Erməni və ermənipərəst tarixşünaslıqda, həmçinin internet resurslarında Azərbaycanda erməni qırğınları və deportasiyaları haqqında yazıların dinamikası son zamanlar artmaqdadır. (7;8:9) Bu yazılarda 1905, 1918 və 1980-ci illərin sonları-90-cı illərin əvvəllərində (Sumqayıt (1988, fevral), Bakı (1990-cı il yanvar), Çaykənd (1991, aprel-may) və s.) Azərbaycanda üç erməni qırğını haqqında iddia irəli sürülür.
Ermənilərin Yaxın Şərq və Qafqaz bölgələrində milli-siyasi qüvvə kimi siyasət səhnəsinə çıxmasının tarixi XIX əsrin əvvəllərindən – Rusiya-İran və Rusiya-Türkiyə müharibələrinin nəticələri olaraq 1813, 1828, 1829-cu illər Gülüstan, Türkmənçay və Adrianapol müqavilələri ilə başlayır. Bu müqavilələr əsasında Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyənin tarixi ərazilərinin bölünməsi, ermənilərin İrandan və Türkiyədən əzəli Azərbaycan (13 xanlığın ərazisi) və Gürcüstan (Axaltsix və Axalkalaki) torpaqlarına köçürülməsi erməni əhalisinin həyatında əsaslı iz qoydu. Yeni tarixi şərtlər, həmçinin istər Osmanlı Türkiyəsi, istərsə də Rusiya İmperiyasında erməni əhalisinin nisbətən üstün və qabaqcıl vəziyyəti, er-məni milli şüurunda yüz illərlə bəslənən öz müstəqil dövlətçiliyini yaratmaq ide-yasını artıq yetişməkdə olan erməni millətçiliyinin siyasi devizinə çevirdi. “Böyük Ermənistan” onun “yaradıcılarının” planlarına görə Osmanlı Türkiyəsinin və Rusiya İmperiyasının (Qafqazın – Azərbaycanın və Gürcüstanın) böyük ərazilərini əhatə etməli idi. Bu isə hakimiyyətlə öz separatçı niyyətlərini bəyan etmiş erməni əhalisi arasında artıq müəyyən münasibətlərin başlanmasını şərtləndirirdi.
O, diaspor erməniləri arasında “general Dro” ləqəbi, ermənilər arasında “milli qəhrəman” kimi məşhurdur, hərb tarixçilərinin əsərlərində isə “ömrünü türklərin kökünü kəsməyə həsr etmiş əqidəli faşist” adlandırılır.
Kürəkçay müqaviləsi 26 May 1805-ci ildə indiki Goranboy rayonu ərazisində Kürəkçay çayı sahilində Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan və Rusiya İmperiyası adından isə Rusiyanın Qafqaz qoşunlarının baş komandanı Knyaz Sisianov tərəfindən imzalanmışdır. Bu müqavilə Qarabağ xanlığının Rusiya tərəfindən ilhaqını faktiki rəsmiləşdirmişdir.
15 mart 1921-ci ildə Berlində çoxsaylı şahidin gözü önündə Soqomon Teyleryan Osmanlı dövlətinin keçmiş sədrəzəmi Mehmet Tələt paşanı öldürdü, həyat yoldaşını isə yaraladı.
1918-ci il fevralın 23-də Cənubi Qafqazın ali hakimiyyət orqanı- Zaqafqaziya Seymi yaradıldı. Lakin Seymin tərkibinə daxil olan Azərbaycan, gürcü və erməni fraksiyaları arasında daxili və xarici siyasətin əsas məsələlərinə münasibətdə ciddi fikir ixtilaflarının olduğu aşkara çıxdı.
Azərbaycan fotoqrafiyasında Qarabağ izləri görünürmü?
Bir müddət öncə, əməkdar jurnalist Fuad Babayev sosial şəbəkələrdə Quba rayonunun Xanəgah kəndindəki XIX əsrə aid tarixi məscid binasının tamamilə dağılmaq ərəfəsində olduğunu bildirdi və həyəcan təbili çaldı.
Azərbaycan – qayalarda
bitən bir çiçək,
Azərbaycan –
çiçəklərin içində qaya.
Mənim könlüm bu torpağı
vəsf eləyərək,
Azərbaycan dünyasından
baxar dünyaya.
“Bukinist Mendel” rubrikasında bu dəfə “Amerika-İsrail kooperativ təşəbbüslər” qeyri-kommersiya təşkilatının icraçı direktoru, Yəhudi Vitual Kitabxanasının direktoru Mitçell Bardın “Miflər və faktlar. Ərəb-İsrail münaqişəsi haqqında soraqça” kitabını təqdim edirik.
