Rauf Orucovun pankartını çıxartmışdılar. Sektorlardan birini tutmuşdu. Və “Qarabağa” da heç bir cəza verilmədi. Amma bu, həvəskar səviyyəsində icra olunur.

 

Fuad Babayev: Azərbaycan problemlərini gündəmdə saxlamaq üçün bir maneə də var. Guya avropalıların necə deyərlə ürəyi yumşaq olmaları, qan-qada səhnələrini görmək istəməmələri. Avropalılar belə görüntülərə baxmaq istəmirlər. Bir də əxarici jurnalsitlərin bizim həqiqətlərimiz yazmalarında bəhrələnmək imkanları necədir?

 

 

Ceyhun Əhmədli: Müsbət baxıram. Bu gün Ermənistan-Azərbaycan xalq diplomatyası adlanan siyasi bir xəttə üstünlük verilir. Mən indiki halda xalq diplomatiyası ilə razı deyiləm. Çünki sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra xalq diplomatiyasına başlamaq olar. Amma istənilən halda Ermənistanla bağlı həqiqətlərin ermənilər tərəfindən səsləndirilməsi, erməni hüquq müdafiəçilərinin “Dağlıq Qarabağ Azərbaycana məxsusdur”, “Dağlıq Qarabağ erməni dövlətinin siyasi təcavüzünə məruz qalıb”, demələri istənilən halda müsbət addımdır. Həm Ermənistan daxilində, həm Ermənistandan xaricdə yaşayan çoxlu erməni hüquq müdafiəçiləri var. Siyasi sığınacaq tapıblar Avropa ölkələrində. O cür insanları, o cür hüquq müdafiəçilərini biz cəlb etməliyik prosesə. Təbii ki, bu bir az maliyyə tələb edir, amma müsbət sonluğa güvənmək olar. Bir məsələni mən qeyd etmək istəyirəm. İnformasiya savaşında önə keçmək üçün peşəkarlıqla yanaşı, bu gün dillər öyrənilməlidir, xarici dillər öyrənilməlidir Bu gün əgər informasiya savaşından söhbət ediriksə, birinci meyar ən azı iki dil biliyin olmalıdır. Azərbaycanla bağlı həqiqətlərin təbii ki, Azərbaycanın sərhədləri daxilində, azərbaycanlı oxucuya çatdırılması müsbət haldır, amma biz beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini bu məsələyə yönəltməliyik. Beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycanın mövqeyindən çıxış etməsini təmin etmək üçün ingilis dilində materiallar hazırlamalıyıq. Bu gün məlumatların mənbəyi Vikipedia-dır . Hər hansı bir xarici ölkə vətəndaşının Dağlıq Qarabağla bağlı anlayışı yoxdur. Vikipediada “Naqornıy Karabax” yazılan kimi açılan hər beş materialdan dördünü ermənilər yerləşdirib. Amma erməni blogerləri elə təşkil ediblər ki, yerləşdirdikləri mətnə əlavə etmək olmur. Mən bir neçə dəfə cəhd etmişəm, ona görə deyirəm. Heç nə əlavə edə bilməmişəm. Bu gün Azərbaycanda Vikipedia sahəsində ciddi problemlər var. Yəni xarici dilli materialları tərcümə edib, ora yerləşdirə, Dağlıq Qarabağla bağlı həqiqətləri orada dünya ictimaiyyətinə çatdıra blmirik.

 

Fuad Babayev: Mənə elə gəlir ki, biz beynəlxalq auditoriyanı, əslində güya ki, tərəfsiz olanları və apriori bizi haqsız sayan düşmən auditoriyasını məlumatlandırmaqdan və məşğul etməzdən əvvəl özümüzü məlumatlandırmalıyıq. Məhz bu gündən gedir söhbət. Qarabağ mövzusunda yazmaq üçün müvafiq tarixlərin gəlməyini gözləməməliyik. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün nə edək?

 

Ceyhun Əhmədli: Bu, çox ciddi bir məsələdir. Bunun üçün təbii ki, vətənpərvərlik olmalıdır insanlarda. Təbii ki, mən Azərbaycan xalqını vətənpərvər hesab edirəm. Aprel hadisələrində hamı cəbhədə döyüşməyə getmək istəyirdi. Amma mediaya gələndə nədənsə bir az bu sayədə axsama müşahidə edirəm. Mənim qənaətim bundan ibarətdir.

 

Gündüz Nəsibov: Mənə elə gəlir ki, vətənpərvərlikdən əvvəl peşəkarlıq olmalıdır. Mediada peşəkarlıq olanda informasiya bəhanəsi də olacaq, materialı vermək üsulu da.

 

Asəf Quliyev: Bəli, peşəkarlıq birinci yerdə olmalıdır. Biri var ki, bu günə gədər eşitdiyimiz sicilləməni yazasan. Bu artıq siz dediyiniz kimi maraqlı olmayacaq auditoriya üçün. Amma bir də var ki, yazmaq üçün elə bir detal tapasan ki, hamı üçün maraqlı olsun.  Ağdamda bir muzey var idi, Rahib Məmmədov adına muzey. Orada bir çəkmə var idi. Dedilər ki, bu bir adamın çəkməsidir. Xocalıdan çıxan bir qadına verib. Meşədə çıxanda çıxarıb bu adam çəkməsini qadına verib ki, ayaqları donmasın.  Qadın onu saxlayıb və axtarıb ki, yiyəsini tapsın.  Bir neçə gün sonra həmin oğlan şəhid olub. Tapa bilməyib kimdir, nəçidir, heş adını da bilməyib. Bir on ildən sonra təsadüfən bu qadının anası avtobusda gedəndə eşidir ki, bir nəfər deyir ki, mənim oğlum Xocalıdan bir qadını xilas edib, çəkməsini də verib ona. Bu çür tarixçələri tapıb yazmaq üçün dediyimiz peşəkarlıq tələb olunur. Dediniz ki, avropalı Xocalıda kəsilimiş başları görmək istəmir və s.  BBC-nin şərtlərindən biridir, hansısa bir mövzudan yazırsansa, çəkirsənsə birinci növbədə insan taleyini göstərməlisən.

 

Fuad Babayev: Yəni hadisəni insan taleyi prizmasından nümayiş etdirmək…

 

Asəf Quliyev: Bu yanaşma həm bizim auditoriya üçün məqbul sayıla bilər, həm də beynəlxalq auditoriya üçün. Çünki sən burada insan taleyini göstərirsən – müharibənin insan taleyinə vurduğu zərbəni, insan taleyində oynadığı rolu. Elə başa düşürəm ki, bu yanaşma ilə nəyəsə nail ola bilərik.

 

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az

 

Mateiral ilk dəfə 08 iyun 2017-ci ildə dərc edilib